Είκοσι (και βάλε) πράγματα που μας είπε η Φραν Λίμποβιτς στη Στέγη

Δεν είχε προσγειωθεί πολύ ώρα στην Αθήνα, είχε προλάβει να χαζέψει την Ακρόπολη από το μπαλκόνι του ξενοδοχείου της – όπου φυσικά βγήκε για να καπνίσει – και να κάνει μια τεχνική πρόβα στη σκηνή της Στέγης.

Όταν πια ανέβηκε εκεί για να συνομιλήσει με την, αφοπλιστικής ετοιμότητας, Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, απέδειξε γιατί οι συζητήσεις είναι η αγαπημένη της δουλειά.

Αστείρευτη, πνευματώδης, με καυστικό χιούμορ και χαλαρό urban look, η Νεοϋορκέζα συγγραφέας Φραν Λίμποβιτς που έγινε διάσημη μετά την προβολή της σειράς «Pretend It’s a City» του ‘κολλητού’ της Μάρτιν Σκορσέζε συνάντησε το κοινό του Netflix. Παρότι ούτε Netflix έχει, ούτε σύνδεση στο Internet και κατ’ επέκταση ούτε social media.

Μολονότι έχει πολλά άλλα: Καταιγιστικό δημόσιο λόγο όπου αποκαλύπτονται τα φιλοδημοκρατικά της αισθήματα, τα φεμινιστικά της ιδεώδη, η απώθηση της για τους τουρίστες και η έννοια της για τους μετανάστες, η αθεΐα της, η αγάπη της για το κάπνισμα και τα βιβλία και η τρέλα της για τη Νέα Υόρκη. Η Φραν Λίμποβιτς στα 71 της θα ήταν η τελειότερη ηρωίδα ταινίας του Γούντι Άλεν – εκπληκτική γκρινιάρα γαρ – αλλά ας όψεται ο Μόρτι, όπως αποκαλεί τον Μάρτιν Σκορσέζε.

Απόψε ένα part two της συνάντησης Λίμποβιτς-Παναγιωτάκου για το ελληνικό κοινό via live streaming

Aν και δεν έχει social media γίνεται ιστορία στα social media

Παραείναι καλό το σενάριο να εξορίσουμε τον Πούτιν στο Διάστημα. Δεν υπάρχει κανένα μέρος κατάλληλο για να τον φιλοξενήσει. Δεν είμαι προφήτης. Δεν μπορούσα να προβλέψω αν θα γίνει πόλεμος, αλλά δεν πίστευα ότι θα συμβεί. Μιλάμε για την απόλυτη καταστροφή. Είμαι απολύτως αντίθετη στον πόλεμο και δεν μπορώ να φανταστώ αν υπάρχει κάποιος άνθρωπος – εκτός από τον Πούτιν – που είναι υπέρ αυτού. Αλλά ο Πούτιν δεν είναι ακριβώς άνθρωπος, είναι σαν άνθρωπος.

Λυπάμαι, δεν είμαι χαρούμενη με την προεδρία Μπάιντεν. Ποτέ δεν μου άρεσε ο Τζο Μπάιντεν. Ήμουν, βέβαια, χαρούμενη που ήταν υποψήφιος (και ενώ δεν τον ψήφισα στις προκριματικές) πίστευα ότι αυτός θα νικούσε στις εκλογές των Δημοκρατικών. Ό,τι και να κάνει λάθος ο Μπάϊντεν είναι πολύ καλύτερο από ό,τι όταν οι άλλοι τα έκαναν σωστά. Κάνει καλή δουλειά πλέον – όχι όσα θα ήθελα εγώ να κάνει, θα ήμουν καλύτερη στη θέση του. Κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί. Δεν είναι και ο Αβραάμ Λίνκολν, εκείνος κάτι θα σκεφτόταν. Αλλά ο Μπάιντεν δεν είναι ούτε Λίνκολν, ούτε Ρούσβελτ. Πάντως τα πάει καλύτερα από το αναμενόμενο, γιατί αυτή η καταστροφή είναι πολύ μεγαλύτερη από όσα μπορούσε κανείς μας να φανταστεί.

