Κατερίνα Λέχου: Δεν έχω απομυθοποιήσει το θέατρο, αλλά κάποιους που κάνουν θέατρο

Οι συνομιλίες των τεχνικών στην κεντρική σκηνή του Εθνικού φτάνουν από τα ηχεία στο καμαρίνι της Κατερίνας Λέχου· υπενθυμίζοντας ότι το θέατρο είναι ένας τόπος όπου πάντα κάτι συμβαίνει. Και πως όταν ένας κόσμος αποκαλύπτεται, ένας άλλος βρίσκεται σε αναμονή και σωπαίνει. Η Κατερίνα Λέχου μοιάζει να το ξέρει καλά αυτό. Είναι μια από τις γυναίκες που βρήκαν το κουράγιο να αρθρώσουν δημόσια ένα βαθύ, προσωπικό τους τραύμα, φωτίζοντας το κοινωνικό φαινόμενο της έμφυλης βίας.

Παραδέχεται πως έχει υπάρξει, πολλές φορές, σε αναμονή. Γιατί συχνά δεν βρίσκει το θάρρος να διεκδικήσει όσα μπορεί ή επιθυμεί. «Είμαι βραδείας καύσεως» λέει χαρακτηριστικά. Σήμερα, πάντως, μιλάει σε μια πιο ώριμη, πιο συνειδητή σχέση με τον εαυτό, τη ζωή και τη δουλειά της.

Είναι η δεύτερη φορά στην 30ετή (και βάλε) πορεία της που ανεβαίνει στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, με την αφοπλιστική ομορφιά και φινέτσα της – την αποδεικνύει και στο νέο Art Meets Fashion, άλλωστε. Πρωταγωνιστεί στη νέα σκηνοθεσία του Γιάννη Χουβαρδά πάνω στο έργο του Νόελ Κάουαρντ «Πονηρό πνεύμα», αν και δεν επιζητεί αναγκαστικά τον τίτλο της πρωταγωνίστριας. «Μα δεν φαίνεται από τις επιλογές μου;» αναρωτιέται ζητώντας επιβεβαίωση. Και πάλι, ο χρόνος έχει κάνει καλά τη δουλειά του.

Χωρίς τις αγκυλώσεις της τηλεοπτικής ή της θεατρικής ηθοποιού, μοιράζει δημοκρατικά την παρουσία της, με κοινό αξίωμα την εργατικότητα της. Στην Τέχνη, άλλωστε, χρωστάει πολλά· πρωτίστως την συναισθηματική της απελευθέρωση.

Το Εθνικό θέατρο, ως οργανισμός, λειτουργεί για σένα ως credit; Ή δεν σε έχουν απασχολήσει τέτοιου είδους εύσημα;

Σημασία έχει που και με ποιους δουλεύεις. Το Εθνικό είναι ένα εύφορο έδαφος που παρέχει υψηλές δυνατότητες στις παραστάσεις και φυσικά, στην εποχή μας, είναι και μια μεγάλη εργασιακή ασφάλεια· πόσο μάλλον όταν στο ελεύθερο θέατρο οι εργασιακές συνθήκες φλερτάρουν με την παράνοια.

Είναι αυτός κι ένας από τους λόγους που είσαι πιο επιλεκτική αναφορικά με τη θεατρική σου παρουσία;

Πάντα ήμουν επιλεκτική γιατί επιδιώκω να συνεργάζομαι με ανθρώπους που μου εμπνέουν εμπιστοσύνη. Ασφαλώς και έχω κάνει λάθη και φάουλ αλλά προσπαθώ, στο βαθμό που μπορώ, να επιλέγω.

Τι είδους λάθη και φάουλ έχεις κάνει;

Συνήθως, σχετίζεται με το κομμάτι της παραγωγής. Στον δικό μας χώρο μπαίνουν συχνά άνθρωποι που δεν έχουν σταθερή σχέση με το θέατρο, οπότε τους είναι εύκολο να κόψουν δεσμούς πολύ γρήγορα, χωρίς ενοχές. Δεν ξέρουν από θέατρο και κυρίως δεν το αγαπούν. Πάσχουμε από θεατρικούς παραγωγούς στην Ελλάδα.

