Τα γεγονότα που αναθεώρησαν τον πολιτισμό -όπως τον ξέραμε- το 2021

Συμβαίνει στις περιόδους κρίσης, τα γεγονότα να είναι πυκνά και συχνά ακραία. Οι εξελίξεις να είναι αιφνίδιες και ραγδαίες. Να μην προλαβαίνει κανείς να τις αφομοιώσει κι ένα καινούργιο συμβάν να προστίθεται στα ήδη καταγεγραμμένα. Το ντόμινο γεγονότων στον ελληνικό πολιτισμό κατά τους προηγούμενους μήνες είχε όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά.

Και τελικά δεν είχε προηγούμενο. Ο χρόνος που φεύγει έγραψε πολλές μαύρες σελίδες για το εγχώριο πολιτιστικό τοπίο. Και την ίδια ώρα, κάποιες ελπιδοφόρες νύξεις που έρχονται ως απόρροια τους.

Photo credit: Felix Mooneeram/Unsplash

Η πανδημία φέρνει ένα πρωτοφανές δεδομένο για την εμπειρία του σύγχρονου κόσμου – που ίσως μόνο να είχε επαναληφθεί σε πολεμικές συγκυρίες. Ο κλειστός πολιτισμός – θέατρα, κινηματογράφοι, μουσεία, μουσικοί και συναυλιακοί χώροι – γίνεται η επιτομή μιας υγειονομικής δυστοπίας διάρκειας επτά μηνών. Είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε πως είναι η ζωή χωρίς τον καθρέφτη της: Την τέχνη. Η πολιτιστική ροή αποκαθίσταται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Το τραύμα του lockdown και η απειλή ενός επόμενου, παραμένει πάντα ανοιχτό.

Ο ανώδυνος χαρακτήρας των πρωϊνών ψυχαγωγικών μαγκαζίνο αναθεωρείται όταν η Ζέτα Δούκα καταγγέλλει τον Γιώργο Κιμούλη για άσκηση σωματικής και ψυχολογικής βίας στο πλαίσιο παλαιότερης συνεργασίας τους. Αυτό είναι. Ο μίτος της Αριάδνης για τις κακοποιητικές συμπεριφορές και την έμφυλη βία στο χώρο των τεχνών αρχίζει να ξετυλίγεται. Επώνυμα και ανώνυμα, απευθυνόμενοι στις Αρχές και σε θεσμικά όργανα, δεκάδες γυναίκες και άνδρες καταθέτουν στοιχεία αντίστοιχων προσωπικών εμπειριών.  Αρχίζουν να εκτίθενται περισσότερο και λιγότερο γνωστοί καλλιτέχνες με παραβατική συμπεριφορά 

Εν ριπή οφθαλμού ένα κίνημα (παρόμοιο του αμερικανικού metoo) ανδρώνεται στο οποίο αθροίζονται περιστατικά κατάχρησης εξουσίας, ψυχολογικής βίας, σεξουαλικών παρενοχλήσεων, εκβιασμών μέχρι και βιασμών ή απόπειρας τους – όπως αποδεικνύεται στις, πλέον, ακραίες περιπτώσεις.

Η Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους, η Ευδοκία Ρουμελιώτη, η Τζένη Μπότση, η Κατερίνα Παπουτσάκη, η Λένα Δροσάκη, η Πηνελόπη Αναστασοπούλου είναι μόνο μερικές από τις περιπτώσεις που τολμούν να τοποθετηθούν δημόσια και να προσφύγουν στη δικαιοσύνη. Δίνοντας θάρρος και βήμα και σε άλλα θύματα – λιγότερο αναγνωρίσιμα – να πράξουν το ίδιο. Αποκαλύπτοντας, έτσι, την κορυφή του παγόβουνου σ’ ένα κοινωνικό φαινόμενο που αποσιωπάται συστηματικά, ενώ πλήττει την πλειονότητα των επαγγελματικών κλάδων στην Ελλάδα.