Δεν είναι αμερικανικό ίδιον η ευφυΐα. Εξαιρώ τους φίλους μου. Ο Ρόναλντ Ρήγκαν ήταν ο πρώτος κουτός πρόεδρος της Αμερικής. Πριν από αυτόν, δεν μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι ένας πρόεδρος μπορεί να είναι χαζός· μπορεί να πιστεύαμε ότι ήταν κακός, χαζός όμως όχι. Ο Ρήγκαν φυσικά, υπήρξε πρότυπο βλακείας. Ακολούθησε ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος. Πολλοί εκτίμησαν ότι δεν θα μπορούσαμε να αναδείξουμε χειρότερο πρόεδρο και διαψεύστηκαν με τον Τραμπ. Στη Νέα Υόρκη, ο Τραμπ θεωρούνταν ανέκδοτο. Ακόμα και οι μεσίτες ακινήτων τον αντιμετώπιζαν απαξιωτικά. Κι όμως εκλέχθηκε. Έχουμε πιάσει πάτο. Εκτός κι αν γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ ο Πούτιν!

Όταν ο κόσμος κατάλαβε πως ο Ομπάμα είναι έξυπνος πίστεψα πως δεν θα τον εκλέξουν ξανά. Ποτέ δεν αγάπησα τον Ομπάμα, όπως οι φίλοι μου. Ήταν κι αυτός δεξιών πεποιθήσεων – τουλάχιστον για τα δική μου πολιτική τοποθέτηση. Όμως, το χειρότερο που έκανε είναι πως το 2008 δεν έκλεισε στη φυλακή τους τραπεζίτες. Ήταν ένα τεράστιο σφάλμα. Όταν προέκυψε η τραπεζική κρίση προσέφυγε για συμβουλές στους ίδιους που προκάλεσαν την κρίση. Είναι σαν να καίγεται το σπίτι σου κι εσύ να ζητάς συμβουλές από τον εμπρηστή. Είχε, για πρώτη φορά, μια μοναδική ευκαιρία και την ξόδεψε. Ήταν ηγέτης, αλλά όχι με σωστό ταπεραμέντο· ήταν πολύ στοχαστικός και δεν δρούσε.

Έχουμε μια χώρα που ολοένα πηγαίνει προς τα δεξιά. Ο Μπιλ Κλίντον κυβέρνησε σαν Ρεπουμπλικανός. Τον ψήφισα παρότι ήξερα ότι έχει δεξιές απόψεις. Και τώρα όλη η χώρα τραβάει αυτό το δρόμο. Αν κοιτάξετε στους Ρεπουμπλικάνους προέδρους στο παρελθόν, ακούγονται σαν να είναι Δημοκρατικοί σήμερα.

Αυτή τη στιγμή, συμβαδίζει η μεγαλομανία, η Δημοκρατία και το δράμα. Το ΝΑΤΟ είναι ένας διεθνής οργανισμός με χρέος να προστατεύσει τη Δημοκρατία. Γιατί δεν προστατεύουμε την Δημοκρατία της Ουκρανίας; Οι Νατοϊκές δυνάμεις αναλώνονται σε συσκέψεις και κανείς δεν κάνει κάτι. Όμως, πεθαίνουν άνθρωποι κάθε στιγμή. Είναι εξοργιστικό.

Κατάμεστη αίθουσα από νεανικό – κυρίως – κοινό.