Είμαι γενναιόδωρη πια. Συνήθως, οι άνθρωποι κάνουμε κάτι όταν περιμένουμε κάτι άλλο σε επιστροφή. Τώρα, λοιπόν, που δεν περιμένω, δεν με νοιάζει

Βρίσκεσαι πάνω από 30 χρόνια στο χώρο – όμως στο θέατρο έχεις δουλέψει περίπου τα μισά από αυτά.

Είναι αλήθεια, πως έδωσα βάρος στο θέατρο κυρίως μετά την κρίση.

Μετάνιωσες γι’ αυτή τη μοιρασιά;

Λειτουργούσα ανάλογα με τις προτάσεις. Εξάλλου, που είμαστε για να κάνω στρατηγικό σχέδιο; Η ελληνική είναι μια μικρή αγορά και μέσα σε αυτή λειτουργούσα. Φυσικά και έρχονται πράγματα τα οποία με εκπλήσσουν ευχάριστα, αλλά είμαι δειλή όταν πρέπει να πάρω αποφάσεις – εντελώς προσωπικές. Κι ενώ βλέπω συναδέλφους που έχουν την τόλμη και παίρνουν το ρίσκο να προτείνουν οι ίδιοι πράγματα, εγώ διστάζω. Είμαι βραδείας καύσεως. Τι να κάνω;

Δηλαδή έχεις αφήσει επιθυμίες στην άκρη;

Ναι. Γιατί δεν μπαίνω στην διαδικασία να κινήσω τα πράγματα, να προτείνω.

Σου λείπει το κουράγιο να βρεις ένα σκηνοθέτη και να του προτείνεις κάτι συγκεκριμένο;

Ναι. Αυτόν τον καιρό, πάντως, είμαι πιο μέσα στη διεργασία αυτή. Είμαι πιο κοντά στο να πάρω μια πρωτοβουλία.

Σ’ αυτή τη δουλειά χρειάζεται συνεχώς να αποδεικνύεις ποιος ή ποια είσαι

Γενικά, σ’ ενδιέφερε να διαγράψεις μια πορεία με συνέπεια;

Δεν είχα πλάνο στο μυαλό μου, στρατηγική. Όταν τελείωσα τη δραματική του Τέχνης, το κύριο μέλημα μου ήταν να έχω μια δουλειά στο θέατρο και να συνεργάζομαι με ανθρώπους που λειτουργούν ως παράδειγμα για μένα. Σ’ αυτό το στόχο ήμουν πάντα συνεπής. Κι ακόμα είμαι. Τώρα, στο «Πονηρό πνεύμα» παρακολουθώ, σχεδόν κάθε βράδυ, από την κουΐντα την τελευταία σκηνή του Αργύρη (Ξάφη) γιατί μου αρέσει πάρα πολύ.

Σου είναι εύκολο να διατυπώνεις θαυμασμό προς τον συνάδελφο;

Είμαι γενναιόδωρη πια. Δεν με νοιάζει τι θα υποθέσει ο άλλος ή πως θα αντιδράσει. Συνήθως, οι άνθρωποι κάνουμε κάτι όταν περιμένουμε κάτι άλλο σε επιστροφή. Τώρα, λοιπόν, που δεν περιμένω, δεν με νοιάζει. Θα πω ό,τι θέλω, όπως το θέλω και ο άλλος μπορεί να το πάρει, να το κάνει ό,τι θέλει, ακόμα και να το πετάξει. Η γενναιοδωρία είναι σπουδαίο πράγμα.

Δεν περιμένεις να εισπράξεις το αντίστοιχο;

Καθόλου. Λέω αυτό που αισθάνομαι κι αυτό που βλέπω.

Έχεις απεμπλακεί και από την αγκύλωση της πρωταγωνίστριας; Το ρωτώ γιατί στην παράσταση του Εθνικού, παίζεις ένα μικρό ρόλο.

