Δημοτική Πινακοθήκη: Πέντε και ένας λόγοι για μια χειμερινή επίσκεψη στα Χανιά

Δεν χρειάζονται ιδιαίτεροι λόγοι για να επισκεφθεί κανείς τα Χανιά, μια από τις ομορφότερες ελληνικές πόλεις, ένα παλίμψηστο ιστορικών περιόδων που αποτυπώνονται αξεδιάλυτα στο οικιστικό της απόθεμα…

Η πόλη εκτείνεται γύρω από το εντός των τειχών ιστορικό κέντρο, ένα πυρήνα όπου συναντώνται αλλεπάλληλα στρώματα κατοικήσεων: Από την αρχαία Κυδωνία (που συνεχίζει ακόμα και τώρα να ανασκάπτεται) και το βυζαντινό τείχος, την ενετική πόλη-λιμάνι, με τα εντυπωσιακά νεώρια και τα άλλα κτίσματα, μέχρι τα Χανιά της οθωμανικής περιόδου και της Κρητικής Πολιτείας, λίγο πριν την ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος.

Όλες αυτές οι αλλεπάλληλες κυριαρχίες άφησαν το αποτύπωμά τους στον αστικό ιστό, δημιουργώντας ένα ενιαίο αρχιτεκτονικό σύνολο, στο οποίο έχουν εγκατασταθεί διάσπαρτοι πυρήνες πολιτισμού, όπως το Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου στο Μεγάλο Αρσενάλι, το θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης» στο παλιό τελωνείο, το τζαμί του Κιουτσούκ Χασάν (Γιαλί τζαμισί) στο ενετικό λιμάνι κ.ά.

Στην αρχή της οδού Χάληδων, αρχή της διαδρομής που ενώνει όλους αυτούς τους πυρήνες πολιτισμού, σε ένα νεοκλασικό εμποροβιομηχανικό κτίριο του τέλους του 19ου αιώνα, εδρεύει η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, ένα κόσμημα για την πόλη, όπου εδώ και 20 χρόνια στεγάζεται μια αξιόλογη μόνιμη συλλογή νεότερης και σύγχρονης νεοελληνικής τέχνης. Παράλληλα, στις σύγχρονες και άρτια εξοπλισμένες αίθουσές της φιλοξενούνται κατά καιρούς περιοδικές εκθέσεις, ζωγραφικής και φωτογραφίας, αλλά και διοργανώσεις όπως οι ετήσιες Φωτογραφικές Συναντήσεις.

Στους τρεις ορόφους της φιλοξενείται, από τα τέλη Οκτωβρίου, μια σημαντική έκθεση φιλελληνικής και νεοελληνικής τέχνης, με έργα κυρίως του 19ου αιώνα, τα οποία ανήκουν στη Συλλογή της Τίνας και του Μιχάλη Κρασάκη και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η έκθεση φέρει τον τίτλο «Η Ελλάδα μετά την Επανάσταση» και διοργανώθηκε από τον Δήμο Χανίων και την Πινακοθήκη του στο πλαίσιο των εορτασμών των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση.

Τα εκθέματα δεν περιορίζονται μονάχα σε πίνακες ζωγραφικής, λιθογραφίες, σχέδια και γλυπτά. Χρηστικά αντικείμενα, ρολόγια και φορεσιές, όπλα και εκδόσεις ανήκουν επίσης στα αντικείμενα που περιέλαβε στη συλλογή του ο κρητικής καταγωγής δημοσιογράφος της Deutche Welle, Μιχάλης Κρασάκης και η σύζυγός του. Για την παρουσίασή τους μάλιστα «επιστρατεύτηκε» η παρακείμενη αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Χρυσόστομος», ο οποίος αποτελεί το αρχαιότερο πνευματικό και πολιτιστικό σωματείο της Κρήτης, με έτος ίδρυσης το 1899.

