Γκουέρνικα: Η τραγική ιστορία πίσω από το σπουδαιότερο αντιπολεμικό έργο του Πικάσο

Στις 26 Απριλίου του 1937 σημειώθηκε ο βομβαρδισμός της ισπανικής πόλης Γκουέρνικα.

Η Γκουέρνικα βρίσκεται στην επαρχία Μπισκάγια της βόρειας Ισπανίας, 30 χιλιόμετρα ανατολικά του Μπιλμπάο. Στις 4 και 30 το μεσημέρι της 26^ης Απριλίου, οι Ισπανοί Εθνικιστές του Φράνκο εξαπέλυσαν στην πόλη μία 2ωρη βομβαρδιστική επίθεση, που σκότωσε εκατοντάδες αθώους πολίτες και ενέπνευσε έναν σπουδαίο ζωγράφο να φιλοτεχνήσει ένα από τα πιο γνωστά έργα του.

Το Φεβρουάριο του 1936 τη διακυβέρνηση της Ισπανίας αναλαμβάνει το Λαϊκό Μέτωπο. Τα ηττημένα κόμματα όμως δυσανασχετούν και ο εθνικιστής Φρανσίσκο Φράνκο συγκεκριμένα, βάζει πλώρη για την ανατροπή του καθεστώτος. Ξεσπάει τότε ο Ισπανικός Εμφύλιος, ο οποίος βρίσκει στο πλευρό των Ισπανών εθνικιστών τις Δυνάμεις του Άξονα, λίγο πριν αυτές υλοποιήσουν τα σχέδιά τους για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Με τον Εμφύλιο να μαίνεται έναν ολόκληρο χρόνο, στις 25 Απριλίου του 1937 οι Δημοκρατικοί οπισθοχωρούν στη Γκουέρνικα. Την επόμενη μέρα, η βασκική πόλη θα σκεπαστεί με θλίψη και πένθος, καθώς θα δεχτεί μία από τις πιο αποτρόπαιες αεροπορικές επιθέσεις της ιστορίας.

Η Γκουέρνικα ήταν μία πόλη μεγάλης σημασίας για τους Βάσκους, καθώς εκεί δέσποζε το Gernikako Arbola (Το Δέντρο της Γκερνίκα), μία βελανιδιά η οποία μέχρι και σήμερα συμβολίζει τις ελευθερίες του λαού των Βάσκων. Δεν ήταν όμως μόνο αυτή η σπουδαία σημασία του δέντρου, που έκανε την βασκική πόλη εύκολη βορά στη δίψα των εθνικιστών.

Κίνητρο της φρικιαστικής αυτής επίθεσης ήταν η θέση κλειδί της βασκικής πόλης. Η Γκουέρνικα είχε στρατηγική σημασία για την έκβαση του Εμφυλίου, καθώς βρισκόταν στο μονοπάτι των εθνικιστών, οι οποίοι ήθελαν να βρεθούν στο Μπιλμπάο, η κατάληψη του οποίου θα υπέγραφε το οριστικό τέλος του πολέμου στη βόρεια Ισπανία.

Η ισοπεδωμένη από τους βομβαρδισμούς ισπανική πόλη Γκουέρνικα.

Ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα ήταν από τα πιο φρικτά γεγονότα του ισπανικού Εμφυλίου, το οποίο επηρέασε τόσο τον ίδιο τον πόλεμο, όσο και την έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς ήταν η πρώτη φορά που δοκιμάζονταν με την βοήθεια των γερμανικών δυνάμεων, οι βομβαρδισμοί ως ευρύ «όπλο» έναντι στους αμάχους.

Συγκεκριμένα, στο βομβαρδισμό πήραν μέρος γερμανικά και ιταλικά αεροπλάνα, οι πιλότοι των οποίων συμμετείχαν εθελοντικά στον ισπανικό εμφύλιο, στο πλευρό των εθνικιστών. Η αιματηρή αυτή επίθεση ονομάστηκε «Επιχείρηση Επίπληξη» αλλά έμεινε στις σκοτεινές σελίδες της ιστορίας γνωστή ως Γκουέρνικα.

