Η Δημοκρατία του Μπακλαβά επιστρέφει και διαπραγματεύεται μια σύγχρονη ουτοπία

Το περασμένο καλοκαίρι, όταν οι επετειακές επαναστατικές τυμπανοκρουσίες ηχούσαν με όλους τους πιθανούς τρόπους, ανέβαινε στην Πειραιώς «Η δημοκρατία του Μπακλαβά». Μια υβριδική παράσταση, νυχοπατούσα στο πολιτικό θέατρο και στη διαμαρτυρία, στην σατιρική και μουσική περφόρμανς, στο θέατρο ντοκουμέντο· πικρή αλλά και διασκεδαστική ακροβάτης μεταξύ υπερεαλισμού και σουρεαλισμού.

Ο προβοκατόρικος τίτλος της, σε προετοίμαζε, για μια γλυκιά ουτοπία. Μα, όπως κάθε ουτοπία, (δες τις αριστοφανικές απόπειρες) είχε βραχεία διάρκεια και bad ending. Στην περίπτωση της παράστασης του Ανέστη Αζά, ένα μικτό ζευγάρι, μια Ελληνίδα κι ένας Τούρκος, συμφοιτητές στο Λονδίνο αποφασίζουν να παντρευτούν και να ζήσουν σε μια ουδέτερη ζώνη, χωρίς τα εθνικά τους βάρη. Μέχρι και στο παιδί τους, θα δώσουν ένα ουδέτερο όνομα – τον βαφτίζουν «Μεζέ» – και θα επιλέξουν να χτίσουν μια επιχείρηση – σημείο αναφοράς και για τους δύο: Ένα εργαστήριο μπακλαβά.

Όταν, όμως, το εγχείρημα τους γίνεται υπερτοπικό και κατακτά παγκόσμια φήμη, δεν αργεί ο εθνικιστικός φθόνος και οδυρμός που θα παρασύρει και το παιδί τους. «Ποτέ σου δεν θα γίνεις Ελληνάκι, μεζεδάκι, μεζεδάκι» έγραφαν τα flyer που εξφεδονίζονταν στην πλατεία. Τότε, θα συλλάβουν μια ανατρεπτική ιδέα για ν’ αποφύγουν όλα τα δεινά του συστήματος που υποβάλλεται στις εθνικοπατριωτικές νόρμες: Να ιδρύσουν ένα δικό τους κράτος.

Πάνω σε αυτήν την ακραία αλλά πάντα ουτοπική προοπτική συναντάμε ξανά την ομάδα της παράστασης, τους ηθοποιούς της, Κατερίνα Μαυρογεώργη, Cem Yiğit Üzümoğlu, Γιώργο Κατσή, Gary Solomon και τον συν-συγγραφέα της Γεράσιμο Μπέκα και συζητάμε για τον περίφημο «κοινό τόπο» όπου θα μπορούσαν να ζήσουν ποιοτικά οι άνθρωποι σ’ αυτό τον ακατανόητο, σύγχρονο κόσμο.

Εξάλλου, η «Δημοκρατία του Μπακλαβά» ανεβαίνει ξανά (ως όφειλε μια από τις καλύτερες περσινές παραγωγές του Φεστιβάλ Αθηνών) σε σκηνοθεσία του Ανέστη Αζά από τις 28 Ιανουαρίου στο Αμφι-Θέατρο.

Γιώργος Κατσής, ηθοποιός

Πολλές φορές αντιλαμβάνομαι ότι όταν μιλάμε για έναν κοινό τόπο γίνεται εύκολο να καταλήξουμε σε κάποιον ουτοπιστικό διάλογο, που έχει ως έναν βαθμό μεγάλη αξία να γίνεται. Όμως η δική μου πεποίθηση είναι ότι οι τόποι είναι ήδη κοινοί στην ουσία τους, στον πυρήνα τους. Τα εμπόδια που βρίσκονται μπροστά στην εκπλήρωση ενός κοινού τόπου είναι οι μηχανισμοί που εκπαιδεύουν τον κάτοικο να πιστέψει και να αποδεχτεί ότι είναι ανίσχυρος και τα αυτονόητα είναι περιεχόμενο ουτοπικών, ανέφικτων κοινωνιών.