Στην έκθεση παρουσιάζονται 167 έργα τέχνης και καλλιτεχνικά αντικείμενα, από τα συνολικά 1.500 που διαθέτει η Συλλογή Κρασάκη. Όπως τονίζει ο γενικός επιμελητής της έκθεσης Δημήτρης Ανδρεαδάκης, καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης και αντιπρόεδρος της Δημοτικής Πινακοθήκης, «επιχειρήθηκε να αναδειχθεί η καλλιτεχνική αξία των αντικειμένων μέσα στο πλαίσιο των κοινωνικών και των ιστορικών συνθηκών που συντέλεσαν στην δημιουργία τους».

Έτσι, τα εκθέματα διαρθρώνονται σε πέντε διακριτές ενότητες, οι οποίες αφορούν την Ελλάδα των περιηγητών, την επαναστατημένη Ελλάδα και τον φιλελληνισμό, τη Βαυαροκρατία και την Ελλάδα στο γύρισμα του αιώνα, καθώς και την καθημερινή ζωή κατά τον 19ο αιώνα.

Ο πρώτος που κατά τους νεότερους χρόνους περιηγήθηκε τον ελλαδικό χώρο υπήρξε ο Κυριακός της Αγκώνας, κατά το πρώτο μισό του 15ου αιώνα. Εκατοντάδες άλλοι ακολούθησαν το παράδειγμά του στους επόμενους αιώνες, δημιουργώντας μέσα από τις αφηγήσεις και τις απεικονίσεις τους την «εικόνα» που καθιερώνεται διεθνώς για τους Έλληνες και τους προγόνους τους.

Πολλά έργα της Συλλογής Κρασάκη απεικονίζουν μετέπειτα ελληνικούς τόπους, ιδιαίτερη θέση όμως κατέχουν οι απεικονίσεις της πρωτεύουσας του νεαρού κράτους και των αρχαιοτήτων της. Ανάμεσά τους, μια απεικόνιση του Παρθενώνα με το Ερέχθειο από τον ρώσο ζωγράφο, αρχαιολόγο και διπλωμάτη Βασίλι Ντμίτριεβιτς Πόλενοφ (Polenow, όπως υπογράφει τα έργα του), που χρονολογείται στα 1882.

Ο ναός παρουσιάζεται τοποθετημένος στα δεξιά, όπως εμφανίζεται στον επισκέπτη που περνά τα Προπύλαια, ενώ στο αριστερό άκρο τοποθετείται το Ερέχθειο. Σε πρώτο επίπεδο παρουσιάζονται διάσπαρτες ανθρώπινες μορφές, δίνοντας ένα μέτρο του μεγέθους του μνημείου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο χώρος της Ακρόπολης έχει πλέον «αποκαθαρθεί» από το οθωμανικό παρελθόν του, αν και διακρίνονται ακόμη διάφορα προσκτίσματα μπροστά από τον Παρθενώνα.

Wassili Dmitrijewitsch Polenow, «Άποψη του Παρθενώνα με το Ερέχθειο» (π. 1882)

Πολλοί δημιουργοί πρώτης γραμμής εμπνεύστηκαν από την επαναστατημένη Ελλάδα των αρχών του 19ου αιώνα, δημιουργώντας κορυφαία έργα, τόσο στο πλαίσιο της προσωπικής τους καλλιτεχνίας όσο και γενικότερα σε σχέση με την τέχνη της εποχής τους και το κίνημα του ρομαντισμού. Έργα που αποτυπώνουν σκηνές από τον Αγώνα ή διαμορφώνουν το πρότυπο του έλληνα ήρωα εκτίθενται πολλά στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο «Κρητικός αγωνιστής», έργο του 1827, του Alexandre-Marie Colin, γάλλου ζωγράφου που μοιραζόταν το εργαστήρι αλλά και τις ιδέες του Ευγένιου Ντελακρουά. Στον πίνακα εικονίζεται εξαιρετικά ζωντανά ένας πολεμιστής σε στιγμή εγρήγορσης, έτοιμος να τραβήξει το γιαταγάνι, που είναι ακουμπισμένο σε μια πέτρα πίσω του, και να ριχτεί στη μάχη. Η όλη σύνθεση χαρακτηρίζεται από την ένταση, που αναδίδεται από τη στάση του σώματος, την έκφραση και το βλέμμα, την μετέωρη κίνηση του πολεμιστή…

