«Αναζητώντας την αθανασία»: Πρόσωπα της εξουσίας και της τέχνης από το Λούβρο στην Εθνική Πινακοθήκη

Μόνο πανηγυρική δεν θα χαρακτήριζε κανείς την πρώτη επίσημη παρουσίαση της «νέας», όπως κάποιοι θέλουν να την αποκαλούν, Εθνικής Πινακοθήκης. Οκτώ μήνες μετά τα επίσημα θυρανοίξια, έστω και μόνο του ισογείου, η διευθύντρια του οργανισμού, Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, υποδέχθηκε για πρώτη φορά όλους τους δημοσιογράφους προκειμένου να ανακοινώσει την πρώτη περιοδική έκθεση που θα φιλοξενήσει η Πινακοθήκη στις νέες της αίθουσες, στο καινούργιο υπόγειο του κτιρίου.

Πορτρέτο του Φερντινάν-Φιλίπ ντε Μπουρμπόν-Ορλεάν (1810-1842), δούκα της Ορλεάνη, βασιλικού πρίγκιπα (1842). Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ (1780-1867)

Αφού παρομοίασε τον εαυτό της με τη γυναίκα του γεφυριού της Άρτας («το είδωλό μου είναι ενταφιασμένο στο γεφύρι της Πινακοθήκης», είπε), παρέθεσε έναν τόσο μεγάλο κατάλογο χορηγών και δωρητών που, ασφαλώς, ο αμύητος ακροατής της θα σχημάτιζε την ιδέα ότι η τέχνη είναι μια υπόθεση που αφορά μόνο τους πλούσιους…

Η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα δεν παρέλειψε, βέβαια, να διεκδικήσει τα εύσημα για το γεγονός ότι «το μουσείο είναι κοσμοαγάπητο», όπως είπε, τονίζοντας ότι σε αυτό το πρώτο οκτάμηνο λειτουργίας του προσέλκυσε 90.000 επισκέπτες. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης, σε έναν άτυπο διάλογο με τον παριστάμενο υφυπουργό Νικόλα Γιατρομανωλάκη, ο οποίος είπε ότι η Πινακοθήκη χρειάζεται προσωπικό και νέο οργανόγραμμα, η διευθύντρια επανήλθε, επισημαίνοντας με νόημα πως «όταν ένα έργο τραβά κόσμο, δηλαδή ψήφους, τότε οι πολιτικοί θα δώσουν χρήματα γι’ αυτό»…

Πορτρέτο ενός νέου καλλιτέχνη στο ατελιέ του. Κύκλος του Τεοντόρ Ζερικώ (1820)

Τα εγκαίνια της αίθουσας περιοδικών εκθέσεων του υπογείου, που φτάνει τα 2.000 τ.μ., «συμπαρασύρουν» και τη μόνιμη έκθεση της συλλογής δυτικοευρωπαϊκής τέχνης, που μαζί με τη συλλογή χαρακτικών θα παρουσιαστούν σε μια μικρότερη παράπλευρη αίθουσα, σε επιμέλεια της Έφης Αγαθονίκου, τον επόμενο μήνα. Σε αυτήν την αίθουσα θα εκτεθεί και ο περίφημος κλεμμένος πίνακας του Πικάσο (που επανευρέθη κάτω από μυθιστορηματικές, το λιγότερο, συνθήκες), για τον οποίο η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα δεν φάνηκε ιδιαίτερα διατεθειμένη να κάνει λόγο.

Η διευθύντρια της Πινακοθήκης μίλαγε για αρκετή ώρα πριν δώσει τον λόγο στους δύο γάλλους επιμελητές του Μουσείου του Λούβρου, Ludovic Laugier και Côme Fabre, οι οποίοι παρακολουθούσαν μέχρι εκείνη τη στιγμή υπομονετικά, χωρίς κανείς να μπει στον κόπο να τους μεταφράζει τα διαλαμβανόμενα…

Φρανσουά Μπουσέ (1703-1770): Πορτρέτο της Ζαν Αντουανέτ Λε Νορμάν ντ’ Ετιόλ, μαρκησίας ντε Πομπαντούρ (1750)

Η έκθεση που παρουσιάζεται στην Πινακοθήκη, με θέμα την τέχνη του πορτρέτου, είχε παρουσιαστεί το 2018 στο National Art Center του Τόκιο με μεγάλη επιτυχία. Για την παρουσίασή της στην Αθήνα έγιναν κάποιες μικρές προσαρμογές, όμως η λογική της παραμένει η ίδια: Πρόκειται για μια διαδρομή στην ιστορία της τέχνης, από την προϊστορική Μεσοποταμία μέχρι τα ευρωπαϊκά σαλόνια του 19ου αιώνα, μέσα από ένα θέμα αγαπητό στο κοινό, το πορτρέτο, που διαδραματίζει διαφορετικό ρόλο σε κάθε ιστορική συγκυρία.

