Πέντε ποιήματα για τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος

Το ολοκαύτωμα των Εβραίων είναι ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που πραγματοποιήθηκε τον 20ο αιώνα. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε στις 2 Νοεμβρίου 2005 να ανακηρύξει την 27η Ιανουαρίου ως Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος από το ναζιστικό καθεστώς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, ο πατέρας του «επικού θεάτρου» το 1938 έγραψε το ποίημα “Το κάψιμο των βιβλίων“. Ο Μπρεχτ όταν αυτοεξορίστηκε με την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία, έγραφε θεατρικά έργα και ποιήματα που καταδίκαζαν τον φασισμό, τον πόλεμο και τον μιλιταρισμό. Το ποίημα μπορείτε να το βρείτε στο βιβλίο του Μπέρτολτ Μπρεχτ “Ποιήματα” σε μετάφραση Μάριου Πλωρίτη (εκδόσεις Θεμέλιο, 2000).

“…Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!
Μ’ αφήσατε έξω! Δεν μπορείτε να μου το κάνετε αυτό εμένα!
Την αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα
Μου φερνόσαστε σα να ’μαι ψεύτης. Σας διατάζω τώρα...”

Το ποίημα «Αντί να φωνασκώ…» είναι ένα ποίημα για το ολοκαύτωμα των Εβραίων από τον Μανόλη Αναγνωστάκη, έναν από τους κορυφαίους ποιητές της μεταπολεμικής γενιάς και ποιητή με πολιτική συνείδηση. Το ποίημα ανήκει στην συλλογή “Τα ποιήματα 1941-1971″, Αθήνα: Νεφέλη, 2000 [1971] και μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.

“… Τίποτα δεν πουλιόταν πια.
Έτσι λαφρύς και περιττός πήρα τους δρόμους
Βρήκα την Κλαίρη βγαίνοντας.
Απ’ τη Συναγωγή κι αγκαλιασμένοι
Κάτω απ’ τις αψίδες των κραυγών
Περάσαμε στην άλλη όχθη με τις τσέπες
Χωρίς πια χώματα, φωτογραφίες και τα παρόμοια.
Τίποτα δεν πουλιόταν πια.”

“Η νύχτα” του Ελί Βίζελ είναι ένα βιβλίο όπου ο συγγραφέας έγραψε τα βιώματα του στο στρατόπεδα συγκεντρώσεως του Άουσβιτς και του Μπούχενβαλν  όταν μαζί με την οικογένειά του στάλθηκαν από τους Ναζί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ένα απόσπασμα από το βιβλίο του συμπεριλήφθηκε στην συλλογή “Ποιήματα για το Ολοκαύτωμα” σε μετάφραση του Αντώντσιου Άντυ, εκδόσεις ENEKEN, με τίτλο “Ποτέ δεν θα ξεχάσω”.

“Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνη τη νύχτα,
την πρώτη νύχτα που πέρασα στο στρατόπεδο,
που μετέτρεψε όλη μου τη ζωή σε μια μακριά, επτασφράγιστη νύχτα…”

Ο Γιεβγκένι Γιεφτουσένκο το 1961 έγραψε το “Μπάμπι Γιαρ” που σε ελληνική μετάφραση σημαίνει “Φαράγγι της Γιαγιάς” και κυκλοφόρησε στον παράνομο τύπο, (samizdat). Το “Μπάμπι Γιάρ” μιλά για τις εκτελέσεις, κυρίως Εβραίων Σοβιετικών πολιτών κατά τη διάρκεια της Ναζιστικής κατοχής της Ουκρανίας. Το ποίημα συμπεριλήφθηκε στην συλλογή “Ποιήματα για το Ολοκαύτωμα” σε μετάφραση του Αντώντσιου Άντυ, εκδόσεις ENEKEN.