Από τον βομβαρδισμό καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος της Γκουέρνικα και έχασαν τη ζωή τους περίπου 1.600 άνθρωποι. Το 1/3 της πόλης έχει πλέον καταστραφεί. Όσοι κάτοικοι πρόλαβαν να σωθούν, κοιτούν τα ερείπια της πόλης τους απελπισμένοι. Ένα βομβαρδιστικό αεροπλάνο κοιτά και αυτό από ψηλά, το βάναυσο έργο του πολέμου. Άνθρωποι κάθε ηλικίας και ζώα κάθε είδους κείτονται άψυχα στο ισοπεδωμένο έδαφος της πόλης. Ο πόλεμος είχε δείξει για ακόμα μία φορά το διαβολικό του πρόσωπο.

Ο Πάμπλο Πικάσο εκείνο το διάστημα ζούσε στη Γαλλία, αρνούμενος να δεχτεί πως στην γενέτειρά του λαμβάνουν χώρα τέτοια κτηνωδίες. Λίγο αργότερα, η απέχθειά του αυτή για την πατρίδα του και την σκληρότητα που αυτή έδειχνε στα «παιδιά» της αποτυπώθηκαν στον καμβά του.

Στην Γαλλία ζει από το 1934 και τον Σεπτέμβριο του 1936 ορίζεται διευθυντής του Μουσείου του Πράδο. Τότε είναι που ξεκινά και η Διεθνής Έκθεση του Παρισιού και ο σπουδαίος ζωγράφους καλείται να φιλοτεχνήσει ένα έργο το οποίο θα αποτύπωνε τις θηριωδίες του πολέμου.

Ο Πικάσο δεν χρειάστηκε να ψάξει μακριά για έμπνευση. Έχοντας μάθει για τα φρικτά γεγονότα της Γκουέρνικα, μία σκηνή ήταν συνεχώς αποτυπωμένη στο μυαλό του και περίμενε να μετουσιωθεί στον τεράστιο καμβά του. Στο μυαλό του είχε αυτό που όλοι πλέον γνωρίζουμε, θαυμάζουμε και αναγνωρίζουμε ως σύμβολο των φρικαλεοτήτων ενός πολέμου. Ενός πολέμου ανάμεσα σε ομοίους, που δεν είχαν να χωρίσουν τίποτα, πέρα από πολιτικές σκοπιμότητες.

Η Γκουέρνικα του Πικάσο. Photo Credits: Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía

Σύντομα ολοκληρώνει την «Γκουέρνικα» του και όλοι μπορούν πλέον να αντικρίσουν την ωμή αλήθεια ενός πολέμου. Όπως ο ίδιος είχε δηλώσει: «Πάντα πίστευα κι ακόμα πιστεύω ότι οι καλλιτέχνες, που ζουν και δουλεύουν μέσα στο χώρο των πνευματικών αξιών, δε μπορούν και δεν πρέπει να μείνουν αδιάφοροι μπροστά σε μια σύγκρουση, όπου διακυβεύονται οι πιο υψηλές αξίες της ανθρωπότητας και του πολιτισμού» και πράγματι έβαλε το δικό του λιθαράκι στην πληροφόρηση του κοινού του.

Το διαχρονικό σύμβολο κατά του πολέμου που είχε δημιουργήσει ο Πάμπλο Πικάσο έχει δύο κεντρικές μορφές, έναν ταύρο και ένα άλογο. Η μία αντιπροσωπεύει την αγριότητα του πολέμου και τον φασισμό, ενώ το άλογο τον απλό λαό που υποφέρει. Και οι δύο όμως είναι περικυκλωμένες από πτώματα και ανθρώπους που απελπισμένοι ουρλιάζουν, ψάχνοντας για λίγη ελπίδα.

Την ελπίδα ο ταύρος-πόλεμος την έχει στραγγίσει εντελώς από το πρόσωπό όλων και περιμένει ακόμα ατάραχος στη γωνία. Εδώ έρχεται ο άλλος συμβολισμός του Πικάσο, η γυναίκα με τη λάμπα που βρίσκεται στα δεξιά του πίνακα. Αυτή αντιπροσωπεύει τη μόνη αχτίδα φωτός και ελπίδας, μέσα στη φρίκη που διαδραματίζεται στον καμβά. Δεν μας φαίνεται συνεπώς περίεργο που από μία τέτοια θεματική απουσιάζει εντελώς το χρώμα και το ασπρόμαυρο στοιχείο κυριαρχεί.

Μία τόσο ζοφερή πραγματικότητα ενέπνευσε ένα τόσο επιδραστικό έργο, το οποίο υπάρχει μέχρι και σήμερα στο πάνθεον της Τέχνης, για να υπενθυμίζει σε όλους την σημασία της ενότητας και ταυτόχρονα τη φρίκη του πολέμου.