Δημήτρης Λιγνάδης- photo credit: Ελίνα Γιουνανλή

Το μεγαλύτερο σκάνδαλο που έμελλε ν’ αντιμετωπίσει το Εθνικό Θέατρο στη νεότερη ιστορία του είναι το χρονικό αποκαλύψεων των κακοποιητικών πρακτικών του καλλιτεχνικού διευθυντή του, Δημήτρη Λιγνάδη. Με το ξέσπασμα των πρώτων καταγγελιών από θύματα έμφυλης βίας, το όνομα Λιγνάδη ξεκινά να εμπλέκεται σε πληροφορίες «διαδρόμων» όσο και στη ζούγκλα των social media. Η συνέντευξη νεαρού άνδρα που μιλάει ανοιχτά για την σεξουαλική κακοποίηση του από τον Δημήτρη Λιγνάδη θα δημιουργούσε ακαριαία μια σαφέστερη εικόνα. Ένα μπαράζ μαρτυριών και καταγγελιών στο ΣΕΗ και στις αστυνομικές αρχές θα κορυφώνονταν τάχιστα στην παραίτηση του ηθοποιού και σκηνοθέτη από το Εθνικό όσο και στην σύλληψη και προφυλάκιση του. Ο κόσμος του ελληνικού θεάτρου στεκόταν ενεός μπροστά στα τεκταινόμενα. Με εξαίρεση, φυσικά, μια μερίδα που θα υιοθετούσε συμπεριφορά όχλου.

Κι ενώ η υπόθεση Λιγνάδη μοιάζει να είναι η πιο σοβαρή, το υλικό των καταγγελιών συνεχίζει να τροφοδοτείται. Προστίθενται, λοιπόν, κι άλλα γνωστά ονόματα στην λίστα των εμπλεκόμενων ως θύτες σε περιστατικά κακοποίησης: Κώστας Σπυρόπουλος, Παύλος Χαϊκάλης, Κώστας Ζάπας αλλά και ο Πέτρος Φιλιππίδης. Ο τελευταίος αποδεικνύεται ως ο δεύτερος «πρώτης γραμμής» ηθοποιός που θα ακολουθούσε την διαδρομή Λιγνάδη ως προφυλακιστέος με την κατηγορία βιασμού και απόπειρας βιασμού.

Η δίκη Φιλιππίδη έχει οριστεί για τον προσεχή Μάρτιο. Ένα μήνα νωρίτερα, ξεκινάει και η ακροαματική διαδικασία για τον Δημήτρη Λιγνάδη.

Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη

Δύο εβδομάδες μετά την παραίτηση Λιγνάδη από την καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Θέατρου και με το χώρο του ελληνικού πολιτισμού σε απόλυτο αναβρασμό, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη παραχωρεί συνέντευξη Τύπου. Η μνημειώδης φράση της πως «εξαπατήθηκε από την υψηλή υποκριτική τέχνη» του κατηγορούμενου περνάει στο πάνθεο της αποτυχημένης διαχείρισης κρίσεων. Αυτό θα είναι το αποκορύφωμα του υπουργικού σίριαλ αναφορικά με το, δίχως προηγούμενο, σκάνδαλο Λιγνάδη.

Μέχρι τότε, η κ. Μενδώνη και παρά το βάρος ενός οργίου φημών αρνείται να ζητήσει την παραίτηση του καλλιτεχνικού διευθυντή (που είχε διορίσει 1.5 χρόνο νωρίτερα) παρότι μερικές ημέρες αργότερα τον χαρακτήριζε «επικίνδυνο». Διαψεύδει με κάθε αφορμή ότι έχει τεθεί εις γνώση της κάποια επίσημη καταγγελία, μολονότι η πρώτη συνέντευξη θύματος έχει ήδη κυκλοφορήσει. Και στο φινάλε, δεν αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη. Το επιχείρημα της σχεδόν αφελές: «Δεν γνώριζα», λέει.