Μα δεν φαίνεται από τις επιλογές μου; Δεν με απασχολεί η έκταση του ρόλου, με απασχολεί η συνύπαρξη με τους συναδέλφους μου και το ποιος θα κάθεται από κάτω. Ίσως γι’ αυτό και δεν μπορώ πια ν’ απαντήσω στην ερώτηση «τι θέλω να παίξω». Δεν είναι ο ρόλος που μου δίνει κίνητρο, αλλά το μοίρασμα. Για μένα, λοιπόν, δεν ‘δουλεύει’ πια ο πρωταγωνιστικός ρόλος και το αποδεικνύω έμπρακτα.

Μέχρι τώρα, θα έλεγες ότι τα πράγματα σου έχουν πάει καλά;

Σίγουρα όσα μου έχουν συμβεί είναι αποτέλεσμα και του παράγοντα τύχη. Αλλά είμαι ένας άνθρωπος που πιστεύει πολύ στη δουλειά. Η τύχη ίσως αποδώσει σε κάποιες στιγμές, όμως αν δεν είσαι καλός, αν δεν προσπαθείς κι αυτή – αργά ή γρήγορα – θα σε εγκαταλείψει. Έχω ρίξει πάρα πολλή δουλειά. Διαβάζω, ψάχνω, προσπαθώ να αναπληρώσω τα κενά μου, τις γνώσεις μου.

Όταν γνωρίζω ανθρώπους που λένε «το ‘χω» τρομάζω. Που το έχεις κρυμμένο, φίλε μου;

Η ομορφιά σου, λειτούργησε ως στερεότυπο; Σε μπλόκαρε ή σε ευνόησε;

Υπήρξαν ρόλοι όπου στο πρόσωπο μου έβρισκαν μια ωραία κοπέλα. Το «Είσαι το ταίρι μου» είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Όμως, θα έπαιρνα τη δουλειά αν δεν μπορούσα να τα πω; Επίσης, υπήρχαν ρόλοι για τους οποίους θεωρήθηκα πολύ ωραία για να τους παίξω, όπως η μητέρα στη σειρά «Ευτυχισμένοι μαζί». Ήταν ο Γιάννης Μπέζος που επέμενε πολύ να με πάρουν.

Άρα χρειάστηκε να αποδείξεις ότι δεν είσαι μόνο όμορφη.

Σ’ αυτή τη δουλειά χρειάζεται συνεχώς να αποδεικνύεις ποιος ή ποια είσαι. Δεν έχει να κάνει μόνο με την ομορφιά αλλά με ένα μεγάλο φάσμα πραγμάτων: Πόσο διαθέσιμη είσαι, σε πόση εγρήγορση, πόσο οξύνους, ευέλικτη, πόσο σε σχέση με το σώμα σου είσαι. Όπως έλεγε και ο Μηνάς Χατζησάββας «κάθε φορά που πάω στην πρόβα αισθάνομαι σαν να είμαι στην πρώτη Δημοτικού». Δεν τελειώνει ποτέ αυτό και είναι ωραίο, αν το σκεφτείς· αφού πάντα υπάρχει η δίψα για μάθηση. Όταν γνωρίζω ανθρώπους που λένε «το ‘χω» τρομάζω. Που το έχεις κρυμμένο, φίλε μου;

Επαναπαύτηκες σε κάτι;

Όχι, γιατί πάντα έκανα πράγματα που με έβαζαν σε εγρήγορση. Βάζω ένα πήχη – τουλάχιστον βάσει των δικών μου δεδομένων – και προσπαθώ να τον ξεπεράσω. Μπορεί να επιχειρώ να ξεπεράσω το πως με βλέπουν οι άλλοι, να δοκιμάσω νέα είδη και συνεργασίες. Βάζω, κάθε φορά, ένα δικό μου προσωπικό στοίχημα και δεν ησυχάζω.

