Σήμερα, Παρασκευή 8 Απριλίου, είναι η Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά, μία ημέρα κατά την οποία γιορτάζεται ο πολιτισμός των Ρομά και εγείρεται η ευαισθητοποίηση για τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν.
Παρ’ όλο που αποτελούν τη μεγαλύτερη μειονοτική κοινότητα της Ευρώπης (με 6 εκατομμύρια Ρομά να ζουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση), για πολλά χρόνια αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν ανισότητες, κοινωνικό αποκλεισμό, διακρίσεις και περιθωριοποίηση. Στην ιστορία, αποκορύφωμα αυτής της ρατσιστικής αντιμετώπισης αποτέλεσε το Ολοκαύτωμα τους από την ναζιστική Γερμανία, που στοίχισε τις ζωές 800.000 ψυχών.
Σήμερα, τα στερεότυπα και οι ρατσιστικές συμπεριφορές συνεχίζονται παρά τον πλούσιο πολιτισμό των Ρομά και τη σημαντική συμβολή τους στην ευρωπαϊκή κουλτούρα.
Έτσι, εμείς γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά με 6+1 ταινίες, στις οποίες είτε πρωταγωνιστούν Ρομά, είτε αναδεικνύεται ο πολιτισμός τους, είτε μάς ευαισθητοποιούν για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.
Η Παπούσα, ή Bronislawa Wajs όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, ήταν μία από τις σπουδαιότερες και πιο διάσημες Ρομά ποιήτριες. Ήταν αυτοδίδακτη και ανακαλύφθηκε το 1949 από τον Πολωνό ποιητή Jerzy Ficowski. Με τους στίχους της κατέγραψε την νομαδική ζωή των Ρομά, η οποία είχε ήδη διαταραχθεί σημαντικά από τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η ασπρόμαυρη ταινία των Joanna Kos-Krauze και Krzysztof Krauze περιέγραψε τη ζωή της σπουδαίας ποιήτριας που έμεινε στην ιστορία.
Το “Time of the Gypsies” είναι μία σερβική, δραματική ταινία φαντασίας που γυρίστηκε το 1988 στην Γιουγκοσλαβία και την Ιταλία. Πρόκειται για ένα αριστούργημα του Emir Kusturica που μάλιστα καθιέρωσε τον Goran Bregovic, που έγραψε το soundtrack της ταινίας.
Ο πρωταγωνιστής της ταινίας Περχάν είναι βασισμένος σε ένα πραγματικό παιδί από ένα ορφανοτροφείο στην πόλη των Σκοπίων, αλλά και στην πραγματική ιστορία της αρπαγής παιδιών στη Γιουγκοσλαβία τη δεκαετία του ’80. Όπως όμως συμβαίνει και στις περισσότερες ταινίες του Kusturica, έτσι κι εδώ ο αγνός ρεαλισμός μπλέκεται με τη μαγεία -με μία δόση μυστικισμού στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ο κεντρικός πυρήνας της ταινίας πάντως είναι μια οικογένεια της κοινότητας των Ρομά, ενώ αυτή είναι μία από τις λίγες ταινίες με Ρομά ηθοποιούς να μιλούν την γλώσσα τους.
Angelo My Love (1983)
Το “Angelo My Love” είναι μία αμερικανική ταινία με θέμα τη ζωή των Νεοϋορκέζων Ρομά σε σκηνοθεσία του Ρόμπερτ Ντουβάλ (που οι περισσότεροι γνωρίζουν ως Τομ Χέιγκεν από τον “Νονό”). Σύμφωνα με τον ίδιο τον Ντουβάλ, η ταινία του κόστισε πέντε χρόνια και 1 εκατομμύριο δολάρια, ενώ όλα ξεκίνησαν όταν γνώρισε ένα νεαρό αγόρι Ρομά και την οικογένεια του στην Νέα Υόρκη και γοητεύτηκε από την κουλτούρα τους.
Η ταινία εξιστορεί την προσπάθεια του 13χρονου πρωταγωνιστή Angelo (Angelo Evans) που θέλει να πάρει πίσω ένα κλεμμένο οικογενειακό δαχτυλίδι, ώστε να διατηρήσει την περηφάνια της οικογένειάς του. Πρόκειται για μία εκπληκτική απεικόνιση της κοινότητας των Ρομά στην Νέα Υόρκη που γυρίστηκε με “ντοκιμαντερίστικο” στυλ, με Ρομά ηθοποιούς που υποδύονταν τον εαυτό τους, αυτοσχεδιάζοντας τους διαλόγους στη γλώσσα τους. Πρόκειται για μία σπάνια απεικόνιση της κοινότητας, αφού στην ταινία δεν περιλαμβάνονται ούτε καραβάνια, ούτε άλογα -αν και περιλάμβανε μερικά κλισέ στερεότυπα, όπως η χαρτομαντεία, η άρνηση για το σχολείο κ.α.
