Τζέιν Όστεν: Η συγγραφέας που κατέκτησε την αθανασία μέσα από τις πιο κορυφαίες μεταφορές των έργων της

Η Τζέιν Όστεν υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μυθιστοριογράφους της αγγλικής λογοτεχνίας, με τα έργα της, σχεδόν δύο αιώνες μετά από τον θάνατο της, παραμένουν διαχρονικά και εξαιρετικά δημοφιλή ανάμεσα στο αναγνωστικό κοινό και τους κριτικούς.

Η συγγραφέας, στην οποία πιστώνεται ότι έδωσε στη μυθιστοριογραφία έναν διακριτά μοντέρνο χαρακτήρα μέσα από τη σκιαγράφηση συνηθισμένων ανθρώπων σε στιγμές της καθημερινότητας, έγραψε συνολικά κατά τη διάρκεια της ζωής της έξι ολοκληρωμένα μυθιστορήματα: «Λογική και Ευαισθησία», «Περηφάνια και Προκατάληψη», «Το Αββαείου του Νορθάνγκερ», «Πειθώ», «Mansfield Park» και «Έμμα», μια επιστολική νουβέλα: «Λαίδη Σούζαν», ποιήματα, θεατρικά έργα και διηγήματα, γεμάτα από έξυπνο χιούμορ, ρομαντισμό και σάτιρα, εύστοχες αντανακλάσεις του κοινωνικού περίγυρου της εποχής της και κυρίως της αγγλικής μεσαίας τάξης του 19ου αιώνα.

Το τελευταίο μυθιστόρημά της «Sanditon» δεν κατάφερε να το ολοκληρώσει ποτέ. Η Τζέιν Όστεν πέθανε στις 18 Ιουλίου, το 1817, στο Winchester, έχοντας καταφέρει να δει, μάλιστα, μόνο τέσσερα από τα μυθιστορήματά της να βρίσκουν τον δρόμο προς τον εκδότη.

Οι «οπτικές» μεταφορές των έργων της Τζέιν Όστεν ξεκίνησαν γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα μέσα από τις πολυτελείς εικονογραφήσεις των μυθιστορημάτων της στην Vogue. Ωστόσο η πρώτη κινηματογραφική μεταφορά ήρθε αρκετά αργότερα, το 1940 από την MGM. Η ταινία με τίτλο «Περηφάνεια και Προκατάληψη», βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα και με πρωταγωνιστές τους Λόρενς Ολίβιε και Γκριρ Γκάρσον, πραγματοποιήθηκε χάρη στην τεράστια επιτυχία της θεατρικής διασκευής του εμβληματικού έργου από την Helen Jerome, το 1935 στη Νέα Υόρκη και το 1936 στο Λονδίνο.

Τις επόμενες δεκαετίες ακολούθησαν διάφορες τηλεοπτικές μεταφορές των έργων της Τζέιν Όστεν, στη συντριπτική πλειοψηφία διασκευές της «Περηφάνειας και Προκατάληψης» και της «Έμμα», με αποκορύφωμα εκείνης του 1995 για λογαριασμό του BBC, η οποία κατάφερε να εδραιώσει την συγγραφέα ως μια τεράστια μορφή της pop κουλτούρας και να ανοίξει την όρεξη του κοινού για περισσότερες μεταφορές των μυθιστορημάτων της. Το 1995 υπήρξε, επίσης, και η χρονιά ορόσημο, όπου η Όστεν «βρήκε ξανά τον δρόμο» για τη μεγάλη οθόνη μετά από σχεδόν εξήντα χρόνια απουσίας, μέσα από τη βραβευμένη με Όσκαρ διασκευή της «Λογικής και Ευαισθησίας» από τους Άνγκ Λι και Έμμα Τόμσον. 

Έκτοτε δεν υπήρξε μυθιστόρημα της είτε ολοκληρωμένο είτε ανολοκλήρωτο που δεν μεταφέρθηκε με τον ένα ή τον άλλον τρόπο στη μικρή ή τη μεγάλη οθόνη, καθιστώντας τη συγγραφέα ως τη «νονά του ρομάντζου» στον 21ο αιώνα. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν και δύο επιτυχημένες βιογραφικές ταινίες για τη ζωή της εμβληματικής λογοτέχνιδας.  Παρακάτω ακολουθούν οκτώ κορυφαίες διασκευές που αποδεικνύουν γιατί η Τζέιν Όστεν θα είναι πάντα στη μόδα.

