Ιόλη Ανδρεάδη & Άρης Ασπρούλης: Το πολυγραφότατο δίδυμο σε νέες περιπέτειες

Το φθινόπωρο του 2015, παρουσίαζαν στον Υπόγειο Χώρο του Ιδρύματος Κακογιάννη, την «Οικογένεια Τσέντσι». Ήταν το πρώτο τους, από κοινού, έργο βασισμένο στο αντίστοιχο θεατρικό έργο του Αντονέν Αρτώ και στα πραγματικά γεγονότα του 16ου αιώνα που ενέπνευσαν το ομώνυμο χρονικό του Σταντάλ.

Σχεδόν επτά χρόνια μετά, η συνεργασία τους έχει καρποφορήσει (υπέρ το δέον), τόσο ώστε να βρίσκονται μια ανάσα από την πρεμιέρα του 6ου τους πρωτότυπου κειμένου στο Θέατρο Τέχνης. «Το Κόκκαλο» – και πάλι με επίκεντρο τον Αρτώ καθώς μιλά για το έργο και την ζωή του – υπενθυμίζει στην Ιόλη Ανδρεάδη και τον Άρη Ασπρούλη πως, χωρίς να το πολυσκεφτούν, έχουν αναδειχθεί σε ένα από πλέον πολυγραφότατα θεατρικά δίδυμα των τελευταίων δεκαετιών.

Ο Γεράσιμος Γεννατάς σε έναν ηλεκτρισμένο μονόλογο, το «Κόκκαλο». Photo: Kική Παπαδοπούλου

Ακόμα θυμούνται στιγμιότυπα από την πρώτη τους απόπειρα που τους έβαλε στις ράγες της συγγραφής εντατικά και με συνέπεια. «Θυμάμαι, πολύ έντονα, την πρώτη σελίδα της Οικογένειας Τσέντσι. Γράφτηκε στο Παρίσι το Πάσχα του 2014. Ήταν ο διάλογος του Κόμη Τσέντσι με τον απεσταλμένο του Πάπα, Καμίλλο, για κάποια χωράφια που η παπική εκκλησία ζητούσε από τον Κόμη με αντάλλαγμα να του παραγράψει μερικά εγκλήματα. Η σελίδα δεν είχε μεγάλη ποικιλία λέξεων, ήταν γεμάτη από ‘όχι’ και ‘γαμώτο’, που επαναλαμβάνονταν αρκετές φορές. Θυμάμαι να τη διαβάζουμε ξανά και ξανά στο αεροπλάνο της επιστροφής και να γελάμε. Δεν ξέραμε καν πως θα συνεχίζονταν οι διάλογοι του έργου παρακάτω», ανακαλεί ο Άρης Ασπρούλης.

Μετά την θερμή υποδοχή εκείνης της παράστασης, δούλεψαν απρόσκοπτα και μεθοδικά, παραδίδοντας τον επόμενο χρόνο δύο ακόμα πρωτότυπα έργα: Τις «Διακόσιες δέκα χιλιάδες οκάδες βαμβακιού – Μια παράσταση στο αρχείο» (παρουσιάστηκε στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς – ΠΙΟΠ) και τον «Young Lear» (για λογαριασμό του Φεστιβάλ Αθηνών). Παράλληλα, ξεκίνησαν να δουλεύουν και σε διασκευές έργων («Όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα» των Ντάνκαν ΜακΜίλαν και Τζώνυ Ντόναχο, «Ίων» του Ευριπίδη, «Μισάνθρωπος» του Μολιέρου κ.α.) τροφοδοτώντας τη συλλειτουργία τους και αθροίζοντας τα αποκτήματα τους σε 13 έργα.

Από το «Μισάνθρωπο» του Μολιέρου, μια από τις πρώτες τους διασκευές.

