Συν&Πλην: «Αιολική γη» στο Εθνικό Θέατρο

Το αυτοβιογραφικό έργο του Ηλία Βενέζη, η «Αιολική γη» αποτελεί ένα ταξίδι στο χώρο της ανάμνησης, όταν ο ίδιος αγοράκι ακόμα ανακαλύπτει τη ζωή, στα μετέπειτα, ματωμένα, χώματα της Μικράς Ασίας. Γεννημένος στο Αϊβαλί στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Βενέζης γράφει την «Αιολική Γη» ως φόρο τιμής στην παιδική του ηλικία, πριν αυτή μετατοπιστεί δραματικά από το χώρο του ονείρου στην δίνη του εφιάλτη που επισύρει ο πόλεμος.

Κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος του, ο Πέτρος. Μαζί με τις τέσσερις αδερφές του, τη μητέρα του, τον καλοσυνάτο προύχοντα παππού του, Γιαννακό Μπιμπέλα και τη γιαγιά του ζει στα παρυφές των Κιμιντένιων όρων, έναν τόπο που μέσα από τα μάτια του, αποκτά μια μυθική διάσταση. Το φυσικό τοπίο των βουνών, τα πουλιά και τα θηρία που τα κατοικούν, οι τοπικοί ήρωες που τα τιθασεύουν, όλα έχουν μια παραμυθιακή υπόσταση στο βλέμμα του Πέτρου – τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που κι εκείνος, αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του αλλιώς. Τότε που αρχίζει να ξυπνά ερωτικά και να διαισθάνεται τη σεξουαλικότητα του.

Η παιδική ματιά του στη ζωή αλλά και η παραδείσια ευτυχία που του χαρίζει αυτός ο γαλήνιος τόπος και τ’ αγαπημένα του πρόσωπα τραυματίζεται αμετάκλητα, στην επιτακτική ανάγκη του διωγμού. Τα πρώτα γεγονότα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου τους σπρώχνουν βίαια στην άλλη πλευρά του πελάγους, στα ελληνικά νησιά. Μολονότι ο ίδιος μοιάζει να διατηρεί μέσα του τη φλόγα ενός καλύτερου μέλλοντος.

Στα σκοτεινά χρόνια της Κατοχής, ο Ηλίας Βενέζης βρίσκει καταφύγιο στον χώρο των αναμνήσεων και φωτίζει μια περιοχή ευτυχίας πριν η Μικρασιατική Καταστροφή, ο Α΄ και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αναθεωρήσουν την κατάσταση του σύγχρονου ανθρώπου.
Παρότι αναθρεμμένος στο βάσανο, στον ξεριζωμό και τον πόλεμο, ο συγγραφέας συνθέτει ένα έπος βαθιά ελπιδοφόρο στο οποίο εκφράζει την μεγάλη του πίστη στις ανθρώπινες αξίες αλλά και την κρίσιμη σύνδεση του ανθρώπου με τη Μητέρα Φύση και τα στοιχεία της.

Για τον Βενέζη, η γη της Αιολίδας δεν είναι μόνο η πατρίδα των παιδικών του χρόνων. Είναι ένας επί Γης παράδεισος, όπου οι άνθρωποι απλώς συμπληρώνουν την αλυσίδα του αρμονικού βιώματος με τη φύση. Έργο όπου ο λυρισμός, η τρυφερότητα και η παραμυθία είναι τα κεντρικά εργαλεία που ζωντανεύουν τη μνήμη.

Θοδωρής Κατσαφάδος και Αλίκη Αλεξανδράκη.

Ακολουθώντας τη βασική δομή του πεζογραφήματος – σε διασκευή Σάββα Κυριακίδη – η παράσταση επιχειρεί να αναδείξει το τοπίο προσωπικής και συλλογικής μνήμης του Αϊβαλιού, όπως το ανασύρει ο Ηλίας Βενέζης. Λαμβάνοντας υπόψη το δύσκολο έργο θεατροποίησης ενός καταξιωμένου έργου στη συνείδηση πολλών γενεών, η παράσταση επιλέγει έναν ασφαλή δρόμο και μια ισορροπημένη ανάγνωση για την αναπαράσταση του. Χωρίς, ωστόσο, να εκπέμπει την ίδια συγκίνηση του αναγνώσματος.

Ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος στο ρόλο του Γιωσήφ.

Έχει αξία η απόπειρα να παρασταθεί ένα από τα εμβληματικά κείμενα της Γενιάς του ’30. Με αυτή την αφετηρία, είναι έντιμη η προσπάθεια του Σάββα Κυριακίδη (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Χαλιώτη) να αποτυπώσει σε δραματουργία ένα επικό και πολυπρόσωπο μυθιστόρημα που ακροβατεί ανάμεσα στο μυθικό και στο πραγματικό στοιχείο.

Μπορεί να μην παρατηρούμε κάποια σπουδαία ερμηνεία που να εξέχει, παρόλα αυτά ο 20μελής θίασος έχει μια αξιοπρεπή παρουσία συνόλου. Η τρυφερότητα που τρέφει ο Βενέζης για τους ήρωες του αναδεικνύεται ουσιαστικά και σε βάθος στις ερμηνείες του Μιχάλη Συριόπουλου (στο ρόλο του Πέτρου) που παίζει και τραυματίας, του Θοδωρή Κατσαφάδου (στο ρόλο του παππού), της Αλίκης Αλεξανδράκη (ως γιαγιάς), του Δημοσθένη Παπαδόπουλου (στο ρόλο του Γιωσήφ) και του Δημήτρη Παπανικολάου στο ρόλο του Στέφανου.

Την παιδική αθωότητα με εύθυμο τόνο αποδίδει η Γαλήνη Χατζηπασχάλη υποδυόμενη την αγαπημένη αδερφή του Πέτρου, ΄Αρτεμη. Σε μικρότερους ρόλους αλλά με ποιοτικά περάσματα διακρίνουμε τη Γιασεμί Κηλαηδόνη, το Νίκο Καρδώνη, τον Κωστή Καλλιβρετάκη, την Βικτώρια Φώτα, τον Δημήτρη Ντάσκα, την Χαρά Μάτα Γιαννάτου.

Οι άχαροι ογκώδεις γεωμετρικοί όγκοι που εμφανίζονται στις πρώτες σκηνές της παράστασης, σύντομα μεταμορφώνονται εντυπωσιακά μέσα από τις προβολές και τα ρεαλιστικά βίντεο του Παντελή Μάκκα που εκπέμπουν πάνω τους. Και, εν πολλοίς, ευθύνονται για την φαντασμαγορική απόδοση των σκηνών στο φαντασιακό τοπίο των Κιμιντένιων.

Έλκοντας στοιχεία από τη μουσική παράδοση της Ανατολής, ο Λευτέρης Βενιάδης συμβάλλει στη δημιουργία μιας μυστικιστικής ατμόσφαιρας.

Χαρά Μάτα Γιαννάτου και Μάξιμος Μουμούρης.

Συνυπολογίζοντας τις απαιτήσεις σκηνικής μεταφοράς ενός τέτοιου κειμένου, η σκηνοθετική εργασία του Τάκη Τζαμαργιά κινείται σε μια ασφαλή, ισορροπημένη και κλασικότροπη περιοχή αφήγησης. Επαρκής μεν για την γνωριμία του μεγάλου κοινού με το έργο του Βενέζη. Μα από την άλλη, μια ανάγνωση χωρίς εξάρσεις και το κυριότερο χωρίς να αποδίδει το λυρισμό και τα συγκινησιακά φορτία του βιβλίου.

Σε αντίθεση με τη συνολική αισθητική ματιά του, ο Παντελής Μάκκας αντιμετωπίζει με συντηρητισμό και αναμενόμενα μοτίβα το ενδυματολογικό μέρος της παράστασης.

Σε μια όχι εμπνευσμένη στιγμή της, η Αμαλία Μπένετ περιορίζεται στην καθοδήγηση των πρωταγωνιστών της να σκαρφαλώνουν με άνεση στους ορεινούς όγκους – ομοιώματα των Κιμιντένιων όρων. Αχρείαστη φαντάζει και η ρεαλιστική μονομαχία του φινάλε μεταξύ των Μάξιμου Μουμούρη και Θανάση Ραφτόπουλου.

Έντιμη, ισορροπημένη αλλά και επίπεδη ανάγνωση ενός σπουδαίου πεζογραφήματος.