Ο κοινός τόπος είναι αυτός που οι κρατικοί θεσμοί είναι διάφανοι και αυτοί που τους αποτελούν αντιστέκονται, έχουν μέτρο, αγαπούν τον άνθρωπο, καταλαβαίνουν ότι κάποιες εντολές, κάποιες υπογραφές, κάποιες θέσεις στις οποίες διορίζονται τέρατα δεν μπορούν να υφίστανται γιατί γίνονται οι ίδιοι τέρατα και μαθαίνουν στο κακό κάνοντας απλώς «τη δουλειά τους». Οι χωροφύλακες της κοινωνίας και των ιδεών είναι εμπόδιο στον κοινό τόπο.

Όχι μόνο ο αστυνομικός που έχει αιώνες τη μεγαλύτερη παράδοση στο έγκλημα. Ο κριτικός τέχνης είναι μπάτσος ιδεών – εκπαιδεύει τον κόσμο αυθαίρετα ότι κάτι ανήκει ή δεν ανήκει ή είναι ή δεν είναι. Οι δάσκαλοι είναι μπάτσοι ιδεών. Η ιδιωτική τηλεόραση είναι πνευματικό εκτελεστικό απόσπασμα. Ο ιδιωτισμός, ο ίδιος σαν έννοια, είναι φυλακή. Ο κοινός τόπος είναι η άρνηση του πνεύματος να υποκύψει σε αυτούς τους μηχανισμούς, και είναι εφικτός. Η Αθήνα θα μπορούσε να είναι ένας κοινός τόπος. Το ίδιο και η Ελλάδα. Επ’ ουδενί δεν είναι. Θα μπορούσε όμως.

Κατερίνα Μαυρογεώργη, ηθοποιός

Κοινοί τόποι όπου κάποιοι άνθρωποι δοκιμάζουν να ζουν ειρηνικά και δίκαια υπάρχουν και τώρα. Με τους ανθρώπους που ταιριάζουμε και μοιραζόμαστε ιδανικά και όνειρα έχουμε την τάση να φτιάχνουμε νησίδες συνεννόησης, αλληλεγγύης κι αγώνα μέσα στον καπιταλισμό και την πατριαρχία.

Για το αν θα μπορούσε αυτό να διευρυνθεί τόσο ουτοπικά, ώστε να υπάρξει ένας κοινός τόπος ποιοτικής ζωής για όλους τους ανθρώπους από όπου κι αν προέρχονται – δηλαδή από οποιαδήποτε χώρα, κοινωνική τάξη και φύλο – δεν είμαι καθόλου σίγουρη ότι τη δεδομένη στιγμή είναι εφικτό. Το μόνο που μπορώ να φανταστώ – και να ευχηθώ – είναι η απόλυτη καταστροφή της πατριαρχίας και η σταδιακή μεταστροφή της κοινωνίας προς μια λειτουργία που δεν βασίζεται στην επιβολή του «ισχυρότερου».

Γεράσιμος Μπέκας, συγγραφέας

Θεωρητικά η συνταγή είναι απλή. Ειλικρίνεια, ενσυναίσθηση και συμπαράσταση. Για να πετύχει πρέπει να ξεμπλέξουμε από τις παρωπίδες του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας για να βλέπουμε τον απέναντι μας ως άτομο και όχι ως πρεσβευτή της εθνικότητας, του φύλου ή της θρησκείας του.

Όσοι θέλουν να συμπεριφέρονται σωστά στους συνανθρώπους τους, καλό είναι να είναι εντάξει με τους εαυτούς τους. Αυτό προϋποθέτει συνήθως έναν γερό απολογισμό και να αντέχουμε τα συμπεράσματα μας.

