Ουμπέρτο Έκο: Οκτώ βιβλία του που δεν πρέπει να λείπουν από καμία βιβλιοθήκη

Στις 19 Φεβρουαρίου του 2016, ο Ουμπέρτο Έκο, ένας από τους πιο εμβληματικούς συγγραφείς του 20^ού και 21^ου αιώνα, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 84 ετών. Γεννημένος στην Αλεσάντρια, μία μικρή πόλη στη βορειοδυτική ιταλική περιοχή του Πιεμόντε, ήταν γιος του Τζούλιο και της Τζιοβάνα Έκο. Η επαφή του με τα γράμματα ξεκίνησε στο Τορίνο, την πρωτεύουσα του Πιεμόντε, στο οποίο πήγαινε σχολείο. Εκεί ολοκλήρωσε το 1954 και τις σπουδές του, πάνω στη μεσαιωνική φιλοσοφία και λογοτεχνία.

Από τότε είχε φανεί η αγάπη του για τον μεσαίωνα, στον οποίο τόσο λάτρευε να ταξιδεύει τους αναγνώστες μέσα από τις σελίδες των μυθιστορημάτων του. Μετά την ολοκλήρωση των πρώτων αυτών σπουδών του, μπήκε στον στρατό. Εκεί, στην προσπάθειά του να δραπετεύσει από την άχαρη πραγματικότητα, ξεκίνησε να γράφει το πρώτο του βιβλίο, με τίτλο «Ζητήματα αισθητικής στον Θωμά Ακινάτη». Το βιβλίο αυτό, ήταν μια κομψή εξέταση των βασικών αισθητικών προτύπων που κυριαρχούσαν τον μεσαίωνα, τις οποίες ο Ουμπέρτο Έκο γνώριζε άψογα, μιας και ήταν το θέμα της διατριβής του στο πανεπιστήμιο, η οποία  μάλιστα του χάρισε μία θέση καθηγητή Φιλοσοφίας.

Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν και άλλες μελέτες, ακόμη περισσότερες σπουδές και ενασχολήσεις πάνω στον τομέα της σημειωτικής, της φιλοσοφίας και φυσικά της συγγραφής. Στην τελευταία αυτή ενασχόληση, φάνηκε πως βρήκε το μέλλον του, καθώς συνολικά στην καριέρα του έγραψε πάνω από 60 δοκίμια και μυθιστορήματα.

Από το 1962 ως το τέλος του 1970 ο Έκο ανέπτυξε τη δική του θεωρία στη Σημειολογία, ενώ ταυτόχρονα, το 1966 ανακηρύχτηκε καθηγητής Σημειολογίας στο Μιλάνο. Το 1971, το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια του προσέφερε τη θέση του τακτικού καθηγητή της Σημειολογίας και το 1974 ο Έκο οργάνωσε τον Διεθνή Σύνδεσμο Σημειολογικών Μελετών. Τις επόμενες δεκαετίες αφιέρωσε την καθημερινότητα του στην συγγραφή των γνωστών και πλέον κλασικών μυθιστορημάτων του, ξεκινώντας το 1980 με το Όνομα του Ρόδου, ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα και πολυβραβευμένα βιβλία του.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στο Μιλάνο, μαζί με την γυναίκα και τα δύο παιδιά του. Εκεί, χανόταν με τις ώρες στην τεράστια βιβλιοθήκη του, η οποία φιλοξενούσε περίπου 30.000 βιβλία. Για αρκετό καιρό, ο Έκο έβγαινε νικητής στην άνιση μάχη με τον καρκίνο, όμως το 2016 έφυγε από την ζωή, αφήνοντας στον κόσμο της λογοτεχνίας, και όχι μόνο, ένα ηχηρό κενό.

Με τα ακαδημαϊκά γραπτά του, ο Έκο βάζει το λιθαράκι του σε έναν από τους βασικούς κλάδους της γλωσσολογίας, την σημειολογία. Ο ίδιος με το έργο του εστίαζε στις επιπτώσεις της σημειολογίας στην κοινωνία, ενώ μελέτησε σε βάθος τις κοινωνίες, από τον Μεσαίωνα ως σήμερα και τα κοινά στοιχεία ανάμεσα στις γλώσσες, στα σύμβολα και στην κοινωνική ανάπτυξη.