Γιάννης Μόσχος- photo credit: Ελίνα Γιουνανλή

Μπορεί να διοργανώνεται στη σκιά μιας σκοτεινής σελίδας για το Εθνικό Θέατρο, ωστόσο ο πρώτος ανοιχτός διαγωνισμός για επικεφαλής εποπτευόμενου φορέα του ΥΠΠΟ είναι γεγονός. Το αίτημα χρόνων να παύσει ο απευθείας διορισμός προσώπων της εκάστοτε πολιτικής αρεσκείας – ακόμα κι αν δεν πληροί τα προσόντα – υλοποιείται μέσα από την θέσπιση μιας επιτροπής ειδικών που αναλαμβάνουν να εξετάσουν φακέλους υποψηφίων και να εισηγηθούν αναλόγως.

Προϊόν αυτής της διαδικασίας αξιολόγησης, είναι η ανάδειξη του σκηνοθέτη Γιάννη Μόσχου, ως καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού. Διαδικασία που ετοιμάζει το έδαφος και για όλες τις υπόλοιπες θητείες σε φορείς του ΥΠΠΟ που φτάνουν στο τέλος τους.

Στάθης Λιβαθινός

Στα τέσσερα χρόνια της θητείας του στο Εθνικό Θέατρο συνδέει το όνομα του με την δραματική σχολή του και το όραμα του ως καλλιτεχνικού διευθυντή με την προσπάθεια αναβάθμισης, αναμόρφωσης της και φυσικά την ίδρυση Τμήματος Σκηνοθεσίας. Έτσι όταν η, δίχως προηγούμενο ένταση στο Εθνικό, τον συμπαρασύρει, προκύπτουν ερωτηματικά. Οι φοιτητές της σχολής τον κατηγορούν για περιστατικά αυταρχικής συμπεριφοράς και μειωτικά σχόλια στο πλαίσιο της διδασκαλίας του.

Παρά την προσπάθεια να βρεθεί κοινός τόπος μεταξύ των δύο πλευρών, ακολουθούν δημόσιες καταγγελτικές επιστολές από πλευράς των σπουδαστών, οι οποίες κορυφώνονται στην παραίτηση του σκηνοθέτη από τα καθήκοντα του.

Εθνικό Θέατρο

Τα σοβαρά περιστατικά σωματικής βίας και άλλων μορφών κακοποίησης στον καλλιτεχνικό χώρο, αναγκάζουν τους εποπτευόμενους φορείς να δρομολογήσουν το αυτονόητο για την λειτουργία τους: Την σύσταση κώδικα δεοντολογίας.  Σκοπός του κώδικα να θέτει όρια και να προσδιορίζει τους κανόνες συμπεριφοράς στους, πάσης φύσεως, εργαζόμενους τους.

Σχεδόν ένα χρόνο μετά, ελάχιστα ουσιαστικά βήματα έχουν γίνει επ’ αυτού. Ακόμα και στο Εθνικό Θέατρο η συζήτηση για την κατάρτιση του κώδικα βρίσκεται σε εξέλιξη. Παρόλα αυτά, είναι η πρώτη φορά που το θέμα μπαίνει στο τραπέζι• και υπογραμμίζει πως οι εργασιακές εκπτώσεις οδηγούν και στην γενικότερη απαξίωση του επαγγέλματος και των ανθρώπων του.

Μιχαήλ Μαρμαρινός – photo credit: Ελίνα Γιουνανλή

Ήταν, ήδη, πολλές οι περιπέτειες της διοργάνωσης για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα του 2021 που είχε ανατεθεί στην Ελευσίνα. Και οι εκτιμήσεις για την τέλεση της, δυσοίωνες. Όταν, λοιπόν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφασίζει να μεταθέσει την πραγματοποίηση του θεσμού για όλες τις συμμετέχουσες πόλεις το 2023, αξιολογείται ως πραγματική σανίδα σωτηρίας.

Η πανδημία μεταφράζεται κυριολεκτικά σε ευκαιρία για την Ελευσίνα προκειμένου ν’ ανταποκριθεί στο θεσμό. Το καλλιτεχνικό έργο της διοργάνωσης έχει ανατεθεί στο Μιχαήλ Μαρμαρινό. Ωστόσο, αναγκαίες υποδομές και τα έργα περιβαλλοντικής ανάταξης για τη φιλοξενία της εξακολουθούν να βρίσκονται σε εκκρεμότητα.

