Νίκος Ξυλούρης: Ο “Αρχάγγελος της Κρήτης” που έγινε σύμβολο της αντίστασης

Σαν σήμερα, στις 8 Φεβρουαρίου το 1980, σίγησε για πάντα ο “Αρχάγγελος της Κρήτης”, μετά από μία δύσκολη μάχη με τον καρκίνο, σε ηλικία μόλις 43 ετών.

Ο Νίκος Ξυλούρης, που άφησε εποχή με τα αντιστασιακά τραγούδια του και την χαρακτηριστική φωνή του, συνέβαλε αποφασιστικά στην διάσωση της κρητικής παραδοσιακής μουσικής, ενώ μέχρι σήμερα, 42 χρόνια μετά τον θάνατό του, θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες μουσικούς.

Ο Νίκος Ξυλούρης γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου 1936, στο ορεινό χωριό Ανώγεια Μυλοποτάμου της Κρήτης, από οικογένεια με μουσική παράδοση και πολλούς λυράρηδες. Όταν ήταν μόλις πέντε ετών αναγκάστηκε να φύγει με την οικογένειά του και να πάει σε χωριό της επαρχίας Μυλοποτάμου, αφού οι Ναζί έκαψαν το χωριό του, όπου και παρέμειναν μέχρι και την απελευθέρωση της Κρήτης.

Από μικρός είχε δείξει την κλίση του στη μουσική. Σε νεαρή ακόμα ηλικία, με τη βοήθεια του δασκάλου του, κατάφερε να πείσει τον πατέρα του να του αγοράσει την πρώτη του λύρα και πολύ γρήγορα άρχισε να παίζει σε γάμους και πανηγύρια. Στα 17 του αποφάσισε να μετακομίσει στο Ηράκλειο και έπιασε δουλειά στο νυχτερινό κέντρο “Κάστρο”. Τα πράγματα όμως δεν ήταν όπως τα περίμενε γιατί βρέθηκε αντιμέτωπος με τη “μόδα” της Ευρωπαϊκής μουσικής, κάτι τελείως ξένο για αυτόν. Τα έσοδά του μόλις και μετά βίας έφταναν να τον συντηρήσουν και πέρασε δύσκολες εποχές. Παρόλα αυτά οι καλοί φίλοι που έχει αποκτήσει στο Ηράκλειο τον βοηθούν, οργανώνοντας γλέντια, και το όνομά του αρχίζει σιγά – σιγά να γίνεται γνωστό στο ευρύ κοινό.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, άρχισε να γίνεται γνωστός και το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο με τίτλο “Μια μαυροφόρα που περνά”. Ο δίσκος αγαπήθηκε από το κοινό κι έτσι ηχογράφησε κι άλλα τραγούδια σε δίσκους των 45 στροφών.

Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου το 1967 τον βρίσκει στο Ηράκλειο Κρήτης, δεν θα μείνει όμως για πολύ εκεί. Τον Φεβρουάριο του 1969 ηχογραφεί με μεγάλη επιτυχία το δίσκο “Ανυφαντού” και τον Απρίλιο ο “Αρχάγγελος της Κρήτης” έρχεται για πρώτη φορά στην Αθήνα, στο κέντρο “Κονάκι”. Δεν θα αργήσει να εγκατασταθεί μόνιμα στην πρωτεύουσα λίγους μήνες μετά, αφού ο κόσμος τον έδειχνε έμπρακτα την αγάπη του για τον σπουδαίο Κρητικό μουσικό, γεμίζοντας τα κέντρα στα οποία έπαιζε.

Στην Αθήνα γνωρίζει τον ποιητή και σκηνοθέτη Ερρίκο Θαλασσινό, ο οποίος αποφάσισε να τον συστήσει στον Γιάννη Μαρκόπουλο και έτσι ξεκίνησε μια λαμπρή συνεργασία, με το δίσκο “Χρονικό” και τα “Ριζίτικα“. Παράλληλα, γνωρίστηκε με τον διευθυντή της δισκογραφικής εταιρίας Columbia και έγιναν κουμπάροι. Παρ’ όλα αυτά, η εκδοχή της συζύγου του για το ποιος ανακάλυψε το ταλέντο του άντρα της διαφέρει, αφού εκείνη υποστηρίζει πως ο διευθυντής της δισκογραφικής εταιρείας Columbia Τάκης Λαμπρόπουλος ήταν αυτός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο.

To 1971 ξεκινά κοινές εμφανίσεις με το Γιάννη Μαρκόπουλο στη μπουάτ “Λήδρα” και η φωνή του έγινε σύμβολο της αντίστασης. Εκεί, δύο ώρες μετά τα μεσάνυχτα και εν μέσω δικτατορίας, θα τραγουδήσει πρώτος το αντιστασιακό κρητικό τραγούδι «Πότε θα κάνει ξαστεριά» -κάτι που θα τον βάλει στη “μαύρη λίστα” των καθεστωτικών ΜΜΕ.

Το καλοκαίρι του 1973, σε μία έκρυθμη περίοδο, μερικούς μήνες πριν “πέσει” η δικτατορία, τραγούδησε σε μία παράσταση που θα αφήσει ιστορία: «Το μεγάλο μας τσίρκο» με πρωταγωνιστές τον Κώστα Καζάκο και τη Τζένη Καρέζη στο θέατρο “Αθήναιον”. Ο Νίκος Ξυλούρης είχε τον ρόλο του ντελάλη και με τη φωνή του ξεσήκωνε τον κόσμο, που έκανε ουρές για ένα εισιτήριο. Το προσωνύμιο «Αρχάγγελος» του το είχε δώσει η Τζένη Καρέζη, αφού κάθε φορά που ανέβαινε στη σκηνή να τραγουδήσει έλεγε: «Αυτός ο άνθρωπος είναι μαγικός… Έχει μια αρχαγγελική μορφή…». Μετά από την παράσταση, οι συναυλίες και οι δίσκοι του θα απαγορευτούν.

Στη φωτογραφία ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδά παρέα με την Τζένη Καρέζη

Ο Νοέμβρης του 1973 θα τον βρει στο Πολυτεχνείο. Θα παραμείνει εκεί και τις τρεις ημέρες της κατάληψης και θα στηρίξει τους αγωνιστές. Ίσως η πιο ιστορική στιγμή είναι όταν τραγούδησε τη «Ξαστεριά», ξεσηκώνοντας τους συγκεντρωμένους. Η φωτογραφία του μαζί με τους φοιτητές θα γίνει πρωτοσέλιδο, με αποτέλεσμα η Χούντα να τον βάλει ακόμα περισσότερο στο στόχαστρο.

Με τη φωνή και το ήθος του σημάδεψε τα χρόνια της χούντας, την αντίσταση σε αυτήν, αλλά και τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Όπως ο ίδιος έλεγε μετά τη μεταπολίτευση: «Εγώ τους ίδιους ανθρώπους έβλεπα να κανονίζουν επί χούντας, τους ίδιους βλέπω και τώρα».

Στην ακμή της καριέρας του, ο Νίκος Ξυλούρης διαπίστωσε ότι έχει καρκίνο στους πνεύμονες με μετάσταση στον εγκέφαλο. Μετά από μεγάλο αγώνα, πολλαπλές εγχειρήσεις και αρκετή ταλαιπωρία, έχασε τη μάχη στο Αντικαρκινικό Πειραιώς στις 8 Φεβρουαρίου 1980, σε ηλικία μόλις 43 χρονών.