Δεν είμαι η μούσα του, είμαστε πολύ καλοί φίλοι. Και ο Μάρτι είναι το εντελώς αντίθετο με μένα, είναι πολύ εργατικός, δουλεύει παράλληλα σε τόσα πράγματα. Παράλληλα με το «Public speaking» και το «Pretend it’s a city» δούλευε σε δύο μεγάλες ταινίες.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι όλοι έχουν έρθει για να με ακούσουν λόγω του Netflix. Εγώ δεν έχω ασύρματη σύνδεση στο σπίτι μου και δεν ξέρω τι είναι το Netflix – αν και όλοι μιλούν γι’ αυτό. Επίσης, να ξεκαθαρίσω ότι το Netflix ποτέ δεν ήρθε σε μένα, ο Μάρτι συζήτησε με το Netflix κι εγώ συμφώνησα. Μειώθηκε μάλιστα ο προϋπολογισμός της σειράς, αλλά ο Μάρτι μου είπε ότι η δική μου αμοιβή θα ήταν μεγαλύτερη από τη δική του – και ήταν αλήθεια. Ο Μάρτι ανησυχούσε γιατί «δεν είχε ξανακάνει τέτοια σειρά». Κι εγώ του είπα «ωραία, κάνε μια ταινία και χώρισε την σε επτά κομμάτια!». Μάλλον έτσι έγινε. Αν και η παραγωγή καθυστέρησε καθώς έπρεπε να μεταφραστεί σε 180 γλώσσες όπου μεταδίδει το Netflix. Την βραδιά της πρεμιέρας κι ενώ ήμασταν σε lockdown με πήραν φίλοι από το Ντουμπάι, τη Σαϊγκόν, από το Λος Άντζελες και τότε κατάλαβα ότι το Netflix είναι παντού.

Όταν με ρώτησαν αν η Νέα Υόρκη θα είναι η ίδια μετά την πανδημία, είπα πως τίποτα δεν θα είναι το ίδιο με την πρότερη κατάσταση. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό των πόλεων: Οι πόλεις αλλάζουν. Κι αυτό αρέσει στους ανθρώπους που τους αρέσουν οι πόλεις. Οι τουρίστες είναι εκείνοι που καταστρέφουν την αστική κουλτούρα και τον πολιτισμό. Οι μετανάστες είναι εκείνοι που την βελτιώνουν. Στη Νέα Υόρκη προσπαθούν, δυστυχώς, να προσελκύσουν κι άλλους τουρίστες. Σκέφτομαι πως αν με έβαζαν στα σύνορα της Πολιτείας θα έδιωχνα τους τουρίστες που θέλουν να βρεθούν εδώ για τρεις μέρες. Λυπάμαι, τρεις μέρες δεν φτάνουν γι’ αυτήν την πόλη.

Οι άνθρωποι φοβούνται τους μετανάστες γιατί είναι ηλίθιοι, ανόητοι. Οι άνθρωποι ξεχνούν από που έχουν έρθει μέσα σε μια γενιά. Κυρίως, γιατί τους το λένε οι κακοί πολιτικοί. Τους λένε ότι «χάσατε τη δουλειά σας επειδή ζητούν δουλειά πολλοί μετανάστες». Όμως, η δουλειά χάθηκε επειδή το εργοστάσιο έκλεισε για να μετακομίσει στην Κίνα. Δεν είναι οι μετανάστες που φταίνε. Υπάρχουν, άλλωστε, και οι μετανάστες που έγιναν γιατροί και επιστήμονες. Ο άνθρωπος, δυστυχώς, είναι το χειρότερο είδος.

Υπογράφοντας βιβλία της, λίγο μετά την άφιξη της.

Φρικτό πράγμα η οπλοκατοχή. Ασφαλώς και δεν μιλάω για ολόκληρη τη χώρα, αλλά για κάποιες αμερικανικές Πολιτείες. Θεωρούν ότι είναι πολύ ανδρικό να κατέχουν όπλα· κάποιοι δε, θέλουν να έχουν 65 όπλα ο καθένας. Ίσως φταίει και ο μύθος της Άγριας Δύσης. Ο αμερικανικός νόμος λέει ότι κανείς μπορεί να έχει όπλα αν χρειάζεται να αμυνθεί. Αυτό δεν δικαιολογεί τον κάθε τρελό που οπλίζεται. Υπάρχουν πολλοί εκεί έξω που αγαπούν τα όπλα, όπως υπάρχουν και άνθρωποι που πιστεύουν ότι δεν πρέπει να επιτρέπονται οι αμβλώσεις, πως οι μαύροι δεν πρέπει να έχουν δικαίωμα ψήφου.