Ποια είναι όμως τα μυθιστορήματά του, που αξίζουν μια θέση στη δική μας βιβλιοθήκη;

Το Όνομα του Ρόδου, Ουμπέρτο Έκο. Φωτογραφία: Εκδόσεις Ψυχογιός

Το πρώτο του μεταβατικό βήμα από την διδασκαλία στην συγγραφή έγινε με το Όνομα του Ρόδου. Το γνωστό αυτό μυθιστόρημα, είναι ένα από τα καλύτερα των τελευταίων ετών, το οποίο έχει μεταφραστεί σε 30 γλώσσες και είχε μεταφερθεί ακόμη και στη μεγάλη οθόνη, το 1986. Είναι πραγματικά ένα από τα must βιβλία κάθε βιβλιοθήκης και από τα πλέον κλασικά μυθιστορήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Ο Έκο κατάφερε να συνδυάσει το αστυνομικό με το ιστορικό μυθιστόρημα και με την σαγηνευτική και περίεργη ιστορία του να ταξιδέψει τους αναγνώστες του στα μέσα του Μεσαίωνα και συγκεκριμένα σε ένα φραγκισκανικό αβαείο. Εκεί, θα ανακαλύψουν μία σειρά από εγκλήματα, τα οποία ο μοναχός Γουίλιαμ του Μπάσκερβιλ θα αρχίσει να εξερευνά. Πριν φτάσει στο τέλος του μίτου, ο μοναχός θα βρεθεί μπροστά σε ακόμα μεγαλύτερα μυστήρια, αιρέσεις και δολοφονικά μυστικά.

Το Εκκρεμές του Φουκώ, Ουμπέρτο Έκο. Φωτογραφία: Εκδόσεις Ψυχογιός

Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα μυθιστορήματά του, στο Εκκρεμές του Φουκώ ο Έκο τοποθετεί τη δράση στην εποχή που το γράφει. Το εξίσου σημαντικό δεύτερο μυθιστόρημα του αξίζει και αυτό μία περίοπτη θέση στη βιβλιοθήκη μας, καθώς συνδυάζει την φιλοσοφία του Έκο με την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία ενός νέου κόσμου που ξεκλειδώνει ένα εκκρεμές.

Ο κόσμος στον οποίο σχετικά αθώα μπήκαν 3 άνδρες, θα τους οδηγήσει σύντομα σε δύσκολες περιπέτειες γεμάτες συνωμοσίες και μυστικά. Σημαντικό στοιχείο της πλοκής θα αποτελέσει το πραγματικό Εκκρεμές του Φουκώ, το οποίο σχεδίασε ο Γάλλος φυσικός Λεόν Φουκώ για να καταδείξει την περιστροφή της Γης. Αυτό εκτίθεται στο Μουσείο Τεχνών και Επιτηδευμάτων του Παρισιού και εκεί γνωρίζουμε για πρώτη φορά τον πρωταγωνιστή της ιστορίας μας. Η μαγεία, ο αποκρυφισμός και οι αιρέσεις είναι τα κύρια θέματα αυτού του μυθιστορήματος, το οποίο πλαισιώνει το ξεχωριστό ύφος του Έκο, που οριακά ακουμπάει τη σάτιρα.

Το Νησί της Προηγούμενης Μέρας, Ουμπέρτο Έκο. Φωτογραφίας: Εκδόσεις Ψυχογιός

Πως θα ήταν άραγε ένα ναυάγιο αν θα λάμβανε χώρα τον 17^ο αιώνα; Αυτή την απορία είχε μάλλον και ο Ουμπέρτο Έκο και έπλασε από την αρχή την ξεχωριστή αυτή ιστορία, γεμάτη χαμένα χρόνια, υπαρξιακές κρίσεις και φυσικά συνωμοσίες, με τον τίτλο “Το Νησί της Προηγούμενης Μέρας“. Ως αναγνώστες, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με το ναυάγιο που έζησε ο Άγγλος ευγενής, Ρομπέρτο ντε λα Γκρίβα, ο οποίος βρέθηκε αβοήθητος στην θάλασσα, κατά την διάρκεια ενός ερευνητικού ταξιδιού.