Η τηλεόραση σου κόστισε, με την έννοια ότι κατάταξε κάπως;

Σαφώς και συνέβη αυτό. Ειδικά όταν ξεκίνησα να κάνω τηλεόραση – στα μέσα της δεκαετίας του ’90, υπήρχε η ταμπέλα του «τηλεοπτικού» από τους αφοσιωμένους του θεάτρου. Γι’ αυτούς, η τηλεόραση ήταν απαγορευτική. Ωστόσο, επειδή φροντίζω ότι κι αν κάνω να το κάνω με σεβασμό και προσοχή, είδα πως αυτό στην πορεία κάμφθηκε αυτή η εντύπωση.

Δεν μπορείς να τα έχεις όλα δικά σου. Εγώ απολαμβάνω μιας δημοφιλίας και αναγνωσιμότητας που άλλοι συνάδελφοι μου με τρομερές διαδρομές δεν απολαμβάνουν

Γιατί και με το Νίκο Μαστοράκη συνεργάστηκα και με τον Βασίλη Παπαβασιλείου και τώρα με τον Γιάννη Χουβαρδά, με ανθρώπους που εκτιμώ πάρα πολύ. Πάντως, όλοι οι άνθρωποι – και δεν βγάζω τον εαυτό μου απ’ έξω – έχουμε την τάση να τοποθετούμε τα πράγματα και τους άλλους σε κουτάκια. Άλλωστε, δεν μπορείς να τα έχεις όλα δικά σου. Εγώ απολαμβάνω μιας δημοφιλίας και αναγνωσιμότητας που άλλοι συνάδελφοι μου με τρομερές διαδρομές δεν απολαμβάνουν. Συνεπώς, η πίττα είναι δίκαια μοιρασμένη.

Δεν έχεις κρύψει πως είσαι ένας κλειστός άνθρωπος. Η σχέση με την τέχνη πόσο σε μετατόπισε ως προς αυτό;

Κάθε φορά που με ρωτάνε γιατί έγινα ηθοποιός, σκέφτομαι πόσο έχω αλλάξει. Η εσωστρέφεια είναι μια πνιγηρή κατάσταση, οπότε αν δεν βρεις κάτι για να το ξορκίσεις, υποφέρεις. Αισθάνομαι πως γι’ αυτό το λόγο μπήκα στο χώρο της τέχνης, ασυνείδητα. Το θέατρο είναι μια αμιγώς ομαδική δουλειά, άρα άλλαξε εντελώς τη λειτουργία μου.

Ανακαλείς την απόφαση σου να μπεις στη δραματική σχολή του Τέχνης;

Ήταν μια πολύ ενστικτώδης κατάσταση. Δεν είχα σοβαρές επιρροές, παρότι η μητέρα μου φρόντιζε να έρχομαι σε επαφή με το θέατρο. Καμία βαθιά σκέψη δεν μεσολάβησε, το ομολογώ. Ήταν μια ανάγκη που δεν ερμήνευσα, ερχόταν μέσα από την καρδιά μου.

Εκτός από την εσωστρέφεια, ποια άλλα βαρίδια έδιωξες μεγαλώνοντας;

Δεν πιστεύω ότι απαλλάσσεσαι ποτέ οριστικά από κάτι. Ο χαρακτήρας είναι διαμορφωμένος και ό,τι έχει εγγραφεί μέσα σου παραμένει και στην καλύτερη περίπτωση το αναγνωρίζεις. Κι άλλοτε, ξαναβλέπεις κάποια πράγματα και προσπαθείς να τα απαλύνεις για το όφελος σου. Δηλαδή, το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να αποδέχεσαι ποιος είσαι.

