ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ

Μολιέρος: Ο συγγραφέας που πέθανε σαν ηθοποιός

Ο θάνατός του, στις 17 Φεβρουαρίου του 1673, έμεινε στην ιστορία ως «ο κατεξοχήν θάνατος ενός θεατράνθρωπου», διανθισμένος με τη φήμη ένας θανάτου… «επί σκηνής». Με αυτή την αφορμή ανατρέχουμε στη ζωή και το έργο του και εντοπίζουμε τα θεατρικά έργα που παίζονται αυτή τη σεζόν στην Αθήνα και φέρουν την υπογραφή του.

Monopoli Team | 17.02.2022

400 χρόνια μετά την γέννησή του, ο Μολιέρος εξακολουθεί να είναι ένας αξεπέραστος θεατρικός συγγραφές. Τα έργα του παίζονται ασταμάτητα στις σκηνές όλου του κόσμου, προκαλώντας το γέλιο και τη συγκίνηση.

Ο Μολιέρος, με ευαισθησία και χιούμορ, φώτισε τα ανθρώπινα σκοτάδια και τα αδιέξοδα, κατανόησε την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, στηλίτευσε την υποκρισία, την ανοησία, την αλαζονεία και την ανθρώπινη αδυναμία με έναν μοναδικό και ξεχωριστό τρόπο και τα μετέτρεψε σε τέχνη.

Η αριστοκρατική καταγωγή του Μολιέρου

O Μολιέρος γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου του 1622. Οι γονείς του του έδωσαν το όνομα Ιωάννης-Βαπτιστής Ποκλέν. Μολιέρος θα ονομαστεί αργότερα.

Η οικογένειά του ανήκε στην τάξη των ευγενών. Ο πατέρας του είχε το αξίωμα του ταπετσιέρη της Αυλής, το οποίο ήταν κληρονομικό και αργότερα το μεταβίβασε στον γιο του.

Ο Μολιέρος έχασε τη μητέρα του σε νεαρή ηλικία, κι ο πατέρας του ξαναπαντρεύτηκε. Σύντομα, ξανά έμεινε χήρος, έχοντας αποκτήσει συνολικά πέντε παιδιά.

Τα νεανικά χρόνια μιας απρόβλεπτης μεγαλοφυίας

Στα νεανικά του χρόνια, ο Μολιέρος παρακολούθησε μαθήματα νομικής και για ένα μικρό διάστημα άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου. Παράλληλα όμως έπαιζε τον ρόλο του πελάτη στις αγορές του Παρισιού, για λογαριασμό διάσημων τσαρλατάνων της εποχής! Ο Μολιέρος τους βοηθούσε να τραβήξουν την προσοχή, κάνοντας μια εντυπωσιακή είσοδο και παριστάνοντας ότι δοκιμάζει ένα αντίδοτο δηλητηρίου…Το ‘’προϊόν’’ που πωλούσαν οι τσαρλατάνοι δηλαδή.

Η αρχή ενός έρωτα…

Η γνωριμία του και ο έρωτάς του για την Μαντλέν Μπεζάρ που ανήκε σε μια οικογένεια ηθοποιών, οδήγησε στην επανάστασή του.

Το 1643, τσακώνεται με τον πατέρα του που διαφωνεί στα σχέδιά του να γίνει ηθοποιός και παραιτείται από τα δικαιώματα που του παρέχει το αξίωμα του ταπετσιέρη.

Λίγο αργότερα, υπογράφει συμβόλαιο με τον θίασο Illiustre Theatre, ανάμεσα στα μέλη του οποίου βρίσκονται και κάποια μέλη της οικογένειας Μπεζάρ…

«Ο Μολιέρος διαβάζει τον Τατούφο στο Ninon de Lenclos’s» του Monsiau, πηγή: Γκαλερί Gilles Linossier

Ο Μολιέρος στα πρώτα του βήματα στο θέατρο

Ο θίασος εγκαθίσταται σε ένα κλειστό γήπεδο αντισφαίρισης. Εκείνη την εποχή, τα γήπεδα ήταν ένας συνηθισμένος χώρος για την πραγματοποίηση θεατρικών παραστάσεων.

Μαζί με τον θίασο, περιοδεύει στη Ρουέν, παρουσιάζοντας γαλλικές τραγωδίες. Λίγο μετά την εγκατάσταση του θιάσου στην έδρα του και την έναρξη των παραστάσεων, μία πυρκαγιά κατακαίει το ανταγωνιστικό τους θέατρο Μαραί, όμως όταν το θέατρο ξανανοίγει, ο ανταγωνισμός αναγκάζει τον θίασο του Μολιέρου να ζητήσει νέα στέγη.