Ας παραδεχτούμε πόσο άδικοι, κομπλεξικοί και ανόητοι είμαστε κατά καιρούς. Ζούμε, αδικούμαστε, ταπεινωνόμαστε, απογοητευόμαστε, πονάμε, χάνουμε. Έτσι συσσωρεύουμε εμπόδια και δικαιολογίες για να μην δείχνουμε καλοσύνη, για να μην συμβάλουμε στον κοινό τόπο που ονειρευόμαστε. Γιατί όλοι θέλουμε να φάμε, απλά ποιος θα στρώσει το τραπέζι;

Όταν συναντιόμαστε και γνωριζόμαστε χωρίς να νιώθουμε την ανάγκη να κρύψουμε την πολυδιάστατη ταυτότητα μας πίσω από επιφανειακές παραστάσεις τελειότητας και ευτυχίας, μόνο και μόνο για να μην αμφισβητούμαστε ως φυσιολογικοί άνθρωποι, μας δίνεται η ευκαιρία να συνυπάρξουμε όμορφα. Τουλάχιστον μέχρι να μεσολαβήσουν ο πειρασμός της εξουσίας και η ανθρώπινη τάση για υποκρισία. Αλλά ας φτάσουμε ως εκεί και βλέπουμε.

Gary Salomon, ηθοποιός-μουσικός

Καθώς η ευτυχία είναι υποκειμενική, ο κοινός τόπος είναι μια έννοια που είναι δύσκολο να οριστεί. Στο τέλος, οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να συνυπάρχουν χωρίς να βλάπτουν ο ένας τον άλλον. Αλλά γιατί τελικά, κάνουν κακό ο ένας στον άλλο; Θεσμοί όπως τα εθνικά κράτη και το χρήμα είναι διυποκειμενικές, φανταστικές πραγματικότητες κι ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν, επιβάλλουν εμπόδια όπως τα σύνορα, τα φύλα, η οικονομική κακοποίηση, η εκμετάλλευση, η θρησκεία, ο πόλεμος κοκ.

Επομένως, είναι απίθανο οι άνθρωποι να ζήσουν ευτυχισμένα μαζί σε ένα καπιταλιστικό σύστημα από τη στιγμή που το σύστημα καλλιεργεί αυτά τα εμπόδια που διαιρούν τους ανθρώπους. Τα εκπαιδευτικά συστήματα πρέπει να διδάσκουν στους ανθρώπους να μην είναι κακοποιητικοί και τα κράτη (εφόσον αποδειχθούν αναγκαία) οφείλουν να παρέχουν ίσες ευκαιρίες για τον καθένα. Μπορείς να είσαι πραγματικά ευτυχισμένος αν τα πράγματα είναι «καλά» για σένα την ώρα που ένας γείτονας ή ένα άλλο μέλος της οικογένειας υποφέρει; Μάλλον, χρειάζεται αρκετή ποσότητα «μπακλαβά» για τον καθένα από εμάς. Σε αυτή την περίπτωση θα είμαστε, πιθανότατα, εντάξει.

Cem Yigit Üzümoglu, ηθοποιός

Ίσως, θα πρέπει να αναπροσαρμόσουμε τον ορισμό της ταυτότητας. Τι σημαίνει ταυτότητα; Συμπεριλαμβάνει, την εθνικότητα, την πίστη, τη φυλή, ή άλλο πολιτισμική εξάρτηση ή είναι κάτι που εξαιρεί όλα τα παραπάνω; Μπορεί η ταυτότητα να αλλάξει εξαιτίας των τρεχόντων πολιτικών εξελίξεων ή είναι μια θεμέλια λίθος στον οίκο μας;

Αν παραιτηθούμε στην προσπάθεια μας να βρούμε απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα, ίσως θα μπορούσαμε όλοι να αντιμετωπίσουμε ο ένας τον άλλον ανεξάρτητα από το ποιοι είμαστε, ποιοι έχουμε υπάρξει και ποιοι πρόκειται να γίνουμε. Χωρίς σύνορα, εθνικότητες, χωρίς τα όρια μέσα στα οποία αισθανόμαστε ασφαλείς, αλλά τελικά μας κρατούν μακριά.