Όσο πίστευε πως θα βρει μία μέθοδο προσδιορισμού του γεωγραφικού μήκους, τόσο δεν πίστευε πως θα πάλευε για μέρες να επιβιώσει ολομόναχος, σε ένα έρημο πλοίο κάπου στον Ειρηνικό Ωκεανό. Παρόλο που βρίσκεται κοντά στην ακτή, η ρημαγμένη ψυχική του κατάσταση δεν τον αφήνει να την πλησιάσει, παρά μόνο κάθεται και κάνει αναδρομές στην ζωή του. Και έτσι, καταφεύγει στη γραφή, ως την μόνη του σωτηρία από αυτό το ναυάγιο, χαρίζοντας μας την ιστορία του.

Μπαουντολίνο, Ουμπέρτο Έκο. Φωτογραφία: Εκδόσεις Ψυχογιός

Σύμφωνα με τον Ιταλό σημειολόγο, δεν υπάρχουν ιστορίες χωρίς νόημα, όπως δεν υπάρχουν και ζωές χωρίς αξία. Με το τέταρτο μυθιστόρημά του, ο συγγραφέας μας παρασέρνει στον ρυθμό του και με την βοήθεια του νεαρού δεξιοτέχνη του ψέματος και παραμυθά Μπαουντολίνο, μάς ξετυλίγει έναν κόσμο γεμάτο περιπέτειες, μεσαιωνικές σκηνές και σημαντικά για την πλοκή μοτίβα, όπως σε κάθε του πόνημα άλλωστε.

Περιπέτειες τοποθετημένες κυρίως στην Κωνσταντινούπολη του 12^ου αιώνα ξεκινούν για τον πρωταγωνιστή, ο οποίος θα έρθει σε επαφή με μυστηριώδεις πόλεις και μυθικά πλάσματα, θα γίνει μάρτυρας της δημιουργίας του Άγιου Δισκοπότηρου και φυσικά θα ανακαλύψει αυτό που τον ενδιαφέρει πιο πολύ, τον δολοφόνο του θετού πατέρα του, Φρειδερίκο Μπαρμπαρόσα.

Η Μυστηριώδης Φλόγα της Βασίλισσας Λοάνα, Ουμπέρτο Έκο. Φωτογραφία: Εκδόσεις Ψυχογιός

Ο Ουμπέρτο Έκο εμπνεύστηκε τον τίτλου του “Η Μυστηριώδης Φλόγα της Βασίλισσας Λοάνα” από ένα τεύχος του κόμικς Tim Tyler’s Luck. Η ιστορία της βασίλισσας Λοάνα, η οποία αγάπησε έντονα και με πάθος, αλλά το μάταιο παιχνίδι της αγάπης της την οδήγησε στην απόγνωση, εμπνέει τον συγγραφέα να γράψει ένα μυθιστόρημα γεμάτο αναπόληση, μαγεία και ιστορίες βγαλμένες από κόμικς.

Ο  Τζιαμπατίστα Γιάμπο ξυπνά χωρίς μνήμες και κάνει τα πάντα για να τις ξανά βρει. Στην προσπάθειά του αυτή, θα χαθεί στον κόσμο των μυθιστορημάτων, των ποιημάτων και φυσικά των ταινιών, καθώς είναι τα μόνα πράγματα που θυμάται. Μέχρι να επανέλθει η μνήμη του, θα έχει θυμηθεί ακόμα περισσότερα από ότι μπορούσε παλιότερα να ανακαλέσει, για τη ζωή, τα παιδικά του χρόνια και τον έρωτα. Το αν θα καταφέρει να θυμηθεί αυτό που λαχταρά πιο πολύ, μένει να το διαβάσουμε στο μυθιστόρημα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Το Κοιμητήριο της Πράγας, Ουμπέρτο Έκο. Φωτογραφία: Εκδόσεις Ψυχογιός

Το Κοιμητήριο της Πράγας περικλείει στις σελίδες του τις θεματικές που αγαπούσε όσο τίποτε άλλο να παρουσιάζει στους αναγνώστες του ο Έκο, τη συνωμοσία, τον δόλο και την προδοσία. Ταυτόχρονα, θα κάνουμε ένα ακόμα ταξίδι στον χρόνο, φτάνοντας στο Τορίνο του 19^ου αιώνα. Από εκεί όμως, και όσο η πλοκή θα ξετυλίγεται, θα γνωρίζουμε όλο και περισσότερες πόλεις, παρέα με τον πρωταγωνιστή της ιστορίας.

Ο πλαστογράφος Σιμονίνι εργάζεται ως κατάσκοπος και μπλέκει σε ένα επικίνδυνο παιχνίδι, το οποίο παίζεται ανάμεσα σε πολλές χώρες. Εγκλήματα, αιρέσεις, ιστορικά πρόσωπα και μυστηριώδεις θάνατοι χαρακτηρίζουν ένα ακόμα εξαιρετικό μυθιστόρημα του συγγραφέα, ο οποίος 30 χρόνια μετά το εμβληματικό Όνομα του Ρόδου, κατάφερε να γράψει ένα ακόμα εμβληματικό μυθιστόρημα.

Φύλλο Μηδέν, Ουμπέρτο Έκο. Φωτογραφία: Εκδόσεις Ψυχογιός

Το Φύλλο Μηδέν αποτελεί το τελευταίο μυθιστόρημα του συγγραφέα, το οποίο πρόλαβε να δει ο ίδιος δημοσιευμένο, λίγο πριν πεθάνει. Είναι ένα συνονθύλευμα εκβιασμών, λασπολογιών και πάνω από όλα θεωριών συνομωσίας, οι οποίες, όπως έχουμε ήδη καταλάβει, είναι μία από τις αγαπημένες θεματικές του Ουμπέρτο Έκο. Για ακόμα μία φορά, κάνουμε ένα από τα γνωστά ταξίδια του Έκο, αυτή τη φορά στον απόηχο του Ψυχρού Πολέμου, και συγκεκριμένα το 1992, όπου η κάκιστη δημοσιογραφία της εποχής είχε αποδειχθεί εξαιρετικά επικίνδυνη.

Η καυστική κριτική του Έκο στην κοινωνία και τους τρόπους που χειραγωγεί τι μάζες είναι ευδιάκριτη και οι αναγνώστες μπορούν να μπουν σε ένα κόσμο πολιτικών σκοπιμοτήτων και άρθρων που μπορούν να ρίξουν αλλά και να στηρίξουν ολόκληρες ιδεολογίες. Ένας δημοσιογράφος, κάνει τα πάντα για την ευημερία της οικογένειάς του και πλέον ασχολείται με την αποκάλυψη των σκανδάλων που κρύβουν οι ισχυρές προσωπικότητες της εποχής. Προσλαμβάνεται για να γράψει στην εφημερίδα «Domani», η οποία όμως δεν θα εκδοθεί ποτέ, αλλά θα καταφέρει τον στόχο της.

Λίγο πριν φύγει από την ζωή, ο σπουδαίος συγγραφέας πρόλαβε να μας υπενθυμίσει πως η πίστη στις υποψίες μας σε ό, τι διαβάζουμε και η προσωπική έρευνα, είναι το πιο σημαντικό και αναγκαίο πράγμα που οφείλει να κάνει κάθε πολίτης.

Χρονικά μιας Ρευστής Κοινωνίας, Ουμπέρτο Έκο. Φωτογραφία: Εκδόσεις Ψυχογιός

Τα Χρονικά μίας Ρευστής Κοινωνίας ήταν η τελευταία ευκαιρία του Ουμπέρτο Έκο να ασκήσει κριτική στην κοινωνία και τις παθογένειές της. Κάτω από τον τίτλο της συλλογής 15 δοκιμίων του, διακρίνουμε την έξυπνα και συμβολικά επιλεγμένη φράση «Pape Satán Aleppe». Η γνωστή αυτή φράση που συναντούμε στην 7η ωδή της Κολάσεως, από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη, ταλαιπωρεί ακόμα και σήμερα του μεταφραστές καθώς δεν υπάρχει κάποια ασφαλής μετάφραση, όμως γενικότερα αναφέρεται ειρωνικά σε κάτι επικίνδυνο.

Στους ίδιους ειρωνικούς τόνους κινούνται και τα δοκίμια του Έκο, όλα ως αψεγάδιαστες κριτικές της κοινωνίας. Τα κείμενα αυτά προέρχονται από την στήλη του συγγραφέα στην ιταλική εφημερίδα «Espresso» και ξεκινούν από την προσπάθειά του να καταγράψει την «ρευστή κοινωνία» που διέκρινε γύρω του. Ως αναγνώστες, θα διαβάσουμε για το φαινόμενο της κοινωνικής αβεβαιότητας και για την κατά καιρούς κατάρρευση των καθιερωμένων ιδεολογιών, γεγονότα που οδηγούν στον μετασχηματισμό της κοινωνίας.