Τι έχεις απαλύνει λοιπόν;

Έχω φροντίσει να λειάνω κάπως τον παρορμητισμό μου, δίνω την πολυτέλεια στον εαυτό μου να σκεφτεί και μετά να τοποθετηθεί. Επίσης, δεν στεναχωριέμαι το ίδιο εύκολα. Μικρότερη μεγέθυνα τα πράγματα – ήμουν και πιο κοντά στον εγωϊσμό μου. Πλέον, ξέρω να αξιολογώ καλύτερα και να τοποθετώ τα πράγματα στο σωστό τους μέγεθος. Κι εκεί ελάφρυναν κι άλλα πράγματα: Η σχέση μου με την επιτυχία και την αποτυχία, με το αν με συμπαθούν ή δεν με συμπαθούν κάποιοι. Παλιά μου κόστιζε όταν έμπαινα σε μια ομάδα και δεν μπορούσα να ενσωματωθώ, να γίνουν όλοι φίλοι μου και να με αγαπήσουν. Είναι λοιπόν, πολλά στα οποία έχω ησυχάσει. Αλλά η μικρή Κατερίνα είναι πάντα εκεί· η πρώτη τάση δεν αλλάζει.

Ακόμα και στην αποτυχία πρέπει να αυτοπυρπολείσαι

Πώς έχεις διαχειριστεί αυτή τη σχέση επιτυχίας και αποτυχίας;

Οι ηθοποιοί ξέρουμε πότε κάτι είναι καλό, πότε μπάζει, πότε το feedback είναι αληθινό. Απλώς, είμαστε εδώ για να δώσουμε το 100% μας και να το υπερασπιστούμε. Δεν θα έλεγα, λοιπόν, πως είναι πικρή η γεύση της αποτυχίας γιατί όταν ξέρεις ότι κάτι δεν έχει λειτουργήσει είσαι προετοιμασμένος. Παραμένει, όμως, δύσκολη αποστολή να υπερασπίζεσαι κάθε βράδυ, κάτι μη λειτουργικό. Δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς. Πρέπει, λοιπόν, ακόμα και στην αποτυχία, να αυτοπυρπολείσαι.

Είσαι τυπική περίπτωση ηθοποιού όπου το θέατρο είναι το κέντρο της ύπαρξης του;

Δεν είμαι μονήρης με το θέατρο αλλά δίνω ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ενέργειας μου. Είναι το πρώτο που με απασχολεί, γι’ αυτό και αισθάνομαι πως είμαι ανεπαρκής στους άλλους τομείς της ζωής μου, τους αφήνω λίγο στην άκρη.

Απομυθοποίηση για το θέατρο έπαθες; Να το κατεβάσεις από το βάθρο;

Δεν έχω απομυθοποιήσει το θέατρο, αλλά κάποιους από τους ανθρώπους που κάνουν θέατρο. Η δουλειά για μένα είναι πάρα πολύ σημαντική κι αυτό δεν αλλάζει. Από εκεί και πέρα, ναι, είναι αλήθεια πως απομυθοποίησα πολλούς ανθρώπους που θεωρούσα σημαντικούς ή πνευματικά πρόσωπα.

Αισθάνθηκες ματαίωση;

Όχι, ήταν αναμενόμενο. Μην σου πω ότι φταίω κι εγώ που τους είχα μυθοποιήσει. Άνθρωποι είναι, δεν γίνεται να κινούνται στη σφαίρα του μύθου. Άρα είναι η δική μας ανάγκη που προβάλλεται στα πρόσωπα τους. Και κάποιοι από αυτούς έχουν το κουράγιο να απομυθοποιήσουν και οι ίδιοι τον εαυτό τους.

Έχουμε αποδεχθεί πως η βία δεν είναι κανονικότητα. Δεν είναι κανονικό να σε βρίζει κάποιος. Φυσικά, κανείς δεν είναι άγιος, όλοι έχουμε μιλήσει άσχημα σε άλλους κάποιες στιγμές. Αλλά, οι περισσότεροι, βρήκαμε το θάρρος να ζητήσουμε συγνώμη

Τι νιώθεις πως πιστεύουν για σένα οι άλλοι και ταυτίζεται με αυτό που είσαι;

Σε ένα μεγάλο βαθμό – παρότι υπάρχουν κάποιοι που μπορεί να μην με χωνεύουν – αισθάνομαι πως ξέρουν ότι είμαι ένας άνθρωπος που νοιάζεται για τους άλλους. Δεν είμαι εγωίστρια.