Τι έχει αλλάξει στον τρόπο δουλειάς τους; «Δεν θα έλεγα ότι έχει αλλάξει κάτι», απαντά ο Άρης. «Πάντα εργαζόμαστε με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο, ο οποίος προέκυψε αβίαστα από το πρώτο έργο. Ερευνούμε διεξοδικά αυτό με το οποίο αποφασίζουμε να καταπιαστούμε. Κάποια στιγμή, βρίσκουμε το δραματουργικό κλειδί μιας νέας ιστορίας. Αποφασίζουμε την ιστορία σε έναν βαθμό. Και μετά κάποιος ξεκινάει να γράφει το πρώτο draft. Τις περισσότερες φορές η Ιόλη, γιατί έχει μια πυρετώδη και αβίαστη σχέση με τη γραφή. Μετά ανταλλάσσουμε drafts. Και κάποια στιγμή καταλήγουμε σε κάτι που μας αρέσει πολύ και λέμε ‘αυτό είναι, πάμε’».

Εμπειρότεροι πλέον, βρίσκουν – όπως επισημαίνει η Ιόλη – «πιο γρήγορα λύσεις στα σημεία που πιθανόν να μας προβληματίσουν στην πορεία της δημιουργίας ενός έργου».

Τα δύο προηγούμενα εγχειρήματα τους με αφορμή τον Αντονέν Αρτώ.

Το τελευταίο τους απόκτημα, το «Κόκκαλο» με πρωταγωνιστή τον Γεράσιμο Γεννατά (που ήδη κυκλοφορεί όπως και τα υπόλοιπα έργα τους από την Κάπα Εκδοτική) πηγάζει από το βαθύ ενδιαφέρον τους για την περίπτωση του Αρτώ – «το επείγον περαστατικό» όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο Χάινερ Μύλλερ.

Η Ιόλη Ανδρεάδη εξηγεί γιατί: «Ο Αρτώ με την εργασία του προσπαθεί να μας ωθήσει σε μια νέα μορφή θεάτρου. Στόχος του είναι να σπάσει το απόστημα κάθε σύμβασης που γνωρίζουμε για το θέατρο ως διαδικασία, οραματιζόμενος ένα θέατρο που θα αφυπνίζει το υποσυνείδητο και τα καταπιεσμένα ένστικτα των θεατών, οδηγώντας τους σε μία σωματική και πνευματική θεραπεία. Αυτά λίγο έως πολύ θεωρούνται γνωστά. Το ερώτημα για εμάς είναι ποιος είναι ο ίδιος ο Αρτώ. Ποιος είναι ο άνθρωπος που κρύβεται πίσω από όλα αυτά; Στα τρία έργα μας για αυτόν, με κορύφωση το «Κόκκαλο», αναζητούμε απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Και το ερώτημα είναι τραγικά επίκαιρο: Ποιος είναι αυτός που τόλμησε να θέσει την αφύπνιση ως μέσο θεραπείας των ανθρώπων και της κοινωνίας; Το σύμπαν του Αρτώ, η προσωπικότητά του, όσα τον βασάνιζαν – τα πάθη του, η αρρώστια του, οι απογοητεύσεις του – αλλά και, κυρίως, όσα υπερνικά για να μας καταθέσει τον ιδιοφυή του λόγο, είναι τρομερά συγκινητικά».

Για τον Άρη Ασπρούλη, το «Κόκκαλο» συνιστά μια απόπειρα κατάδυσης στο μυαλό του Αντονέν Αρτώ. «Εκεί όπου συμπυκνώνεται ολόκληρη η μάχη ενός θεάτρου που θέλει να κινείται έξω από το κατεστημένο, ενός θεάτρου που μπορεί πραγματικά να αλλάξει τον κόσμο. Και αυτή η μάχη πιστεύουμε ότι δεν έχει χαθεί» σημειώνει. Αυτή τη φορά, ωστόσο – την τρίτη και ‘φαρμακερή’ – επιχειρούν με μεγαλύτερη τόλμη καθώς κοιτάζουν τον ίδιο τον Αρτώ. «Τον κοιτάμε εκ βαθέων. Αυτό ήταν πολύ απαιτητικό, αλλά το θέλαμε πολύ» λένε.

