Η ιστορία της Πρωτομαγιάς: Από την «αναγέννηση» της φύσης στην «αναγέννηση» της εργατικής τάξης

Η Πρωτομαγιά αποτελεί μια ημέρα με μακρά και ποικιλόμορφη ιστορία. