Υπάρχουν πραγματικά φεμινιστικά πρότυπα στον mainstream κινηματογράφο;

“Θα τολμούσα να σκεφτώ ότι ο ‘Ανώνυμος’ που έγραψε ποιήματα χωρίς να τα υπογράψει, ήταν συχνά γυναίκα” έγραφε η Virginia Woolf περίπου έναν αιώνα πριν. Και πράγματι, επί αιώνες, διάφορες κοινωνίες υποβάθμιζαν τη θέση της γυναίκας σε αυτές, αφήνοντάς την μονίμως στα μετόπισθεν και οδηγώντας πλέον εμάς, τα “παιδιά του 21ου αιώνα” να καλούμαστε να εξηγήσουμε και να υπερασπιστούμε τα αυτονόητα.

Σε μία εποχή ανακατατάξεων, λοιπόν, που η ισότητα όλων μας, αλλά και του καθενός ξεχωριστά, δεν έχει -πρακτικά τουλάχιστον- κατοχυρωθεί σαν αναπόσπαστο χαρακτηριστικό και δικαίωμά μας, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία είναι ένα ζήτημα που ακόμα συγκαταλέγεται ανάμεσα στα “προς επίλυση”, καθώς η διάδοση και διαιώνιση σεξιστικών προτύπων και ιδεών δεν έχει σταματήσει, με τα στερεότυπα αυτά να βρίσκονται ακόμα καλά ριζωμένα στην νοοτροπία ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού.

Αυτή η τάση δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστες τις τέχνες γενικότερα, και τον κινηματογράφο ειδικότερα. Σίγουρα η 7η τέχνη έχει πολύ δρόμο ακόμα μπροστά της για να μπορούμε να λέμε ότι οι γυναίκες εκπροσωπούνται σωστά -και επαρκώς- ειδικά στις πιο “mainstream” ταινίες. Υπάρχουν όμως, μερικοί γυναικείοι χαρακτήρες που τα τελευταία χρόνια μάς έχουν δώσει ελπίδα, ενσαρκώνοντας το πρότυπο της ανεξάρτητης γυναίκας, η οποία σώζει μόνη της τον εαυτό της και είναι η ίδια ο “ήρωας” της ιστορίας της.

Mulan

Στον μαγικό κόσμο της Disney, αγαπημένο φεμινιστικό πρότυπο (και ιδιαίτερα αγαπημένη “disney princess” -χρησιμοποιώντας τον τίτλο που της έχει αποδοθεί από την ίδια την εταιρεία κινουμένων σχεδίων) αποτελεί η Μουλάν. Μία νεαρή κοπέλα που μεγαλώνει σε μία ανδροκρατούμενη κοινωνία, που θέτει ως μοναδικό σκοπό της γυναίκας τον γάμο και την τεκνοποίηση.

Βρίσκοντας τον εαυτό της να μην χωράει σε αυτό το καλούπι, η Μουλάν αποφασίζει να πάρει τη θέση του πατέρα της όταν αυτός καλείται να υπερασπιστεί την πατρίδα του στον πόλεμο. Μία απόφαση η οποία τη φέρνει αντιμέτωπη με έναν κόσμο τον οποίο δεν είχε μέχρι τότε γνωρίσει και στον οποίο καλείται να προσαρμοστεί. Και τα καταφέρνει. Όχι μόνο ξεχωρίζει για την γενναιότητα και τα κατορθώματά της ανάμεσα στα μέλη του στρατοπέδου της, αλλά τελικά σώζει και ολόκληρη την Κίνα. Χαρακτήρας-πρότυπο για μικρούς και μεγάλους που εκφράζει πως τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο, αρκεί να έχουμε το θάρρος να σπάσουμε τα καλούπια που άλλοι έχουν φτιάξει για εμάς και να εξερευνήσουμε τις δυνατότητες και τα όρια του εαυτού μας.

Hermione Granger, Ο Harry Potter και ο κατάδικος του Αζκαμπάν

Τη γνωρίσαμε μέσα από τη σειρά βιβλίων, αλλά και ταινιών, Harry Potter και την αγαπήσαμε ως την πανέξυπνη και δυναμική φίλη του μικρού Χάρι που πάντα έσωζε εκείνον και τον Ρον από τους μπελάδες στους οποίους διαρκώς βρίσκονταν. Η Ερμιόνη, από την 1η κιόλας γνωριμία της με το κοινό, ξεχώρισε για την έντονη προσωπικότητά της, που δεν επηρεαζόταν από τη γνώμη των άλλων, τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της και τις αμέτρητες γνώσεις της.

