Συν&Πλην: «Όπως πάει το ποτάμι» στο Θέατρο Σταθμός

Μια πλατφόρμα για gay συνευρέσεις φέρνει κοντά δυο, φαινομενικά, αταίριαστα πλάσματα: Τον jazz πιανίστα Μπο και τον δικηγόρο Ρούφους. Ο πρώτος είναι 62 χρονών, ήδη αισθάνεται πως διανύει τη δύση της ζωής του και πως η φθορά του χρόνου έχει αρχίσει να τον επισκέπτεται και να τον κάνει ακόμα πιο απαισιόδοξο. Ο δεύτερος είναι ένας φλογισμένος αλλά με ψυχολογικά προβλήματα 28χρονος άνδρας που – για κάποιο λόγο – εκτιμά περισσότερο το παρελθόν από το παρόν· γι’ αυτό και συχνά στρέφει το ενδιαφέρον του σε μεγαλύτερους άνδρες.

Τελικά, το one night stand εξελίσσεται σε μια σχέση διαρκείας όπου το ερωτικό πάθος, μετασχηματίζεται σε αγνή αγάπη, σε νοιάξιμο κι άλλοτε σε πατρική φροντίδα και ανάγκη να τοποθετηθεί κανείς σε έναν υπαρξιακό χώρο όπου ανήκει. Η ζωή του Μπο είναι για τον Ρούφους το ζωντανό ντοκιμαντέρ ενός βίου με έντονες συγκινήσεις και διεκδικήσεις. Την ώρα που για τον Μπο είναι μια σειρά από ανοιχτές πληγές προσωπικής και κοινωνικής ματαίωσης που έζησε στην Αμερική από τα μεταπολεμικά χρόνια έως το ξέσπασμα του gay κινήματος στις αρχές των seventies και την σαρωτική έλευση του Aids μια δεκαετία αργότερα.

Παρόλα αυτά, αυτοί οι δύο διαφορετικοί κόσμοι σμίγουν. Για την ακρίβεια, ο ένας επιτρέπει στον εαυτό του να παρασυρθεί από τον άλλο· σαν δύο παραπόταμοι που συγκλίνουν και τελικά ενώνονται με το μεγάλο ρεύμα της ζωής, που αναπόφευκτα πηγαίνει μπροστά.

Ο Μάρτιν Σέρμαν, ο 82χρονος (σήμερα) πολυβραβευμένος Εβραίος συγγραφέας με την ακτιβιστική του δράση στον αγώνα υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κατά των διακρίσεων, παραδίδει το τελευταίο του έργο «Gently down the stream». Κυκλοφορεί το 2014, δηλαδή πριν από επτά χρόνια, ως ένα κείμενο μεγάλης πνοής. Κυρίως επειδή εστιάζοντας στο προσωπικό βίωμα, αναδεικνύει τον συλλογικό αγώνα. Επειδή τοποθετείται στην Αμερική, κοιτάζει το τοπικό αλλά τελικά μιλάει για το παγκόσμιο. Πίσω από την 14χρονη σχέση των δύο ανδρών παρελαύνει ένα ιστορικό gay parade: Η πραγματικότητα του να είσαι ομοφυλόφιλος σε μια χώρα που καταδικάζει το διαφορετικό σε φυλάκιση, λοβοτομή ή ευνουχισμό. Να εκδιώκεσαι από την οικογένεια, την πόλη σου, να πέφτεις θύμα χλευασμού και βίαιων επιθέσεων, να χάνεις αγαπημένα πρόσωπα σε ρατσιστικές δολοφονικές επιθέσεις ή να τα θρηνείς όταν το Aids αρχίζει να γίνεται μάστιγα και απομονώνει εκ νέου την ΛΟΑΤ κοινότητα.

Ο Σέρμαν, ανοιχτά ομοφυλόφιλος και ο ίδιος, μοιάζει να αποτίει φόρο τιμής σε προσωπικά του βιώματα και εμπειρίες για να υπογραμμίσει πως το σύγχρονο πλαίσιο ελευθεριών των gay οφείλεται στην, βαμμένη με αίμα, ιστορία ενός αιώνα. Και συνάμα για να διευκρινίσει πως οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις δεν έχουν τίποτα το διαφορετικό από τις ετεροφυλοφιλικές. Είναι κι αυτές ανθρώπινες σχέσεις με τα ίδια αιτήματα για αγάπη, έρωτα, ηδονή, ασφάλεια, θαλπωρή. Για τον Σέρμαν – είθε και για την πλειονότητα των σύγχρονων κοινωνιών – η διαφορετικότητα δεν είναι παρά ένα παράλογο κοινωνικό κατασκεύασμα, αφού σε κάθε σπίτι, μπροστά σε ένα καναπέ θα κουρνιάζουν πάντα άνθρωποι αναζητώντας μια ζεστή αγκαλιά.

Ο Μάνος Καρατζογιάννης σε σκηνή του έργου.

Μολονότι η πρεμιέρα της παράστασης είχε προγραμματιστεί δύο χρόνια πριν, το ανέβασμα της στην παρούσα χρονική στιγμή σηματοδοτεί – κυριολεκτικά – μια πολιτική πράξη. Την ώρα που μια κοινωνία υποφέρει κάτω από τη σιωπή της έμφυλης βίας – η οποία σπάνια διατυπώνεται ή διώκεται – η παράσταση φωτίζει την διαφορετικότητα ως αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα, και τους gay συμπολίτες μας όχι ως εξωτικά φρούτα και έκφυλες υπάρξεις αλλά ως ισότιμους συνομιλητές μας στη σύγχρονη πραγματικότητα. Το ευχάριστο είναι πως το κοινωνικό και πολιτικό διακύβευμα που κυοφορεί η παράσταση, είναι δοσμένο χωρίς ίχνος καταγγελτικής διάθεσης αλλά με ευαισθησία, ανθρωπιά, συγκίνηση και ως απόσταγμα καλών ερμηνειών και καθαρής σκηνοθετικής ματιάς.