“Στο Μπάμπι Γιαρ μνημείο δεν θα βρεις
Βαριά ταφόπετρα η πλαγιά του λόφου
Φοβάμαι. Η ζωή μου είναι θαρρείς,
τόσο παλιά όσο η γενιά του Εβραίου…”

Είναι ένα ερωτικό ποίημα που μιλά για την άτυχη αγάπη δύο προσφύγων που προσπαθούν να γλυτώσουν από το ναζιστικό καθεστώς. Ο Ουίσταν Χιου Ώντεν έγραψε το ποιήμα το 1939 και ανήκει στη συλλογή “Η ασπίδα του Αχιλλέα και άλλα ποιήματα” εκδόσεις Αντίποδες (Οκτώβριος 2020) σε μετάφραση του Ερρίκου Σοφρά. Παραθέτουμε ολόκληρο το ποίημα μετά την ευγενική παραχώριση από τον μεταφραστή του.

Έστω πως η πόλη αυτή έχει δέκα εκατομμύρια ψυχές,
Κάποιοι ζουν σε μέγαρα, κάποιοι σε καταπακτές:
Μα δεν υπάρχει τόπος για μας, αγάπη, δεν υπάρχει τόπος για μας.

Κάποτε είχαμε πατρίδα και τη νομίζαμε μοναδική,
Μες στο χάρτη όποιος κοιτάξει κάπου θα τη βρει:
Δεν μπορούμε να πάμε εκεί τώρα, αγάπη, δεν μπορούμε να πάμε εκεί τώρα.

Στο κοιμητήρι του χωριού ο γερο-ίταμος φυτρώνει,
Κάθε που μπαίνει η άνοιξη ανθεί και ξανανιώνει:
Τα παλιά διαβατήρια όμως όχι, αγάπη, τα παλιά διαβατήρια όμως όχι.

Είπε ο πρόξενος χτυπώντας το τραπέζι νευρικός,
«Αν δεν έχεις διαβατήριο, είσαι τυπικά νεκρός»:
Αλλά εμείς είμαστε ακόμα ζωντανοί, αγάπη, εμείς είμαστε ακόμα ζωντανοί.

Πήγα σε μια επιτροπή, μου προσφέραν να καθίσω,
Ευγενικά μου ζήτησαν του χρόνου να ξαναγυρίσω:
Μα πού να πάμε σήμερα, αγάπη, μα πού να πάμε σήμερα;

Σε μια δημόσια συγκέντρωση πρόσεξα τον ομιλητή:
«Αν τους αφήσουμε να μπουν, θα μας κλέψουν το ψωμί»̇
Για σένα και για μένα μιλούσε, αγάπη, για σένα και για μένα μιλούσε.

Λες κι άκουσα το αστροπελέκι στα ύψη να βρυχιέται.
Πάνω απ’ την Ευρώπη ο Χίτλερ, «Να πεθάνουν», καταριέται.
Εμάς είχε στο νου, αγάπη, εμάς είχε στο νου.

Είδα ένα κανίς, φόραε ζακέτα με καρφίτσα κουμπωμένη,
Είδα την πόρτα ανοιχτή και μια γάτα να μπαίνει:
Μα δεν ήσαν Γερμανοεβραίοι, αγάπη, δεν ήσαν Γερμανοεβραίοι.

Τράβηξα για το λιμάνι, στάθηκα στην προκυμαία,
Είδα τα ψάρια να κολυμπούν, ήσαν σαν πάντα ελεύθερα:
Μόνο τρία μέτρα μακριά μου, αγάπη, μόνο τρία μέτρα μακριά μου.

Περπάτησα στο δάσος, είδα στα δέντρα τα πουλιά,
Πολιτικούς δεν είχαν και κελαηδούσανε γλυκά:
Δεν ήταν η ανθρώπινη φυλή, αγάπη, δεν ήταν η ανθρώπινη φυλή.

Στ’ όνειρό μου είδα ένα κτίριο με χίλιους ορόφους,
Με πόρτες και παράθυρα για χιλιάδες ανθρώπους ̇
Τίποτα απ’ όλα αυτά δικό μας, αγάπη, τίποτα απ’ όλα αυτά δικό μας.

Στάθηκα σε μια πεδιάδα και γύρω έπεφτε χιόνι,
Έναν ολόκληρο στρατό έβλεπα να ζυγώνει:
Εμάς τους δυο έψαχναν, αγάπη, ψάχναν εμάς τους δυο.