Πλάνο από την παράσταση «Στη μνήμη ενός μικρού παιδιού» με τον Κώστα Νικούλι.

Πέραν από την… εμμονή τους για τον Αρτώ, οι υπόλοιπες θεματικές των έργων τους παρουσιάζουν συγγένειες. Ο Άρης διακρίνει πως «ο έρωτας και η εξουσία είναι δύο έννοιες που συγκροτούν το αόρατο νήμα που συνδέει σε βάθος χρόνου όλα μας τα έργα».

Η Ιόλη στρέφεται στις ιστορικές προσωπικότητες που τους κίνησαν το ενδιαφέρον. Τέτοιες περιπτώσεις, εκτός από τον Αρτώ, «είναι και το τρίπτυχο Πλάτων Ροδοκανάκης-Σοφία Λασκαρίδου-Περικλής Γιαννόπουλος στο έργο μας «Στη μνήμη ενός μικρού παιδιού» και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης με την τριάδα των ιδρυτών της στο έργο μας για τη Φιλική Εταιρεία. Άλλη, επίσης ευρεία θεματική, είναι οι διασκευές για το θέατρο κλασικών μυθιστορημάτων – που σε συνδυασμό με την πολιτική, την ιστορία, τις κοινωνικές ανακατατάξεις, στον πυρήνα τους έχουν έναν μεγάλο έρωτα – όπως το ‘Πόλεμος και Ειρήνη’ και το ‘Περηφάνια και Προκατάληψη’» .

Δεν γράφουμε ποτέ μαζί, να ‘μαστε δηλαδή σκυμμένοι ταυτόχρονα πάνω από ένα κείμενο, παρά μόνο στις τελικές αναγνώσεις που κάνουμε οι δυο μας πριν μπω στις πρόβες» σημειώνουν οι δύο συγγραφείς. Photo: Kική Παπαδοπούλου

Η Ιόλη Ανδρεάδη και ο Άρης Ασπρούλης πάντως, δεν είναι ένα τυπικό συγγραφικό δίδυμο – σχήμα που έτσι κι αλλιώς σπανίζει στα ελληνικά γράμματα και δη στο σύγχρονο θέατρο. Καταρχάς, αποδομούν τη φαντασιακή συνθήκη της ταυτόχρονης μελέτης και συγγραφής, καθώς φαίνεται να προτιμούν μια πιο λειτουργική κατάσταση.

«Με τον Άρη δεν γράφουμε ποτέ μαζί, να ‘μαστε δηλαδή σκυμμένοι ταυτόχρονα πάνω από ένα κείμενο, παρά μόνο στις τελικές αναγνώσεις που κάνουμε οι δυο μας πριν μπω στις πρόβες. Με τον τρόπο που έχουμε βρει, της ανταλλαγής «χεριών» (drafts) του έργου, δίνοντας ταυτόχρονα πλήρη ελευθερία σε εκείνον που κάθε φορά έχει το κείμενο στα χέρια του να κάνει ό,τι νομίζει, ό,τι του βγαίνει οργανικά, απολαμβάνουμε και οι δύο μία αυτόνομη και ελεύθερη συγγραφική διαδικασία. Και σίγουρα ένα ακόμη θετικό είναι ότι το έργο που γράφουμε εμπλουτίζεται από τις ιδιαίτερες συγγραφικές αρετές και των δυο μας» ομολογεί η Ιόλη.

Αν και παραδέχεται πως η δυσκολία εδώ είναι όταν ο ένας από τους δύο απορρίπτει κάποιο κομμάτι του έργου που ο άλλος θεωρεί σημαντικό. Στο τέλος, επικρατούν, δημοκρατικές διαδικασίες!

Από την πρώτη παρουσίαση του «Ίωνα» στο Φεστιβάλ Φιλίππων, με τον Κωνσταντίνο Μπιμπή.