Η σχέση του Μπο και του Ρούφους ερμηνευμένη από τον Περικλή Μουστάκη και τον Μάνο Καρατζογιάννη.

Αναμειγνύοντας το κινηματογραφικό με το θεατρικό του στίγμα, ο σκηνοθέτης Γιάννης Λεοντάρης πετυχαίνει να συγκεράσει την ιδιομορφία του έργου: Να μπλέξει το ιδιωτικό με το δημόσιο, το ατομικό με το συλλογικό, το τοπικό με το παγκόσμιο. Η «σαλονάτη» πλοκή πάνω σε μια ερωτική σχέση σπάει τη γραμμικότητα της με ευκρινή τρόπο: Με προβολές αρχειακών video και μαγνητοσκοπημένης ερμηνείας, δημιουργώντας μια ενδιαφέρουσα, καλοκουρδισμένη – πολυμεσική σχεδόν – αφήγηση. Ασφαλώς, κύρια έγνοια του σκηνοθέτη φαίνεται να είναι η ζωντανή δράση, το υλικό που επί σκηνής καταθέτει το μικρό ερμηνευτικό σχήμα των Περικλή Μουστάκη, Μάνου Καρατζογιάννη και Δημήτρη Ροϊδη. Παρόλα αυτά, μερικές από τις πιο δυνατές στιγμές υποκριτικής προκύπτουν κατά τα ασφυκτικά κοντινά γκρο πλαν του Περικλή Μουστάκη καθώς διηγείται οδυνηρά περιστατικά στη ζωή του ήρωα του.

Είναι μεγάλο στοίχημα να υποδυθεί κανείς ένα gay χαρακτήρα, έχοντας απεκδυθεί όλα τα στερεότυπα που του έχουν φορτώσει, κατά καιρούς, κινηματογραφικές και θεατρικές αποδόσεις. Να δει, δηλαδή, το πρόσωπο στην κανονική του διάσταση. Σ’ αυτό, ομολογουμένως, επιτυγχάνουν και οι δύο πρωταγωνιστές της παράστασης. Ωστόσο, ο Περικλής Μουστάκης ανεβάζει πολύ ψηλά τον πήχη. Έχει πάντα την ενέργεια που απαιτεί η στιγμή: Είναι εσωτερικός, μετρημένος, παίζει γοητευτικά με τα όρια της θηλυπρέπειας, συγκινεί, κάνει το χιούμορ του έργου να μοιάζει βιτριολικό.

Οπωσδήποτε, μια σημαντική στιγμή του στο θέατρο. Στο πλευρό του, ο Μάνος Καρατζογιάννης – με τις πάντα ευαίσθητες κεραίες στις θεματολογίες του διαφορετικού – είναι άξιος παρτενέρ του: Ενσωματώνει στην σκηνική του παρουσία τη νέα εποχή που ο ήρωας του εκπροσωπεί και είναι αυτός που κυοφορεί την ελπίδα ως μια αγωνιστική δύναμη. Παρά το σύντομο ρόλο του, αξιοσημείωτη είναι και η φρέσκια παρουσία του Δημήτρη Ροϊδη ως Χάρι, καταλύτη στη σχέση των κεντρικών ηρώων.

Μπορεί η παρουσία προβολών και video στη διάρκεια της παράστασης να μην διεκδικεί πια καμιά πρωτοτυπία. Είναι, εξάλλου, ένα δημοφιλές μέσο και εργαλείο εκσυγχρονισμού του θεατρικού λόγου. Η εδώ λειτουργικότητα τους, όμως, προσμετράται αναμφίβολα στα θετικά της και στην τόνωση μιας ντοκουμενταρίστικης αισθητικής.

Ο Αντώνης Πέρης, ανάμεσα στις πολλές ιδιότητες του, διακρίνεται και ως δραστήριος μεταφραστής. Δίπλα στους κλασικούς που έχει μεταφράσει, στέκεται και η δουλειά του στον Μάρτιν Σέρμαν, όπου φροντίζει η ποίηση και το συναίσθημα να συμβαδίζει με τον σύγχρονο καθημερινό λόγο.

Αυτονόητα, το έργο πάνω στη ερωτική σχέση δύο ανδρών, περιέχει σκηνές με ομοφυλοφιλικά φιλιά, αγκαλιάσματα και ίχνη ερωτικών περιπτύξεων. Κι ενώ η σκηνοθεσία εντάσσει όλα παραπάνω, η απόδοση τους μοιάζει κάπως αμήχανη, φευγαλέα και εγκρατής, θαρρείς και φοβάται μην προκαλέσει το κοινό αίσθημα. Κάτι που έρχεται σε αντίθεση με την αφετηριακή πρωτοβουλία να υπάρξει αυτό το έργο στη συντηρητική αθηναϊκή σκηνή.

Ένα νεόκοπο έργο με πολιτική και κοινωνική βαρύτητα, δοσμένο – τόσο σε σκηνοθετικό όσο και σε ερμηνευτικό επίπεδο – με συναισθηματική θέρμη και γνήσια ανθρωπιά.