Είσαι και μια καλή συνάδερφος;

Έτσι λένε.

Ήταν μια πράξη συναδελφικότητας, η απόφαση σου να μιλήσεις για την κακοποιητική συμπεριφορά του Γιώργου Κιμούλη; Πιστεύεις ότι συνέβαλες στην διεκδίκηση μιας νέας κατάστασης;

Τα πράγματα δεν αλλάζουν εν μια νυκτί. Γιατί η βία και η κακοποίηση, το τι σημαίνει άνδρας και τι σημαίνει γυναίκα, το πως συμπεριφέρεται εκείνος που έχει θέση εξουσίας είναι στερεωμένη μέσα σε γενιές ανθρώπων. Έτσι κι αλλιώς, ζούμε μια καινούργια εποχή, με πολλά κακά – ο πόλεμος συμβαίνει δίπλα μας – αλλά και με κάποια καλά: Είμαστε πιο φιλικοί σε κάποιες έννοιες και καταστάσεις. Ανάμεσα σε αυτές, έχουμε αποδεχθεί πως η βία δεν είναι κανονικότητα. Δεν είναι κανονικό να σε βρίζει κάποιος. Φυσικά, κανείς δεν είναι άγιος, όλοι έχουμε μιλήσει άσχημα σε άλλους κάποιες στιγμές. Αλλά, οι περισσότεροι, βρήκαμε το θάρρος να ζητήσουμε συγνώμη και να αναγνωρίσουμε την εξαίρεση. Όμως, η βία ως συνήθεια δεν είναι κανονικότητα. Και για να καταπολεμηθεί αυτό, θα πάρει πάρα πολύ καιρό. Πιστεύω ότι καμιά από τις δυο μας δεν θα είναι εδώ για να το ζήσει.

Θα ένιωθες δικαιωμένη αν οι κακοποιητές εκτοπίζονταν από το θέατρο; Ακόμα κι αν οι πράξεις τους δεν είναι ποινικά κολάσιμες;

Ηθικά ο καθένας που έχει διαπράξει κάτι κακό, ποινικό ή όχι, θα έρθει αντιμέτωπος με τις πράξεις του. Όλα εδώ πληρώνονται. Τώρα ποια θα είναι αυτή η στιγμή και πόσο οδυνηρή θα είναι γι’ αυτόν που φέρει την ευθύνη; Ποικίλουν οι απαντήσεις. Ίσως κάποιοι δεν θα μπορούν να δουλέψουν, και άλλοι θα φοβούνται να αποκαλύψουν ξανά τον κακό εαυτό τους. Τόσο εκείνοι που τώρα δικάζονται, όσο κι εκείνοι για τους οποίους έχουν ειπωθεί πράγματα, πληρώνουν ένα ηθικό τίμημα.

Δεν ήταν μόνο η περίπτωση Κιμούλη. Είχα υπομείνει κι άλλη φορά στο παρελθόν κακοποιητικές συμπεριφορές – όχι μόνο στη δουλειά αλλά και στο φιλικό μου περιβάλλον

Για σένα τι κόστος είχε αυτή η χειρονομία; Πιστεύεις ότι και ο χώρος σε είδε με άλλο μάτι;

Δεν το έκανα για το χώρο, το έκανα γιατί όφειλα. Το μόνο που μου κόστισε είναι ο ψυχίατρος που πλήρωνα για χρόνια. Και δεν ήταν μόνο η περίπτωση Κιμούλη. Είχα υπομείνει κι άλλη φορά στο παρελθόν κακοποιητικές συμπεριφορές – όχι μόνο στη δουλειά αλλά και από το φιλικό μου περιβάλλον. Και το είχα αποδεχθεί ως κανονικότητα. Αυτό που μπορώ να πω πάντως, είναι πως μια τέτοια χειρονομία θέλει θάρρος και σκέψη. Δεν μου ήταν εύκολο να βγω δημοσίως και να πω μιαν αλήθεια. Δεν είμαι και η πιο θαρραλέα γυναίκα του κόσμου.