Εκεί που τα πράγματα μοιάζουν αδιαπραγμάτευτα είναι στην σκηνοθεσία των έργων τους. Η Ανδρεάδη αναλαμβάνει, χωρίς εξαιρέσεις, το ανέβασμα τους αφού μέχρι τώρα δεν έχουν συνδεθεί με άλλους δημιουργούς.

Η ίδια εξηγεί πως η σκηνοθεσία της είναι χρήσιμη αφού «ένα κομμάτι της έρευνας για την παράσταση έχει γίνει ήδη και υπάρχει μπροστά μου ως κείμενο. Αλλά ως συγγραφείς σίγουρα μας ενδιαφέρει τα έργα μας να ανέβουν και από άλλους σκηνοθέτες. Όλα τα έργα μας προσφέρονται για άλλα ενδιαφέροντα ανεβάσματα. Μάλιστα, για την ‘Οικογένεια Τσέντσι΄ και για τη διασκευή για δύο πρόσωπα που έχουμε κάνει πάνω στον ‘Ίωνα’ του Ευριπίδη, έχουν γίνει συζητήσεις και έχουν ενδιαφερθεί σκηνοθέτες και ομάδες. Μακάρι, να το δούμε να συμβαίνει, θα μας ενδιέφερε πολύ».

«Θα έπρεπε να είμαστε χώρα και εξαγωγής θεάτρου. Θα έπρεπε να γίνεται αυτό θεσμικά» λένε. Photo: Kική Παπαδοπούλου

Βέβαια, δεν είναι μόνο αυτού τους είδους η εξωστρέφεια που τους απασχολεί. Τα έργα και οι παραστάσεις τους ταξιδεύουν συχνά εδώ και τέσσερα χρόνια εκτός Ελλάδας – συνήθως με προορισμό τη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο, πόλεις με τις οποίες η Ιόλη Ανδρεάδη έχει μακρόχρονους δημιουργικούς δεσμούς.

Πολύ σύντομα, στις 21, 22, 23 Απριλίου θα βρεθούν στην σκηνή του Tank Theatre στο Μανχάταν, εκεί όπου θα ανέβει η «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση». Η παράσταση θα ανέβει στα ελληνικά με αγγλικούς υπέρτιτλους και πρωταγωνιστές τους Μιλτιάδη Φιορέντζη, Βασιλική Τρουφάκου, Νικόλα Καραγκιαούρη, Δέσποινα Σαραφείδου. Την ίδια ώρα, η «Οικογένεια Τσέντσι» κυκλοφόρησε μόλις στα Ιταλικά, σε μετάφραση του Γιάγκου Ανδρεάδη. «Είναι πολύ σημαντικό να παρουσιάζονται ελληνικά έργα στο εξωτερικό ή να μεταφράζονται σε άλλες γλώσσες, γενικότερα. Θα έπρεπε να είμαστε χώρα και εξαγωγής θεάτρου. Θα έπρεπε να γίνεται αυτό θεσμικά» προτρέπει ο Άρης.

Οι ίδιοι, πάντως, επιδιώκουν αυτού του είδους τη συνομιλία «γιατί είναι κάτι που μας αρέσει, μας συγκινεί, μας γεμίζει, μας δίνει δύναμη, μας τροφοδοτεί με εμπειρίες και μας ανοίγει τα φτερά· καθώς το να διαλέγονται τα έργα σου με το διεθνές κοινό σού δείχνει και τις άπειρες διαστάσεις που μπορεί να λάβουν όσα σκέφτεσαι και δημιουργείς, μέσα από τα μάτια των άλλων» λέει η Ιόλη. Το 2019, τότε που ο «Ίων» είχε βρεθεί επίσης στο Μανχάταν, οι Νεοϋρκέζοι θεατές αντιλαμβάνονταν το φινάλε της τραγωδίας ως θρίλερ. «Και γιατί όχι;» συμφωνούν οι δύο τους.