Les Princes (Οι Πρίγκιπες)
Φυσικά, στην Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στις ταινίες του Τόνι Γκατλίφ. “Οι Πρίγκιπες” έχουν αποκαλεστεί “η πρώτη ταινία που έγινε από έναν Ρομά για τους Ρομά”, αφού σκηνοθέτης και δημιουργός της ταινίας ήταν ο Γάλλος Ρομά σκηνοθέτης. Είναι τοποθετημένη στα προάστια του Παρισιού και αντανακλά τις εντάσεις που ένας Ρομά που ζει εκεί αντιμετωπίζει. Η ζωή του πρωταγωνιστή, Νάρα, καταρρέει: έχει απομακρύνει τη σύζυγο του, ενώ συνεχώς τσακώνεται με την μητέρα του που δεν μπορεί να συνηθίσει τον διαφορετικό τρόπο ζωής. Οι προσπάθειες του να τα βγάλει πέρα απειλούνται από τη διάχυτη ανεργία και τον ρατσισμό των Γάλλων. Πρόκειται για μία πολυεπίπεδη ταινία που αναγνωρίζει τις αλλαγές στην κουλτούρα των Ρομά, ενώ παράλληλα αποτίει φόρο τιμής σε αυτή.
And the Violins Stopped Playing (1988)
Το “And the Violins Stopped Playing” είναι ένα πολωνικό/αμερικανικό ιστορικό δράμα, σε σκηνοθεσία, σενάριο και παραγωγή του Αλεξάντερ Ραμάτι, βασισμένο στο βιογραφικό μυθιστόρημά του για μία πραγματική ομάδα Ρομά που αναγκάστηκε να το σκάσει από την ναζιστική Γερμανία, για να γλιτώσει το Porajmos (το Ολοκαύτωμα των Ρομά) κατα τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται ίσως για τη μοναδική ταινία που εξιστορεί με τόση ακρίβεια τους διωγμούς που υπέστησαν οι Ρομά από τους ναζί και φυσικά την τραγωδία που ακολούθησε στο Άουσβιτς και όχι μόνο.
Πρόκειται για ένα κλασικό αριστούργημα του σοβιετικού κινηματογράφου, σε σκηνοθεσία του Emil Loteanu. Η ταινία είναι βασισμένη στις ιστορίες του Μαξίμ Γκόρκι “Makar Chudra” και “Starukha Isergil”. Θεωρείται από πολλούς μία από τις πιο όμορφες ταινίες που έχουν γίνει ποτέ για τον λαό των Ρομά και αφηγείται την ιστορία αγάπης μεταξύ δύο απελευθερωμένων Ρομά εραστών, της ανεξάρτητης Rada και του όμορφου Zobar. Η ταινία αποτέλεσε τεράστια επιτυχία τόσο στην Σοβιετική Ένωση όσο και στην υπόλοιπη ανατολική Ευρώπη, όχι μόνο χάρη στην ρεαλιστική απεικόνιση των Ρομά, αλλά και στα υπέροχα, αυθεντικά τραγούδια τους που περιλαμβάνονται στην ταινία.
Από την τελευταία θέση δεν θα μπορούσε να λείπει η φετινή ελληνική συμμετοχή στη Μπιενάλε της Βενετίας. Την Ελλάδα λοιπόν εκπροσωπεί η Λουκία Αλαβάνου με μία κινηματογραφική εγκατάσταση, που έχει ως επίκεντρο το φιλμ «Αναζητώντας τον Κολωνό». Το έργο παντρεύει την πολιτιστική κληρονομιά της κλασικής Ελλάδας –και συγκεκριμένα το έργο “Οιδίπους επί Κολωνώ” του Σοφοκλή– με τις κοινωνικές πραγματικότητες του σήμερα, προβάλλοντας την απελπιστική ύπαρξη των κοινοτήτων Ρομά στην περιοχή της Νέας Ζωής, στα δυτικά της Αθήνας. Χρησιμοποιώντας φουτουριστικές τεχνολογίες, η Αλαβάνου και το κινηματογραφικό συνεργείο της δημιούργησαν μια ταινία εικονικής πραγματικότητας, χρησιμοποιώντας Ρομά στη διανομή των ρόλων για αυτή την επαναπροσέγγιση της τρίτης τραγωδίας από τον Θηβαϊκό κύκλο των έργων του Σοφοκλή. Η Μπιενάλε της Βενετίας θα διαρκέσει μέχρι τις 27 Νοεμβρίου 2022.