Η επόμενη μέρα της εξομολόγησης πως σε βρήκε;

Ήμουν καλύτερα. Αισθανόμουν ότι είχα κάνει κάτι καλό. Το γεγονός ότι λέγονται πια πράγματα, μας επιτρέπει να καθορίσουμε εκ νέου μια πραγματικότητα. Πρέπει να ορίσουμε όρια για κάποιες συμπεριφορές. Να τώρα, εδώ στο Εθνικό συντάσσεται ένας κώδικας δεοντολογίας. Θα μου πεις είναι ένα χαρτί, αλλά από την άλλη είναι ένα σημείο αναφοράς. Φυσικά, επιμένω πως ο δρόμος είναι μακρύς γιατί έχει να κάνει με εδραιωμένες νοοτροπίες.

Όταν βίωνες την κακοποιητική συμπεριφορά ήξερες ότι ήταν λάθος;

Δεν ήμουν σίγουρη, όχι. Αλλά αυτό ήταν δικό μου πρόβλημα. Δεν είχα μάθει να βάζω όρια και να σέβομαι τον εαυτό μου. Οπότε γιατί να με σεβαστεί ο απέναντι;

Τη βίωσες ως μια βίαιη περίοδο ωρίμανσης;

Όχι, η συνειδητοποίηση ήρθε εν καιρώ. Διαπίστωσα όσα και η ίδια δεν έκανα καλά.

Η σχέση μου με την θρησκεία είναι μια συνομιλία για να αντέξω αυτόν τον κόσμο – που δεν αντέχεται

Αν υποστείς ξανά μια κακοποιητική συμπεριφορά σε κοινωνικό ή επαγγελματικό επίπεδο, πώς πιστεύεις πως θα αντιδράσεις;

Πιστεύω ότι θα προστατεύσω περισσότερο τον εαυτό μου. Κι επειδή δεν φοβάμαι πια τόσο πολύ, στην χειρότερη θα αποχωρήσω από αυτή την κατάσταση. Έχω το δικαίωμα να το κάνω.

Πιστεύεις ότι αποχωρώντας δηλώνεις και κάτι προς τους υπόλοιπους;

Ελπίζω ότι δεν θα ακουστεί εγωιστικό, αλλά θα έφευγα για να υπερασπιστώ τον εαυτό μου.

Κι αν ένας νέος συνάδελφος βρισκόταν σε αυτή τη θέση; Θα έμπαινες μπροστά;

Ναι, αλλά δεν ξέρω σε ποιο βαθμό. Πιθανώς, να ξεκινούσα από μια συνομιλία με τον αδικημένο. Πάντως, πλέον, προσπαθώ να απέχω από τοξικά πρόσωπα και καταστάσεις.

Το κριτήριο λοιπόν για τα επόμενα σου βήματα είναι ένα υγιές περιβάλλον συνεργασίας;

Το προσπαθώ αλλά δεν μπορώ να το παραγγείλω, όπως λέει και ο Μπέκετ.

Υπάρχει κάτι που ήρθε όπως το ευχήθηκες;

Πολλά πράγματα που επιθύμησα πραγματοποιήθηκαν. Μπορεί να μην πραγματοποιήθηκαν ακαριαία, αλλά πάντως συνέβησαν.

Αισθάνεσαι πως αυτό έχει να κάνει και με την πίστη σου στο Θεό;

Η σχέση μου με τη θρησκεία είναι μια συνομιλία για να αντέξω αυτόν τον κόσμο – που δεν αντέχεται. Προέκυψε από μια βαθύτερη ανάγκη να βρω ηρεμία και γαλήνη. Μια δύναμη να ζω την κάθε μέρα μου.