Περιπέτειες με τον νόμο

Τα χρέη, παρόλα αυτά, διογκώνονται και τον Αύγουστο του 1645, ο Μολιέρος κρατείται στη φυλακή, αλλά αποφυλακίζεται σχεδόν αμέσως με εγγύηση. Σύντομα, θα ακολουθήσουν κι άλλες κρατήσεις, αφού η πληρωμή των χρεών που έχουν μαζευτεί δεν παίρνει πια αναβολή.

Έτσι, ο Μολιέρος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τον Παρίσι και τον Αύγουστο του 1646 εντάσσεται στον θίασο Ντυφρέν που λίγο αργότερα θα τον διευθύνει, αφού σιγά σιγά αποκτά όλο και μεγαλύτερη επιρροή. Έτσι, με τον καιρό ο θίασος γίνεται γνωστός ως θίασος Μολιέρου!

Η αρχή μιας τεράστιας συγγραφικής καριέρας

Η συγγραφική δραστηριότητα του Μολιέρου ξεκινά. Έως το 1653 θα έχει συνθέσει τις πρώτες του μικρές κωμωδίες, «Η ζήλια του Μουντζούρη» και «Ο ιπτάμενος γιατρός». Ακολουθούν τα έργα «Ο απερίγραπτος» και το «Ερωτικό πείραγμα».

«Ο κατά φαντασίαν ασθενής» Παρουσίαση του έργου στην αυλή των Βερσαλλιών, πηγή: ιστοσελίδα Cheteau de Versailles

Ο Μολιέρος στο παλάτι του Λούβρου!

Οι περιοδείες του θιάσου του Μολιέρου στην επαρχεία διήρκησαν 13 ολόκληρα χρόνια. Έπειτα, ο θίασος εγκαθίσταται στο Παρίσι, το 1658, και τίθεται υπό την προστασία του αδελφού του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ’. Λίγους μήνες αργότερα, ο θίασος παρουσιάζει, στο ανάκτορο του Λούβρου, ένα πρόγραμμα με δύο παραστάσεις και πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Μολιέρο.

Το πρώτο έργο που παρουσιάζουν είναι του Κορνέιγ και αφήνει τον βασιλιά και το υπόλοιπο κοινό της αυλής παγερά αδιάφορο. Το δεύτερο, είναι γραμμένο από τον ίδιο τον Μολιέρο και έχει τίτλο «Ο ερωτευμένος γιατρός». Το κοινό ενθουσιάζεται και η παρακολούθησή του καταλήγει σε επευφημίες.

Η επιτυχία και η υποστήριξη του βασιλιά Ήλιου

Μετά από αυτή την επιτυχία, ο Λουδοβίκος αποφασίζει να εγκαταστήσει τον θίασο στο ανάκτορο Πτι-Μπουρμπόν, όπου βρίσκεται και ο θίασος της Ιταλικής Κωμωδίας. Ο Μολιέρος παρουσιάζει και άλλα νέα έργα του, κάποια από τα οποία έχουν σήμερα χαθεί κι επίσης, παίρνει άδεια για να τα δημοσιεύσει.

Όταν το κτίριο όπου στεγάζεται ο θίασος κατεδαφίζεται, μετακομίζει στο Παλαί-Ρουαγιάλ, χάρη στην υποστήριξη του βασιλιά. Το θέατρο θα αποτελέσει τη μόνιμη έδρα του θιάσου.

Τα έργα του Μολιέρου δέχονται επικρίσεις, όμως σύντομα η θέση του ως συγγραφέα εδραιώνεται, όπως και η υπεροχή του σε σχέση με τους σύγχρονούς του συγγραφείς.

Η θυελλώδης σχέση του Μολιέρου με την Αρμάντ Μπεζάρ

Ο Μολιέρος παντρεύεται την Αρμάντ Μπεζάρ η οποία είναι μικρότερή του κατά είκοσι χρόνια. Η διαφορά ηλικίας και η αδιευκρίνιστη συγγενική σχέση της Αρμάντ με την πρώτη σχέση του Μολιέρου, την Μαντλέν Μπεζάρ, ξεσηκώνει κουτσομπολιά.

Η σχέση του Μολιέρου με την Αρμάντ είναι πολυτάραχη, λόγω του έντονου και φιλάρεσκου χαρακτήρα της Αρμάντ, που προκαλεί κρίσεις ζήλιας στον Μολιέρο.

