Ο Αναστάσης Ροϊλός μεταφράζει ένα βιβλίο για τον Ταντάσι Σουζούκι

Όταν το 2017 προσγειωνόταν στην Ιαπωνία για να συμμετέχει στο training της περίφημης SCOT, της ομάδας του Ταντάσι Σουζούκι, δεν είχε σχεδιάσει πως, τέσσερα χρόνια μετά, θα υπέγραφε την ελληνική μετάφραση του μοναδικού βιβλίου που έχει γραφτεί από τον ίδιο για την μέθοδο του. Ο Αναστάσης Ροϊλός, που,  εκτός από υποκριτική, έχει σπουδάσει και θεατρολογία στο ΑΠΘ, κρατάει στα χέρια του το «Πολιτισμός είναι το σώμα»από τις εκδόσεις «Κείμενα». Και πλέον, νιώθει πως, ίσως, να ήταν καρμικό να συμβεί.

Η κρίσιμη προτροπή του διεθνούς master Θόδωρου Τερζόπουλου να στραφεί στο θέατρο του Ταντάσι Σουζούκι, θα έπιανε τόπο. Κάνοντας ένα σλάλομ σε προτάσεις για δουλειά εντός Ελλάδας και στην επιθυμία του να ταξιδέψει στην Τόνγκα, το απομακρυσμένο χωριό εκπαίδευσης της SCOT, ο Ροϊλός κατορθώνει να βρεθεί εκεί για ένα μήνα. «Ο ενθουσιασμός μου ήταν απερίγραπτος. Επιβεβαιωνόμουν για την επιλογή μου να κάνω αυτό το ταξίδι» λέει.

Και ήταν τότε που άρθρωσε την τρελή ιδέα να μεταφράσει στα ελληνικά το μοναδικό βιβλίο που έχει γεννηθεί από τον Σουζούκι και πρωτοκυκλοφόρησε το 2016. Όταν το 2018 επέστρεφε στην Τόνγκα για ένα ακόμα training – και μαζί ταξίδευε στις σύγχρονες μεγαπόλεις και τις παραδοσιακές επαρχίες της Ιαπωνίας – είχε ήδη ξεκινήσει το μεταφραστικό του έργο στο «Πολιτισμός είναι το σώμα».

Το πρώτο του μεταφραστικό έργο πάνω στη φιλοσοφία του Ταντάσι Σουζούκι παραδίδει ο γνωστός ηθοποιός.

Με αφετηρία ένα ανθολόγιο κειμένων για το θέατρο του Σουζούκι που έχουν γραφτεί από το 1970 έως το 2015 και αντλώντας από τις αγγλικές μεταφράσεις του στενού του συνεργάτη Κάμερον Στιλ, ο Αναστάσης Ροϊλός βρέθηκε να βυθίζεται στη μέθοδο και περισσότερο στη φιλοσοφία του έργου του. «Προσπάθησα να επαναφέρω την ολότητα του ανθρώπινου σώματος στην παράσταση, όχι απλώς δημιουργώντας παραλλαγές του Νο και του Καμπούκι, αλλά χρησιμοποιώντας τις οικουμενικές αξίες αυτών και άλλων προ – μοντέρνων παραδόσεων. Αξιοποιώντας και εξελίσσοντας αυτές τις ανθεκτικές αξίες, δημιουργούμε ευκαιρία να επανενωθούν οι διαμελισμένες φυσικές μας ικανότητες και να αναγεννηθεί η αντιληπτική και η εκφραστική λειτουργία του σώματος. Μόνο αν ακολουθήσουμε με αφοσίωση αυτήν την κατεύθυνση θα εξασφαλίσουμε την άνθιση του πολιτισμού μέσα στην κοινωνία» αναφέρει ο Σουζούκι στο τρίτο, ομότιτλο του βιβλίου, κεφάλαιο.