Πρόσφατα πήγα στο Τέξας και είδα στο δρόμο κάποιον να κυκλοφορεί με μια καραμπίνα περασμένη στην πλάτη. Φανταστείτε πως στο Τέξας είναι παράνομο να ζητήσεις πιστοποιητικό εμβολιασμού αλλά νόμιμο να κουβαλάς μαζί σου όπλο. Δεν το καταλαβαίνω. Φοβόμουν να μην με πυροβολήσουν. Μερικές αμερικανικές πολιτείες μοιάζουν να κυβερνώνται από επτάχρονους.

Λένε ότι η άμβλωση δεν αφορά τα μωρά, αφορά τις γυναίκες. Δεν νοιάζονται για τα μωρά αλλά για τις γυναίκες. Δεν έχω καμία αμφιβολία πως, αν οι άνδρες μπορούσαν να εγκυμονήσουν, η άμβλωση θα επιτρεπόταν παντού στον κόσμο. Θα μοίραζαν δωρεάν πάσο σε κάθε γωνιά του δρόμου. Κάποιοι Ρεπουμπλικάνοι δήλωσαν στο Κονγκρέσο πως ενδιαφέρονται για το στάδιο της σύλληψης και της γέννησης. Μετά δεν τους ενδιαφέρει τι θα πάθεις!

Στις ΗΠΑ έχει κανείς όλο και λιγότερες προσωπικές ελευθερίες. Γιατί υπάρχουν πολλά πράγματα που έχουν αποκτήσει πολιτικό χαρακτήρα. Και η πολιτική είναι χρήμα. Όλα δουλεύουν για το χρήμα. Όμως, εμείς, πρέπει να θυμόμαστε ότι υπάρχουν και ανθρώπινα δικαιώματα. Ελευθερία είναι να σε αφήνουν στην ησυχία σου οι κυβερνήσεις και οι αρχές.

Στις ΗΠΑ, μεταξύ άλλων, δημοσιεύτηκε τον περασμένο χρόνο μια βιογραφία του Φίλιπ Ροθ, την οποία είχε εγκρίνει πριν το θάνατο του. Αρχικά οι κριτικές ήταν εξαιρετικές. Μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, έγινε γνωστό πως ο συγγραφέας της βιογραφίας είχε διαπράξει εγκλήματα κατά ανήλικων κοριτσιών και αποφασίστηκε η απόσυρση του βιβλίου. Προσωπικά, αντιτάχθηκα σθεναρά σε αυτό. Το χειρότερο που θα έπρεπε να συμβεί είναι να απολυθεί ο συγγραφέας από τον εκδοτικό οίκο, όχι να μείνει ο Ροθ χωρίς βιογραφία. Βλέπουμε συχνά τέτοιες πρακτικές. Προσφάτως, φαίνεται ότι υπάρχει ένα ολόκληρο κύμα απόλυσης Ρώσων καλλιτεχνών που εναντιώνονται στον Πούτιν. Πιστεύω ακράδαντα πως οι καλλιτέχνες δεν έχουν καμία απολύτως ευθύνη να υπηρετούν τη μία ή την άλλη πολιτική θέση. Όπως επίσης, κι αν μια Ρωσίδα καλλιτέχνης έχει σχέσεις με τον Πούτιν δεν πρέπει να χάνει τη δουλειά της γι’ αυτό.

Τέλειος πολίτης είναι αυτός που ψηφίζει πάντα στις εκλογές. Εγώ λατρεύω τις εκλογές. Πρέπει να δίνει έμφαση στην τοπική πολιτική, στην αυτοδιοίκηση. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να καταλάβει τι σημαίνει δημόσιο. Ο καλός πολίτης πρέπει να εκτιμά τα δημόσια αγαθά. Δεν έχει σημασία αν έχεις παιδιά σε δημόσια σχολεία, αλλά πρέπει να ζεις σε ένα κόσμο όπου όλα τα παιδιά θα έχουν πρόσβαση στη μάθηση. Αυτό πρέπει να το ξέρει κάθε πολίτης, ειδικά ο τέλειος πολίτης. Ο θάνατος της δημοκρατίας είναι ο θάνατος της συμμετοχής. Αν δεν συμμετέχεις δεν θα υπάρχει δημοκρατία. Το βλέπουμε αυτό και στην περίπτωση της Ρωσίας.