«Αρμάντ Μπεζάρ» πηγή: wikipedia

Αντιπαραθέσεις και κριτική στα έργα του Μολιέρου

Το έργο του Μολιέρου «Σχολείο γυναικών», ξεσηκώνει φοβερές αντιδράσεις και δέχεται σφοδρή επίθεση, από επικριτικές κριτικές έως επιστολές διαμαρτυρίας. Τυπώνεται το 1663 και έναν μήνα μετά παίζεται η «Κριτική του σχολείου γυναικών», ως απάντηση του Μολιέρου σε όσα έχουν γραφτεί.

Την ίδια χρονιά του απονέμεται ετήσιο τιμητικό επίδομα 1000 λιρών.

Στην πρώτη παράσταση της κωμωδίας-μπελέτου «Με το ζόρι παντρειά», εμφανίζεται και ο ίδιος ο βασιλιάς, ο οποίος θα γίνει και ανάδοχος του γιού του Μολιέρου που όμως πεθαίνει σε βρεφική ηλικία.

Η διαμάχες για τον Ταρτούφο

Ο Μολιέρος γράφει το εμβληματικό έργο «Ταρτούφος» που θα προκαλέσει φοβερή αναταραχή. Το έργο προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, τόσο από την πλευρά του κλήρου, όσο και από την πλευρά της εξουσίας και λίγο έλειψε από το να καταστρέψει την καριέρα του.

Το 1664, μέλη μίας από τις σημαντικότερες ενότητες πιστών, την οποία συγκροτούν επιφανείς αριστοκράτες ή πλούσιοι αστοί που κατέχουν σημαντικές θέσεις, η Αδελφότητα της Θείας Ευχαριστίας, πληροφορούνται για την συγγραφή του Ταρτούφου και το περιεχόμενό του, με αποτέλεσμα την έναρξη της πολεμικής ενάντια στο έργο.

Όταν ο θίασος μεταβαίνει στον Λούβρο, παρουσιάζεται η «Πριγκίπισσα της Ηλιάδας» και οι πρώτες πράξεις του «Ταρτούφου» και το έργο απαγορεύεται λίγο αργότερα.

Ο Δον Ζουάν και η αθεΐα

Το 1664 εκδίδονται τα έργα του Μολιέρου και το 1665 παίζεται ο «Δον Ζουάν ή Το πέτρινο συμπόσιο». Το έργο προκαλεί αντιδράσεις. Ο Μολιέρος κατηγορείται ως άθεος και εξαιτίας των κατηγοριών ο βασιλιάς δεν παρακολουθεί την παράσταση.

«βασιλιάς Λουδοβίκος XIV ή βασιλιάς Ήλιος», πηγή: public domain

Η προστασία του βασιλιά και οι πολέμιοι του έργου του

Ο βασιλιάς θέτει τον θίασο υπό την προστασία του και έκτοτε ο θίασος φέρει τον τίτλο «Θίασος του βασιλέως». Στις 29 Δεκεμβρίου του 1665 ο Μολιέρος αρρωσταίνει βαριά. Τον Ιούνιο κάνει πρεμιέρα ο «Μισάνθρωπος» και το έργο δεν γνωρίζει επιτυχία, σε αντίθεση με το «Γιατρός με το στανιό».

Ο πρίγκηπας Ντε-Κοντί, ένας από τους πρώτους υποστηρικτές του Μολιέρου, έχει γίνει φανατικός πολέμιός του και στρέφεται εναντίον του εκδίδοντας ένα κείμενο για τις βλαβερές επιπτώσεις των έργων του Μολιέρου στα ήθη της εποχής.

Προβλήματα υγείας

Η υγεία του Μολιέρου επιδεινώνεται. Στις 5 Μαΐου του 1667 λαμβάνεται ειδική άδεια από το παλάτι για την παρουσίαση του «Απατεώνα». Πρόκειται για το έργο του Μολιέρου «Ταρτούφος» κι ακολουθεί άμεση απαγόρευση των παραστάσεων ενώ ο Μολιέρος αποσύρεται στο εξοχικό στο οποίο μεταβαίνει για λόγους υγείας.

Περιοδείες στην Αγγλία

Παρουσιάζει με επιτυχία τον «Αμφιτρύωνα» και περιοδεύει στην Αγγλία. Ο Μολιέρος επιστρέφει στο Παλαί-Ρουαγιάλ και πρωταγωνιστεί στο ανέβασμα του έργου του «Φιλάργυρος», το οποίο στέφεται με μεγάλη επιτυχία.