Τα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης

Το πολυετές κυνηγητό μεταξύ των αρμόδιων φορέων (συμπεριλαμβανομένου και του υπουργείου Πολιτισμού) για την τύχη της βυζαντινής Πομπηϊας στα έγκατα της Θεσσαλονίκης κορυφώνεται το φθινόπωρο του 2021. Το πράσινο φως για τις εργασίες προσωρινής απομάκρυνσης τμημάτων του πληθωρικού μνημειακού πεδίου, δίνεται.

Και παρά τις λυσσαλέες αντιδράσεις του επιστημονικού κόσμου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό – το καλοκαίρι η «Figaro» κάνει λόγο για «μια καταστροφή παρόμοια με τον βομβαρδισμό του Παρθενώνα» – η επιχείρηση απομάκρυνσης συνεχίζεται. Το πλάνο της επανατοποθέτησης τους προγραμματίζεται μετά το τέλος των εργασιών για την ολοκλήρωση του Μετρό.

Τα κλεμμένα έργα που “ξαναγύρισαν” στην Εθνική Πινακοθήκη

Στην καρδιά του καλοκαιριού το μυστήριο της «κλοπής του αιώνα» εξιχνιάζεται. Το «Γυναικείο κεφάλι» του Πάμπλο Πικάσο και ο «Ανεμόμυλος Στάμμερ» του Πιτ Μοντριάν, που εκλάπησαν από την Εθνική Πινακοθήκη το 2012, ανακαλύπτονται από τις Αρχές με αυτουργό έναν 50χρονο φιλότεχνο ελαιοχρωματιστή. Το πλήθος ερωτηματικών που ακολούθησαν τη σύλληψη του, φωτογραφίζουν μια, κατά παραγγελία, κλοπή με πλοκάμια στον – εκτός Ελλάδας – υπόσκομο της Τέχνης.

Η, σε κάθε περίπτωση, χαρμόσυνη επανεμφάνιση των έργων, αποκτά τη διάσταση διασυρμού: Κατά τη διάρκεια της επίσημης παρουσίασης τους, οι πίνακες πέφτουν στο έδαφος και οι αστυνομικοί τους επανατοποθετούν με γυμνά χέρια… Τα έργα – μετά τις κινηματογραφικές περιπέτειες τους, έχουν επιστρέψει στην ανακαινισμένη Εθνική Πινακοθήκη.

Άρης Σερβετάλης – photo credit: Ελίνα Γιουνανλή

Ο «Ρινόκερος», μια από τις μεγαλύτερες θεατρικές επιτυχίες της σεζόν, βρίσκεται στην επικαιρότητα για τους λάθος λόγους. O πρωταγωνιστής της, Άρης Σερβετάλης αποφασίζει να αποχωρίσει από την παράσταση, διαμαρτυρόμενος για τον διαχωρισμό των θεατών σε εμβολιασμένους και ανεμβολίαστους. Το επιχείρημα του είναι πως μπροστά «στην τέχνη είναι όλοι ίσοι». Όπως αποδείχθηκε ο ηθοποιός δεν δρα αιφνίδια καθώς έχει εγκαίρως προειδοποιήσει την ομάδα της παράστασης για τη θέση του.

Παραμένει, όμως, ηθικά και κοινωνικά έκθετος, όταν η απόφαση του έρχεται να πυροδοτήσει εκ νέου ένα διχαστικό διάλογο ανάμεσα στους εμβολιασμένους και τους μη εμβολιασμένους σε μια κρίσιμη στιγμή της πανδημίας. Εκούσια ή ακούσια, ο ίδιος στέφεται επικεφαλής των ‘αδικημένων’ από τα μέτρα αποκλεισμού τους. Και υπογραμμίζει τον διαχωρισμό με τον οποίο, όπως δηλώνει, διαφωνεί.