Μπήκε σε έναν κόσμο για τον οποίο γνώριζε ελάχιστα, εξαιτίας της ανθρώπινης καταγωγής της, και κατάφερε να “βάλει σε όλους τα γυαλιά”. Με θάρρος της γνώμης της και ανεπτυγμένη κριτική σκέψη και ικανότητα αξιολόγησης των καταστάσεων, κατάφερε να σώσει τους φίλους της, αλλά και το σχολείο της και ολόκληρο τον κόσμο των μάγων, ουκ ολίγες φορές, μαχόμενη με αυταπάρνηση και ανιδιοτέλεια. Ένα πρότυπο γυναίκας, αλλά και ανθρώπου που αξίζει να προβάλλεται ευρέως, υπογραμμίζοντας την δυναμική φύση των νεαρών κοριτσιών και όλη την γκάμα των δυνατοτήτων τους.

Amelie Poulain, Amelie

Με έναν δικό της, πρωτότυπο τρόπο, η Αμελί Πουλέν, από την άλλη, μας μαθαίνει πως η πίστη στη μαγεία και το όνειρο μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα με έναν ξεχωριστό και παράδοξο τρόπο. Χωρίς να αλλάζει τα πιστεύω της και χωρίς να απαρνείται τη γλυκιά ευαισθησία που τη διακρίνει και η οποία αποτελεί πηγή της δύναμής της, η Αμελί δίνει μαθήματα δικαιοσύνης, ευστροφίας και δημιουργικότητας στους γύρω της, οδηγώντας τους σε μονοπάτια που δεν θα μπορούσαν να βρουν μέσα από μία στενόμυαλη ενατένιση της ζωής, ανοίγοντάς τους πόρτες για να πάνε λίγο παραπέρα. Η αθώα ματιά της δεν την εμποδίζει από το να ορίζει η ίδια την πορεία της ζωής της. Αντιθέτως, αποτελεί το κίνητρο που την ωθεί να αλλάξει τον κόσμο, και πράγματι καταφέρνει να φτιάξει για εκείνη και τους γύρω της έναν κόσμο ονειρικό, γεμάτο μαθήματα και νέες περιπέτειες.

Elizabeth Bennet, Περηφάνεια και Προκατάληψη

Ταξιδεύοντας πίσω στον χρόνο, σε μία εποχή που η κοινωνία ήθελε μοναδικό μέλημα της γυναίκας να είναι ένας καλός και πλούσιος γάμος, ώστε να μπορέσει να εξασφαλίσει το μέλλον της, η Ελίζαμπεθ Μπένετ, πρωταγωνίστρια τους βιβλίου και της -ομώνυμης και βασισμένης σε αυτό- ταινίας Περηφάνεια και Προκατάληψη, ανατρέπει τα στερεότυπα και ακολουθεί την καρδιά της στο θέμα του έρωτα και του γάμου. Γόνος μίας οικογένειας που δυσκολεύεται οικονομικά, ο πλούσιος γάμος, σύμφωνα με τις επιταγές των καιρών, είναι μονόδρομος για εκείνη. Η ίδια, ωστόσο, δεν φοβάται να πάει κόντρα σε αυτή την αντίληψη, όπως και σε άλλες στενόμυαλες -σύμφωνα με την ίδια- ιδέες της εποχής, αφού γοητεύεται και εν τέλει καταλήγει με έναν άντρα που την ελκύει με το μυαλό και την ευαισθησία του.

Beatrix Kiddo, Kill Bill

Σε έναν άλλον κόσμο από την άλλη, τον κόσμο του Ταραντίνο, όπου οι gangsters, οι πυροβολισμοί και η επίλυση ανοιχτών λογαριασμών έχουν την τιμητική τους, συναντάμε την Beatrix Kiddo. Η πρωταγωνίστρια των Kill Bill vol. 1 και vol. 2, στην πορεία της για να εκδικηθεί εκείνους που την πρόδωσαν και της έκαναν το μεγαλύτερο κακό, αποδεικνύει πως η δύναμη που κρύβει ένας άνθρωπος -εν προκειμένω μία γυναίκα- είναι απεριόριστη. Η Kiddo αναμετριέται με δολοφόνους, παλιούς της φίλους, αλλά και τον ίδιο της τον εαυτό , φτάνοντας πολλές φορές κοντά στον θάνατο, αλλά τελικά βγαίνει νικήτρια, έχοντας χάσει ένα μέρος του παρελθόντος της, αλλά έχοντας κερδίσει μία ζωή που της στέρησαν και δεν πρόλαβε να ζήσει. Μία γυναίκα που μάχεται με αυταπάρνηση για να τιμωρήσει εκείνους που επενέβησαν στη ζωή της χωρίς την άδειά της.

Σε αυτή τη μικρή ανασκόπηση συναντήσαμε γυναίκες που η κάθε μία με τη δική της προσωπική ιστορία, μέσα από την προσπάθεια, τη γνώση, το όνειρο, την επιμονή, τη δύναμη, κατάφεραν να αλλάξουν τον κόσμο τους και να αφήσουν ανεξίτηλα φεμινιστικά πρότυπα στην ιστορία του σινεμά, αλλά και της τέχνης γενικότερα, διδάσκοντάς μας πως οι καιροί αλλάζουν, έστω και με αργούς ρυθμούς.