Ξεκινώντας από την προτομή του Χαμουραμπί, ο επισκέπτης μπορεί να περιδιαβεί τις ελληνορωμαϊκές αρχαιότητες, την προτομή του Ομήρου και εκείνη του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά και τα αιγυπτιακά Φαγιούμ, για να περάσει στα ταφικά μνημεία του δυτικού Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, μέχρι τον Αιώνα των Φώτων και τη σύγχρονη εποχή. Η διαδρομή που ακολουθεί οδηγεί από τα πρόσωπα της εξουσίας στα πρόσωπα της τέχνης και του πνεύματος, για να καταλήξει στα καθημερινά πρόσωπα, ανδρών και γυναικών.

Λουί-Μισέλ βαν Λου (1707-1771): “Το πορτρέτο του Ντενί Ντιντερό” (1767)

Τα περίπου 100 έργα που περιλαμβάνει η έκθεση ανήκουν σε μεγάλα ονόματα, όπως ο Μποτιτσέλι, ο Βερονέζε, ο Γκρέκο, ο Βελάσκεθ, ο Νταβίντ, ο Γκόγια, ο Ντελακρουά, ο Ενγκρ, ο Ζερικώ κ.ά. Φυσικά, δεν είναι όλα τα έργα αριστουργήματα· πολλά αποδίδονται «στο εργαστήριο» ή «στον κύκλο» του εκάστοτε καλλιτέχνη. Άλλα είναι απλώς αντίγραφα, όπως ο περίφημος «Θάνατος του Μαρά» του Νταβίντ (ο οποίος αποδίδεται στο εργαστήριο του καλλιτέχνη), που δείχνουν μάλλον τη μεγάλη απήχηση που είχε το έργο, ώστε να γεννηθεί η ανάγκη για τη δημιουργία αντιγράφων του.

Το ίδιο ισχύει και για τη νεκρική μάσκα του Ναπολέοντα, που περιλαμβάνεται ανάμεσα στα εκθέματα. Αντίθετα με ό,τι θα μπορούσε κανείς να φανταστεί, πρόκειται για ένα από τα πολλά αντίγραφα που κυκλοφόρησαν, τα οποία οι κάτοχοί τους, συχνά, χρησιμοποιούσαν ως ένα είδος πολιτικής δήλωσης…

Η παρουσίαση των έργων, όπως τόνισε ο Ludovic Laugier, «δεν είναι χρονολογική, αλλά λειτουργική, έτσι ώστε να φωτίζει την εξέλιξη των κοινωνιών στις οποίες αναφέρεται το κάθε έργο». Τα πορτρέτα έχουν τοποθετηθεί με τρόπο ώστε όχι μόνο να αλληλοσυμπληρώνονται αλλά και να αντιπαρατίθενται:από αυτή τη σύγκριση παράγεται ένα καινούργιο νόημα…

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός ως Γκρέκο (1541-1614): Πορτρέτο του Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας (1524-1602)

Πόσο έτοιμη όμως είναι η Πινακοθήκη να υποδεχθεί τα έργα και τους αντιπροσώπους ενός παγκόσμιου μουσείου, όπως είναι το Λούβρο; Η εικόνα των γάλλων επιμελητών να ξεναγούν τους δημοσιογράφους σε μια έκθεση όπου αρκετά από τα έργα βρίσκονταν ακόμη στα κιβώτια, με τους πάγκους εργασίας να περιμένουν ανυπόμονα να συνεχίσουν τη δουλειά τους και τα χαρτόνια από τα χαρτοκιβώτια ακόμη στο πάτωμα, προδιαθέτουν για μια μάλλον αρνητική απάντηση.

Στην εύλογη αντίρρηση ότι μια βδομάδα πριν τα εγκαίνια έτσι είναι κάθε έκθεση, θα μπορούσε κάποιος να ανταπαντήσει: «Πράγματι, αλλά τότε τι κλήθηκαν να δουν και να εκτιμήσουν οι δημοσιογράφοι;»

Εξ όνυχος φαίνεται όμως ο λέων: Ακόμη κι αν το στήσιμο της έκθεσης πραγματοποιείται με ρυθμούς που θεωρούνται φυσιολογικοί, πότε περιμένουν οι αρμόδιοι της Πινακοθήκης να τοποθετήσουν τις πινακίδες «Ανδρών» και «Γυναικών» στις τουαλέτες; Την παραμονή των εγκαινίων; Ή μήπως μετά κι από αυτά;