Alexandre-Marie Colin, «Κρητικός αγωνιστής» (1827)

Η δημιουργία του νέου βασιλείου, στο θρόνο του οποίου τοποθετήθηκε ο ανήλικος βασιλιάς Όθων, γιος του Λουδοβίκου της Βαυαρίας, προσέλκυσε στην Αθήνα, τη νέα πρωτεύουσα, πλήθος βαυαρών και γενικότερα γερμανών διανοουμένων και καλλιτεχνών, τα αρχαιολατρικά και φιλελληνικά αισθήματα των οποίων γρήγορα δοκιμάστηκαν στην επαφή τους με την πραγματικότητα μιας ρημαγμένης από τον δεκαετή πόλεμο χώρας.

Ένας από αυτούς ήταν και ο γερμανός αξιωματικός Ludwig Köllnberger, ο οποίος υπηρέτησε στο βαυαρικό στρατιωτικό σώμα μεταξύ 1833 και 1838. Ερασιτέχνης ζωγράφος, απεικόνισε σε δεκάδες υδατογραφίες τοπία, πόλεις και ανθρώπους σε διάφορες περιοχές του νεαρού βασιλείου. Παρά τον ναΐφ χαρακτήρα και το μικρό μέγεθός τους, οι ακουαρέλες του αποτυπώνουν μια εποχή μετάβασης, όπου το οθωμανικό παρελθόν συχνά επιβιώνει πλάι στις προσπάθειες οικοδόμησης ενός ευρωπαϊκού παρόντος.

Για παράδειγμα, στο έργο «Έλληνες και βαυαροί στρατιώτες σε ώρα ανάπαυλας» (1834), οι δύο ομάδες απεικονίζονται να διασκεδάζουν σε κάποιο υπαίθριο καπηλειό, καθισμένες σε πολύ κοντινή απόσταση, αλλά απολύτως διαχωρισμένες η μία από την άλλη. Οι βαυαροί αξιωματικοί απεικονίζονται με ευρωπαϊκές στολές, ενώ οι έλληνες άλλοι με βράκα κι άλλοι με φουστανέλα, άλλοι με φέσι κι άλλοι με σαρίκι…

Ludwig Köllnberger, «Έλληνες και βαυαροί στρατιώτες σε ώρα ανάπαυλας» (1834)

Μετά την έξωση του Όθωνα και τη δυναστική αλλαγή, ξεκινά μια νέα εποχή, που χαρακτηρίζεται ως η ελληνική «μπελ επόκ». Δημιουργούνται τα πρώτα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ σταδιακά μια νέα αστική τάξη θα προσδιορίσει με το γούστο της τον καλλιτεχνικό προσανατολισμό των ελλήνων ζωγράφων, που είναι προσανατολισμένοι, αρχικά, προς τον ακαδημαϊσμό της Σχολής του Μονάχου, ενώ αργότερα κάποιοι θα στραφούν προς τα νέα κέντρα της ευρωπαϊκής ζωγραφικής, κυρίως το Παρίσι.

Από τα έργα της περιόδου αυτής, που φιλοξενούνται στον τελευταίο όροφο της Δημοτικής Πινακοθήκης, ξεχωρίζει ένα μοναδικό γλυπτό, ο «Μαέστρος» (1925) του Τηλέμαχου Γύζη, γιου του ζωγράφου Νικολάου Γύζη. Έργο μικρών διαστάσεων (18 x 7 x 5,4 εκ.) σε μπρούντζο, αποτελεί ένα κομψοτέχνημα που αποδίδει αριστοτεχνικά την ένταση της κίνησης, αιχμαλωτίζοντας μια σχεδόν χορευτική στιγμή. Εμπνευσμένο από τον πίνακα «Εαρινή συμφωνία» του πατέρα του, αποτελεί το μοναδικό γνωστό μπρούτζινο αγαλματίδιο του καλλιτέχνη.

Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρατηρεί το έργο του Τηλέμαχου Γύζη «Ο Μαέστρος» (π. 1925) κατά την ξενάγησή της από τον επιμελητή της έκθεσης Δημήτρη Ανδρεαδάκη. Διακρίνονται ο συλλέκτης Μιχάλης Κρασάκης (αριστερά) και ο δήμαρχος Χανίων Παναγιώτης Σημανδηράκης (δεξιά, πίσω).

Η έκθεση συνοδεύεται από μια σειρά τεχνολογικές εφαρμογές, οι οποίες αναπτύχθηκαν σε συνεργασία με ερευνητική ομάδα του Πολυτεχνείου Κρήτης. Ειδικότερα, δημιουργήθηκε τρισδιάστατο μοντέλο εικονικής πραγματικότητας του χώρου της έκθεσης, που επιτρέπει την ψηφιακή ανάγνωση πληροφοριών για κάθε έργο.

Παράλληλα, με την ψηφιακή, πολυμεσική επαύξηση εκθεμάτων της έκθεσης, δίνεται η δυνατότητα διαδραστικής παρατήρησης, ανάλυσης και τρισδιάστατης προσομοίωσης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, με ταυτόχρονη θέαση του εκθέματος και της ψηφιακής επαύξησης. Έτσι, ο επισκέπτης μπορεί να αντλήσει με τρόπο εύληπτο σημαντικές πληροφορίες για τα εκθέματα και για την ιστορία της συγκεκριμένης περιόδου.

Επιπλέον, για όσους θα επιθυμούσαν να επισκεφθούν την έκθεση αλλά, για διάφορους λόγους, αδυνατούν να το πράξουν, μέσα από τον ιστότοπό της η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων προσφέρει στους χρήστες τη δυνατότητα για μια εικονική περιήγηση σε αυτήν, χάρη στην εφαρμογή που ανέπτυξε το Πολυτεχνείο Κρήτης.

Εφαρμογή εικονικής πραγματικότητας, που ανέπτυξε ερευνητική ομάδα του Πολυτεχνείου Κρήτης, επιτρέπει μια διαφορετική περιήγηση στα εκθέματα της Δημοτικής Πινακοθήκης.

Τη βεβαιότητά του ότι η έκθεση της Συλλογής Κρασάκη «εγκαινιάζει παράλληλα και μια νέα εποχή για τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, η οποία άρχισε να αποκτά ζωή και να μετουσιώνεται σε έναν σύγχρονο, διαδραστικό χώρο τέχνης» εκφράζει ο δήμαρχος της πόλης, Παναγιώτης Σημανδηράκης, που μαζί με την υπόλοιπη δημοτική αρχή επιδιώκει να καταστήσει τον πολιτισμό (και) εργαλείο τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης.

Από τη μεριά του, ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού και πρόεδρος της Δημοτικής Πινακοθήκης, Γιάννης Γιαννακάκης, χαρακτηρίζει την έκθεση «μοναδική για τα καλλιτεχνικά δρώμενα όχι μόνο του δήμου μας αλλά ολόκληρης της Ελλάδας», επισημαίνοντας ότι προσελκύει «ακόμη και το διεθνές ενδιαφέρον».

Την έκθεση συνοδεύει ένας εξαιρετικός κατάλογος 380 σελίδων, πλούσια εικονογραφημένος, ο οποίος διατίθεται σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, γερμανικά, αγγλικά), που επιτρέπει στον επισκέπτη, κυριολεκτικά, «να πάρει φεύγοντας την έκθεση στο σπίτι του», αποτελώντας, έτσι, έναν επιπλέον λόγο για μια επίσκεψη στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων.

Στις σελίδες του καταλόγου περιλαμβάνονται αναλυτικά εισαγωγικά κείμενα των Δημήτρη Ανδρεαδάκη, Νίκου Ψιλάκη και Θοδωρή Κουτσογιάννη, καθώς και επιμέρους κείμενα του Ευτύχη Τζιρτζιλάκη και της Κατερίνας Σχινά, η οποία είχε και τη γενική επιμέλεια του τόμου. Αναμφίβολα, η έκδοση αυτή της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων αποτελεί ένα ακόμη «συν» για τη σημαντική αυτή έκθεση.