Δεν είμαι θρησκευόμενη. Ο Μάρτιν Σκορσέζε ενδιαφέρεται βαθιά για τη θρησκεία. Δεν είμαι αντίθετη με την πίστη, απλώς δεν με ενδιαφέρει. Είμαι άθεη, το έχω δηλώσει από επτά χρονών. Γιατί το δήλωσα από τόσο νωρίς; Γιατί μου φάνηκε απολύτως λογικό. Δεν πιστεύω ότι πρέπει να πιστεύεις σε κάτι. Ξέρω ότι αυτό που λέω απογοητεύει πολύ κόσμο.

Με την Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου.

Δεν έχω διαβάσει αρχαίες τραγωδίες. Την τελευταία φορά συζητήσαμε γι’ αυτό με τον Μάρτιν Σκορτσέζε. Πίστευε πως ήταν οι σημαντικότεροι άνθρωποι που έζησαν στον κόσμο ήταν οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Φυσικά και ξέρετε ότι η Αθήνα είναι η κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού. Και φαντάζομαι πως πρέπει να έχετε θυμώσει πολύ με την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα για τον δυτικό πολιτισμό.

Στη ζωή μας συναντάμε συνήθως μόνο μια ιδιοφυή περίπτωση ανθρώπου. Όμως, όλοι χρησιμοποιούν τον όρο της ιδιοφυΐας για να χαρακτηρίσουν ένα νέο αξεσουάρ ή ένα γκάτζετ. Στην Τέχνη, αν κάποιος θεωρεί τον εαυτό του καλό ως συνθέτη, θα πρέπει να αναλογιστεί πως έχει προϋπάρξει ο Μότσαρντ. Αν κάποιος θεωρεί πως γράφει καλά, ας ξέρει πως έχει υπάρξει στον ίδιο κόσμο ο Σαίξπηρ. Αυτοί ήταν ευφυείς δημιουργοί. Δεν είναι τυχαίο πως όταν μιλάμε για μια ιδιοφυΐα, ακόμα φέρνουμε στο νου την εικόνα του Αϊνστάιν. Και έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που έζησε.

Ποτέ δεν βαριέμαι, παρά μόνο όταν είμαι με άλλους ανθρώπους. Ξέρω ότι οι άνθρωποι πιστεύουν πως κανείς βαριέται όταν είναι μόνος του, αλλά αυτό δεν μου συνέβη ποτέ.

Κανείς δεν με κατηγόρησε για την ανικανότητα μου να απολαμβάνω. Είμαι πολύ καλή σε όλα, εκτός της δουλειάς. Είμαι γενικά πάρα πολύ, απίστευτα τεμπέλα. Αν μπορούσα να συμμετέχω κάθε βράδυ σε συζητήσεις στη Νέα Υόρκη, θα το έκανα. Αλλά τα ταξίδια δεν μου αρέσουν, απαιτούν μεγάλη προσπάθεια. Αυτή την εβδομάδα έχω βρεθεί, ήδη, στην Κοπεγχάγη, στην Στοκχόλμη, στο Παρίσι, στην Βιέννη. Και τώρα είμαι εδώ. Δεν είναι κάτι που συνηθίζω.

Όλα τα σταχτοδοχεία των ΗΠΑ είναι μέσα στο διαμέρισμα μου. Στη διάρκεια των γυρισμάτων για τη σειρά του Σκορσέζε δεν κάπνισα παρότι μου είχε δώσει το ελεύθερο – ενώ έχει άσθμα. Και του είπα πως δεν θα καπνίσω όχι γιατί θέλω να προστατεύσω την υγεία σου, αλλά γιατί στην Αμερική το κάπνισμα έχει μετατραπεί σε επίκεντρο κάθε ηθικολογικής συζήτησης. Ναι, το κάπνισμα είναι εθισμός, όπως είναι και ηρωίνη. Όμως εγώ ως καπνίστρια δεν πρόκειται να διαρρήξω το διαμέρισμα σου για να κλέψω και να εξασφαλίσω τη δόση μου.