Έννοια-κλειδί της μεθόδου του μοιάζουν να είναι οι «σωματικές ευαισθησίες», ο τρόπος που, κατά τον Ροϊλό, ανακαλύπτεις τις αισθήσεις του σώματος σου. «Μεγάλη έμφαση στην μέθοδο δίνεται στις ποιότητες της βάδισης. Ανάλογα, λοιπόν, με το τι αφουγκράζονται τα πόδια μας επηρεάζεται η ενέργεια και η αναπνοή μας, αντιλαμβανόμαστε πως είναι να παράγουμε ενέργεια και τι είδους είναι αυτή. Για τον Σουζούκι η ενέργεια που παράγουμε στην πραγματική ζωή δεν έχει καμία σχέση με τη θεατρική. Χρειάζεται κανείς να έχει μια πλήρη επίγνωση της ευαισθησίας του» παρατηρεί.

Ανακαλώντας το προσωπικό του βίωμα από τα πολύτιμα training της Τόνγκα, ξεκαθαρίζει πως «δεν είναι αρκετά όσα έχω δει, δεν τολμώ να πω ότι έχω μάθει κάτι. Θα πρέπει να γεράσω με αυτά και να τους επιτρέψω να ανασύρονται μόνα τους, εκεί που θέλουν. Το training δεν είναι μόνο μια περίοδος καλοκαιρινού σχολείου αλλά μια καθημερινή σχέση με το εργαλείο του σώματος για να ακονίσεις τα αισθητήρια σου όργανα και να ανακαλύψεις καινούργια» σημειώνει.

«Για τον Σουζούκι η ενέργεια που παράγουμε στην πραγματική ζωή δεν έχει καμία σχέση με τη θεατρική» λέει ο Αναστάσης Ροϊλός.

Εστιάζοντας στον ιδιαίτερα περιεκτικό τίτλο του βιβλίου, ο μεταφραστής του επιχειρεί να τον αποκωδικοποιήσει και μαζί να προσεγγίσει τη σκέψη του Ιάπωνα σκηνοθέτη για τη σωματική λειτουργία. «Είναι σχεδόν ανατριχιαστικό», σχολιάζει, «το πως το ανθρώπινο σώμα μπορεί να μεταφέρει την πληροφορία ενός ολόκληρου κόσμου, μιας άλλης χώρας κι ενός πολιτισμού. Το σώμα μας είναι ό,τι έχουμε όλοι οι άνθρωποι κοινό. Από την αρχαιότητα – όπου οι άνθρωποι έκαναν δεήσεις χορεύοντας στη βροχή ή επικλήσεις στον ήλιο μέχρι σήμερα – το σώμα έμαθε να κουβαλάει διαφορετικούς πολιτισμούς και φιλοσοφίες. Να μετατρέπεται σε ένα δοχείο όπου συγκεράζονται (ακόμα και με την γονιδιακή έννοια) πράγματα και μνήμες. Υπό αυτήν την ματιά, ο ηθοποιός που είναι ένα εκτεθειμένο σώμα φέρει έναν πολιτισμό που φαίνεται και ακούγεται» σημειώνει ο Αναστάσης Ροϊλός· καταλήγοντας πως το σώμα μας δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια διεύρυνση της ανθρώπινης συνείδησης.

Ταντάσι Σουζούκι: Οι δυνατότητες του ανθρώπινου σώματος και οι διάφορες λειτουργίες του έχουν υποστεί δραματική συρρίκνωση, έχοντας ως επακόλουθο της αποδυνάμωση της επικοινωνίας των ανθρώπων, η οποία βασίζεται στη ζωική ενέργεια

Στο βιβλίο (κεφάλαιο «Ο πολιτισμός είναι το σώμα») ο Σουζούκι αναφέρει πως ο σύγχρονος πολιτισμός και οι τεχνολογικές καινοτομίες έχουν ελαχιστοποιήσει τη χρήση της ζωϊκής ενέργειας. «Με αποτέλεσμα οι δυνατότητες του ανθρώπινου σώματος και οι διάφορες λειτουργίες του να έχουν υποστεί δραματική συρρίκνωση, έχοντας ως επακόλουθο της αποδυνάμωση της επικοινωνίας των ανθρώπων, η οποία βασίζεται στη ζωική ενέργεια». Τι μας ζητάει λοιπόν, ο Ιάπωνας δάσκαλος; «Να πετάξουμε τα περιττά. Να ξυπνήσουμε τις δυνατότητες του σώματος μας. Θα θυμηθούμε απλά πράγματα. Για παράδειγμα, ότι τα χέρια μας μπορούν να ακουμπήσουν το πάτωμα», προσθέτει ο Αναστάσης Ροϊλός.