Χρειάζομαι τις ανθρώπινες σχέσεις για να μπορώ να ακουμπήσω τις σκέψεις μου, τα μάτια μου και καμιά φορά το χέρι μου

Που τοποθετείς τον εαυτό σου μέσα σε μια δυστοπία σαν αυτή που περιγράφει την ανθρώπινη κατάσταση σήμερα;

Δεν νομίζω ότι κάνω κάτι διαφορετικό από ότι έκανα παλαιότερα – απλώς τώρα είναι πιο συνειδητό και καθαρό. Επενδύω στις ανθρώπινες σχέσεις. Πέρασε η περίοδος της φούσκας που άλλα, πιο εντυπωσιακά πράγματα με όπλιζαν με δύναμη. Αντλώ από τη στιγμή. Χρειάζομαι, λοιπόν, τις ανθρώπινες σχέσεις για να μπορώ να ακουμπήσω τις σκέψεις μου, τα μάτια μου και καμιά φορά το χέρι μου.

Βρέθηκαν χέρια που ακούμπησαν το δικό σου ενώ δεν το περίμενες;

Ω, βέβαια! Τις περισσότερες φορές μου συνέβη μετά από μια απώλεια. Όταν πενθούσα έναν έρωτα, μια φιλία. Δεν μας αφήνει έτσι ο Θεός. Ωστόσο, για να δημιουργηθούν υγιείς σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων πρέπει να αποδεχόμαστε τον άλλο, χωρίς εγωισμούς, με αγάπη, με σεβασμό.

Υπάρχει κάτι που σε ταρακουνάει συθέμελα;

Με ταράζει η ασθένεια και η ανημπόρια. Παρόλα αυτά, πιστεύω πως, αν προκύψει, θα βρω έναν τρόπο να το διαχειριστώ. Με τρομάζει το άγνωστο και το αιφνίδιο. Η εισβολή στην Ουκρανία, ας πούμε. Ξαφνικά, συνειδητοποιούμε πόσο επισφαλές αγαθό είναι η ειρήνη. Πόσο ευαίσθητες είναι οι ισορροπίες του ζω ειρηνικά ή όχι. Σ’ ένα περιβάλλον ειρήνης, παρά τα χιλιάδες στραβά που συμβαίνουν, η ελπίδα είναι ζωντανή. Στα συντρίμμια που να βρεις ελπίδα, από που να πιαστείς;

Είναι περίεργο που ανάμεσα σε όσα σε ταράζουν δεν ανέφερες το θάνατο.

Ο θάνατος είναι σίγουρος. Γιατί να σκεφτώ πάνω στην πρώτη βεβαιότητα της ύπαρξης μου; Είναι μια φυσική έκβαση είτε συμβεί τώρα, είτε σε 50 χρόνια.

Ο θάνατος είναι σίγουρος. Γιατί να σκεφτώ πάνω στην πρώτη βεβαιότητα της ύπαρξης μου;

Το «μετά» σε έχει απασχολήσει; Η άλλη πλευρά της ζωής όπως την εκθέτει και ο Κάουαρντ;

Και κοσμικά απαντώντας, αφού τα πάντα είναι ενέργεια, πιστεύω ότι η ενέργεια δεν χάνεται. Από εκεί και πέρα ο τρόπος που μας κρατούν οι άνθρωποι στη μνήμη τους είναι ενός είδους αθανασία.

Σε βαραίνει το πέρασμα του χρόνου;

Παρατηρώντας τους γύρω μου, αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι πως οι άνθρωποι που, δεν έχουν ενδιαφέροντα, όταν αποσύρονται επαγγελματικά, μαραζώνουν. Πιστεύω, λοιπόν, πως το κλειδί είναι να δίνεις νόημα στο μεγάλωμα σου.

Αλήθεια, γιατί μόνο οι γυναίκες καλούνται να σχολιάσουν το μεγάλωμα τους;

Είναι κατάφορα άδικο. Δυστυχώς, όπως λέγαμε και νωρίτερα, είμαστε έτσι γαλουχημένοι. Το παιχνίδι είναι άνισο, δεν είναι φτιαγμένο από εμάς.