Με σοκάρει που ζω σε ένα κόσμο όπου όλοι στον κόσμο γράφουν δωρεάν 24 ώρες το 24ωρο. Οπότε δεν αμφισβητώ τα δικά μου γραπτά – αλλά τους άλλους.

Η Τζάκι ήταν διασκεδαστική, αστεία, την συμπαθούσα. Κανείς δεν την σκέφτεται γι’ αυτά της τα χαρίσματα. Όταν πέθανε κι έγιναν κάποιοι πλειστηριασμοί από τα παιδιά της μια φίλη μου με ρώτησε τι έχω κάνει την αλληλογραφία μου με την Τζάκι. Είχα πετάξει όλα τα γράμματα – αφού τα είχα διαβάσει. Εξάλλου, δεν ήταν διάσημη όταν αλληλογραφούσαμε.

Ο κόσμος διακρίνεται σε οικοδεσπότες και σε προσκεκλημένους. Εγώ ανήκω στην κατηγορία των προσκεκλημένων. Είμαι πολύ καλή σαν προσκεκλημένη. Ωστόσο, δεν πήγα σε πάρτι την περίοδο της καραντίνας. Σου χαλάει τη διάθεση η μάσκα και οι περιορισμοί. Αναπνέουμε περισσότερο μάσκες από ότι αέρα.

Κανείς δεν μπορεί να κάνει κάτι επειδή μεγαλώνει. Το μόνο που μπορεί είναι να πεθάνει νέος – για μένα είναι πλέον αργά. Ένα πράγμα που παρατηρεί κανείς μεγαλώνοντας είναι πως υπάρχει σοφία στη φύση: Όταν αρχίζεις να γερνάς, δεν βλέπεις και πολύ καλά. Πολλοί επίσης αποφεύγουν να παραδεχτούν ότι είναι μεγάλοι, λένε ότι είναι μεγαλύτεροι. Όμως, όταν είσαι 60 γερνάς, μεγαλώνεις όταν είσαι 9. Οι άνδρες πάλι δεν νιώθουν ότι μεγαλώνουν – γιατί φυσικά είναι άνδρες. Όπως είπε και μια φίλη μου «τους ανήκει το μαγαζί», είναι τόσο απλό. Είναι πολύ καλύτερα τα πράγματα για τις γυναίκες σήμερα, ειδικά για τις νέες γυναίκες, αλλά δεν πιστεύω πως θα βελτιωθούν άλλο.

Είμαι βαθιά επιφανειακός, ρηχός άνθρωπος. Δεν με ενδιαφέρει να συζητώ για τα συναισθήματα μου γιατί όλοι μοιραζόμαστε παρόμοιες ποιότητες. Απλώς οι περισσότεροι θεωρούν ότι μόνο οι ίδιοι βιώνουν πόνο, θλίψη ή ευτυχία. Πολλοί παρακινούνται από τα συναισθήματα αντί για τις σκέψεις τους. Ένα από τα πιο εξοργιστικά πράγματα στην κάλυψη του πολέμου είναι αυτό: Οι ρεπόρτερ ρωτούν τους πρόσφυγες και τους ανθρώπους που ζουν στην εμπόλεμη ζώνη πως αισθάνονται! Ένας δημοσιογράφος ρώτησε ένα αγοράκι έξι ετών του οποίου οι γονείς σκοτώθηκαν τι θέλει να γίνει όταν μεγαλώσει. Ούρλιαζα προς την οθόνη την απάντηση: Ζωντανός!

Αν είχα τρεις ώρες πριν καταστραφεί ο κόσμος, αν δηλαδή πατούσε το κουμπί ο Πούτιν, δεν θα κοίταζα αναδρομικά τι έχω κάνει στη ζωή μου. Δεν θα ήθελα να πεθάνω νηφάλια. Θα άρχιζα να πίνω.