«Η προσωπική μου ενασχόληση με αυτό μου προσέφερε πολλά για τη ζωή – κι όχι μόνο για την τέχνη» σημειώνει.

Υπό αυτήν την έννοια, τα θεωρήματα και οι πρακτικές του Σουζούκι είναι μια προτροπή διάρρηξης της σύγχρονης κανονικότητας. Και το σώμα είναι ένα, καθ’ ουσίαν, επαναστατικό υλικό. Κατά συνέπεια, το «Πολιτισμός είναι το σώμα» θα μπορούσε να διαβαστεί και έως ένα βαθιά ουμανιστικό σύγγραμμα. «Η προσωπική μου ενασχόληση με αυτό μου προσέφερε πολλά για τη ζωή – κι όχι μόνο για την τέχνη. Σίγουρα, το βιβλίο απευθύνεται σε καλλιτέχνες, σε δημιουργούς που εστιάζουν στο σώμα, στους θεατές του θεάτρου ή σε εκείνους που τρέφουν αγάπη για τον ιαπωνικό πολιτισμό. Αυτός είναι όμως, ο πρώτος κύκλος των ενδιαφερόμενων» επισημαίνει ο μεταφραστής του, αφού πιστεύει πως το βιβλίο αφορά συνολικά τον άνθρωπο. «Μπορεί να ακουστεί υπερβολικό αλλά για κάποιον που δεν έχει έρθει ξανά σε επαφή με τη φιλοσοφία είναι σαν να διαβάζει για πρώτη φορά Σωκράτη και Αριστοτέλη. Τα κείμενα του Σουζούκι είναι ένας τρόπος αντίληψης για να βλέπεις τα πράγματα».

Αναστάσης Ροϊλός: Τα κείμενα του Σουζούκι είναι ένας τρόπος αντίληψης για να βλέπεις τα πράγματα

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κείμενα» εδώ και τρεις περίπου μήνες, έχοντας τελικά αποσπάσει τέσσερα χρόνια μεταφραστικού έργου για τον Ροϊλό. Όπως τονίζει ο ίδιος, δεν τον αφορά η μετάφραση ως αντικείμενο αλλά η ενασχόληση με το σύμπαν του Σουζούκι. Αυτό ήταν, εξάλλου, το κίνητρο του. «Δεν στόχευσα στη μετάφραση, μα περισσότερο ήταν μια προσωπική άσκηση. Στην αρχή νόμιζα πως σε ένα χρόνο θα την είχα τελειώσει. Αποδείχθηκε πως ήταν πολύ πιο απαιτητική συνθήκη. Θυμάμαι πως δούλευα πολύ σε συγκεκριμένες περιόδους, ξενυχτούσα για βράδια πολλά μέσα στο καμαρίνι μου, στο ΚΘΒΕ. Και άλλοτε το άφηνα για ένα μήνα, για να το ξαναπιάσω με καθαρότερο βλέμμα. Στόχος μου, ήταν πάντα να καταλάβει και ο αναγνώστης που δεν έχει ιδέα από το θέατρο του Σουζούκι· γι’ αυτό και προσέθεσα πολλές παραπομπές σε βιβλιογραφία και δικές μου σημειώσεις ώστε να είναι ακριβές αυτό που θα ειπωθεί για τον Σουζούκι» τονίζει.

Το πρώτο αντίτυπο του βιβλίου έφτασε (δικαιωματικά) στα χέρια του Θόδωρου Τερζόπουλου, του κορυφαίου Έλληνα που συνδέεται τόσο προσωπικά όσο και συνεργατικά με τον 83χρονο Ταντάσι Σουζούκι. Αλλά και του ανθρώπου που μπόρεσε να διακρίνει μια νέα δημιουργική πιθανότητα.