Η μίνι σειρά έξι επεισοδίων του BBC, σε διασκευή Άντριου Ντέιβις και σκηνοθεσία Simon Langton, θεωρείται μέχρι σήμερα η κορυφαία μεταφορά μυθιστορήματος της Τζέιν Όστεν. Το εξαιρετικό κάστ, με τους Τζένιφερ Ελ και Κόλιν Φερθ να ξεχωρίζουν στους ρόλους της Ελίζαμπεθ Μπένετ και του Κυρίου Ντάρσυ αντίστοιχα, το πνευματώδες σενάριο το οποίο εξισορροπεί δεξιοτεχνικά ανάμεσα στις διάφορες οπτικές της ιστορίας που αφηγείται, καθώς και τα προσεγμένα σκηνικά και κοστούμια είχαν ως αποτέλεσμα η σειρά να αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές. Παράλληλα, η τεράστια δημοφιλία της με το κοινό έδωσε το έναυσμα για τη λεγόμενη «Austenmania» (με λίγα λόγια την επιρροή της συγγραφέως στην pop cultura και τα σύγχρονα ρομαντικά μυθιστορήματα), ενώ αποτέλεσε παράδειγμα για τις μελλοντικές διασκευές των έργων της Όστεν. Η σειρά τιμήθηκε με ένα βραβείο Emmy και δύο BAFTA.

Ανγκ Λι  και Έμμα Τόμσον ένωσαν τις δυνάμεις τους και μας παρουσίασαν την ιστορία των αδερφών Ντάσγουντ και τον αγώνα τους ενάντια στα εμπόδια του έρωτα και των κοινωνικών συμβάσεων. Το βραβευμένο με Όσκαρ σενάριο της Έμμα Τόμσον, καταφέρνει να αποδώσει πιστά το ευφυές πνεύμα και την χαρισματική φύση του μυθιστορήματος της Όστεν εμποτίζοντας το με μια σύγχρονη παιχνιδιάρικη διάθεση και ερωτισμό και φέρνοντας το στα μέτρα του τελευταίου τετάρτου του 20ου αιώνα. Το καστ, ανάμεσα τους η ίδια η σεναριογράφος, η Κέιτ Γουίνσλετ, o Χιου Γκραντ και ο Άλαν Ρίκμαν, είναι υποδειγματικό. Η χημεία ανάμεσα τους επίσης. Η ταινία κέρδισε ένα Όσκαρ και άλλες εννέα υποψηφιότητες.

Η βραβευμένη με BAFTA τηλεταινία του Ρότζερ Μισέλ για λογαριασμό του BBC αν και επισκιάστηκε από τις υπόλοιπες διασκευές της Τζέιν Όστεν που προβλήθηκαν την ίδια χρονιά, ωστόσο, αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και ξεχωριστές μεταφορές της συγγραφέως στην μικρή και τη μεγάλη οθόνη. Εκκινώντας από την πεποίθηση ότι πρόκειται για τον πιο ώριμο και σκοτεινό έργο της Όστεν, τόσο ο σκηνοθέτης όσο και ο σεναριογράφος Nick Dear μας παρουσιάζουν ένα «οστεϊνικό» φιλμ χωρίς, όμως, τον ζωηρό ρυθμό, το αισιόδοξο soundtrack και τους χορογραφημένους χορούς που έχουμε συνηθίσει. Αντίθετα επιλέγουν να πραγματοποιήσουν επιτόπια γυρίσματα και σε χρονολογική σειρά χρησιμοποιώντας κυρίως το φυσικό φως. Με το πρωταγωνιστικό ζευγάρι των ερωτευμένων που υποδύονται οι Αν Έλλιοττ και Σαϊραν Χαϊντς να κλέβει την παράσταση με τις υπέροχες ερμηνείες του.

Σύμφωνα με την Καναδή σκηνοθέτιδα και σεναριογράφο που ανέλαβε την μεταφορά του πιο απαιτητικού μυθιστορήματος της συγγραφέως στη μεγάλη οθόνη δεν πρόκειται για μια ακόμη «ταινία της Τζέιν Όστεν» αλλά για μια «ταινία της Πατρίσια Ροζέμα». Και αυτό γιατί η Ροζεμά απέδωσε υπερβολικά ελεύθερα το κείμενο παρουσιάζοντας το μέσα από μια φρέσκια και τολμηρή ματιά. Έτσι η πολιτική χροιά της ιστορίας της νεαρής Φάνι Πράις (Φράνσις Ο’ Κόνορ), η οποία στέλνεται να ζήσει μαζί με την πλούσια θεία της, επεκτείνεται και μετατρέπεται σε μια μελέτη πάνω στην ταξική συνείδηση, την αποικιοκρατική εκμετάλλευση και το δουλεμπόριο, με το τελευταίο να αποκτά πιο κεντρικό ρόλο στην πλοκή του έργου από ότι στο πρωτότυπο κείμενο. Αποκορύφωμα η στιβαρή ερμηνεία του Χάρολντ Πίντερ ως ο ιδιοκτήτης φυτείας και θείος της Φάνι που βγάζει κέρδος από μια τέτοια φρικαλεότητα.