Η σύγκρουση με τον Ρακίνα

Ο Μολιέρος έχει συγκρουστεί με τον Ρακίνα, έναν συγγραφέα που εκτιμά ιδιαίτερα και που έχει ανεβάσει πολλά από τα έργα του. Ο λόγος είναι πως πληροφορείται πως έδωσε το νέο του έργο «Αλέξανδρος», σε έναν άλλον θίασο πριν από αυτόν.

Το 1668, όταν ο Μολιέρος παρακολουθεί την παράσταση του Ρακίνα «Οι Φιλόδικοι» και το έργο αποδοκιμάζεται από το κοινό, εκείνος – παρά τη σύγκρουσή τους – υποστηρίζει έντονα το έργο.

«Ταρτούφος»-Η μεγαλύτερη θεατρική επιτυχία όλων των εποχών

Το 1669, όταν ο «Ταρτούφος» παίζεται επιτέλους ολόκληρος, σημειώνεται τεράστια επιτυχία και η πρεμιέρα του έργου αποτελεί τη σημαντικότερη θεατρική πρεμιέρα στην ιστορία. Το έργο σημείωσε τεράστια εισπρακτική επιτυχία.

«Βασιλιάς Λουδαβίκος και Μολιέρος», πηγή: wikimedia

Μια τεράστια καριέρα και η θέση των ηθοποιών στην κοινωνία

Το 1670 παρουσιάζεται για πρώτη φορά ο «Αρχοντοχωριάτης» και ακολουθεί ένα πλήθος παραστάσεων έργων του Μολιέρου στο Παλαί -Ρουαγιάλ.

Την επόμενη χρονιά πεθαίνει η Μαντλέν Μπεζάρ. Πριν τον θάνατό της, υπογράφει το έγγραφο της αποκήρυξης του επαγγέλματος του ηθοποιού, προκειμένου να ταφεί χριστιανικά, καθώς οι ηθοποιοί δεν λάμβαναν κανονική τελετή και ταφή με τον θάνατό τους, γιατί δεν ήταν αποδεκτοί από την εκκλησία.

Το τέλος ενός θρυλικού ανθρώπου του θεάτρου

Το 1672 παρουσιάζονται με επιτυχία οι «Σοφολογιότατες». Πεθαίνει σε βρεφική ηλικία ένας ακόμα γιος του Μολιέρου, ενώ η υγεία του ίδιου είναι εξαιρετικά κακή με αποτέλεσμα πολλές από τις παραστάσεις του να ματαιώνονται.

Στις 10 Φεβρουαρίου του 1673 παρουσιάζει την τελευταία του κωμωδία, τον «Κατά φαντασίαν ασθενή», στην οποία και πρωταγωνιστεί. Στις 17 Φεβρουαρίου, κατά τη διάρκεια της τέταρτης παράστασης, ο Μολιέρος ταλαιπωρείται από έντονο βήχα και αιμόπτυση. Μετά το τέλος της παράστασης μεταφέρεται σπίτι του όπου και πεθαίνει λίγο αργότερα, χωρίς να υπογράψει την αποκήρυξη του επαγγέλματος του ηθοποιού κι έτσι θάβεται με την παρέμβαση του βασιλιά, αλλά χωρίς θρησκευτική τελετή.

Η θέση του Μολιέρου στην ιστορία του θεάτρου-πρόδρομοι του θεάτρου του σήμερα

Ο θίασός του συνεχίζει με επικεφαλής την Αρμάντ Μπεζάρ και αργότερα συνενώνεται με τον θίασο του Οτέλ-Μπουργκονιέ. Από τη συνένωση των δύο θιάσων προέκυψε η Κομεντί-Φρανσαίζ που συνεχίζει έως σήμερα.

Φέτος συμπληρώνονται 400 χρόνια από τη γέννηση του Μολιέρου. Η Κομεντί-Φρανσαίζ, γιορτάζει με ένα αφιέρωμα που θα διαρκέσει από τις 15 Ιανουαρίου έως τις 25 Ιουλίου και το οποίο θα περιλαμβάνει παραστάσεις των έργων του, σκηνοθετημένες από μεγάλους σύγχρονους σκηνοθέτες. Το έργο ξεκινάει με τον εμβληματικό «Ταρτούφο» που ανεβαίνει σε σκηνοθεσία του σημαντικού Ίβο βαν Χόβε.