H Ρόμολα Γκαράι ερμηνεύοντας την πεισματάρα και παραπλανημένη «προξενήτρα» Έμμα, σε αυτή την τηλεοπτική μεταφορά για λογαριασμό του BBC, καταφέρνει να επισκιάσει τις προκατόχους της, Γκουίνεθ Πάλτροου και Κέιτ Μπεκινσέιλ, οι οποίες ερμήνευσαν με επιτυχία τον ρόλο τη δεκαετία του 1990, αιχμαλωτίζοντας την χαρά και το πνεύμα της ηρωίδας της σε αφθονία και δίνοντας της μια κάποια φρεσκάδα. Η Έμμα της σκιαγραφείται κάποιες φορές σνομπ, άλλες φορές σκανταλιάρα και αρκετά ανόητη, ενώ τα λάθη της είναι ξεκάθαρο αποτέλεσμα μιας απερίσκεπτης αφέλειας και όχι μιας μοχθηρότητας. Η διασκευή των Jim O’Hanlon (σκηνοθεσία) και Σάντι Γουέλς (σενάριο) παραμένει πιστή στο πνεύμα της Όστεν, ωστόσο αντί να φλερτάρει με την κωμική χροιά του έργου, εναποθέτει στις άκρες της ιστορίας μικρές σκοτεινές πινελιές.

Η τηλεταινία αποτελεί μια ζωηρή μεταφορά της ομότιτλης γοτθικής σάτιρας της Τζέιν Όστεν, σε σκηνοθεσία Jon Jones και διασκευή Άντριου Ντέιβις. Η Φελίσιτι Τζόουνς ενσαρκώνει την κεντρική ηρωίδα, Catherine Morland. Ενθουσιώδης, με μια οργιαστική φαντασία και πάθος για τα γοτθικά μυθιστορήματα, η Catherine πιστεύει αφελώς ότι η ζωή μοιάζει με τα αγαπημένα της βιβλία, όπου και το μυστήριο ελλοχεύει πίσω από κάθε τι, με συνέπεια τα πράγματα να αρχίζουν να εκτροχιάζονται. Κοινωνική ίντριγκα και ένα ανατριχιαστικό αβαείο παρουσιάζονται μέσα από τα έκπληκτα μάτια της πρωταγωνίστριας, καθώς η ιστορία ξετυλίγεται έτσι ώστε να φέρνει στην επιφάνεια τα καθαρότερα ψήγματα ευφυούς πνεύματος, ρομαντισμού και κοινωνικής σάτιρας που διαπνέουν το έργο της συγγραφέως, σκιαγραφώντας, παράλληλα, με ζωντάνια της έξαψη και το ανήσυχο πνεύμα της νεότητας.

Στην πέμπτη του σκηνοθετική απόπειρα για τη μεγάλη οθόνη ο Αμερικανός συγγραφέας και σκηνοθέτης Ουίτ Στίλμαν διασκευάζει το λιγότερο γνωστό επιστολικό μυθιστόρημα της Τζέιν Όστεν με τίτλο «Λαίδη Σούζαν». Πρόκειται για μια δεξιοτεχνική δραματοποίηση στο κέντρο της οποίας βρίσκεται μια σαγηνευτική, πανέξυπνη και χειριστική χήρα που επιθυμεί να βρει σύζυγο για την ίδια και την κόρη της. Οι μονόλογοι του πρωτότυπου υλικού μετατρέπονται σε δραματικούς διαλόγους οι οποίοι σκιαγραφούν πιστά το κοφτερό χιούμορ και τη σατιρική διάθεση της συγγραφέως. Πνευματώδεις ατάκες διαδέχονται καταστάσεις στα όρια της ανοησίας και όλη αυτή η εξωφρενική επιπολαιότητα συνεπικουρείται από ένα είδος υπερβολής στα κοστούμια και τα σκηνικά. Η Κέιτ Μπεκινσέιλ ερμηνεύει περίφημα την κεντρική ηρωίδα τονίζοντας προσεκτικά όλες τις πτυχές της προσωπικότητα της.

Η Άνια Τέιλορ-Τζόι υποδύεται τη γοητευτική, έξυπνη και πλούσια νεαρή Έμμα Γουντχάουζ, η οποία στην προσπάθεια της να αποσπάσει την προσοχή της από τις δικές της ερωτικές απογοητεύσεις τείνει να ανακατεύεται στην προσωπική ζωή των άλλων με καταστροφικά αποτελέσματα. Μια ειλικρινής μεταφορά του ομότιτλου μυθιστορήματος της Όστεν, γεμάτη κοφτερό χιούμορ και ντυμένη με σύγχρονες ευαισθησίες, σε σκηνοθεσία Ότομ ντε Ουάιλντ και διασκευή Έλενορ Κάτον. Η ηρωίδα γνωρίζει καλά ότι η γυναικεία χειραφέτηση δεν θα έπρεπε να καθορίζεται από τον γάμο και την κοινωνική θέση, ωστόσο αυτά αποτελούν τα μοναδικά εργαλεία που έχει στα χέρια της. Οι επιλογές των γυναικών της εποχής είναι περιορισμένες και ο κανιβαλισμός της κοινωνίας δεν μπορεί πλέον να κρυφτεί κάτω από την επιφανειακή ομορφιά των πραγμάτων. Η εντυπωσιακή φωτογραφία και οι εξαιρετικές ερμηνείες δίνουν την απαραίτητη πνοή στην ιστορία.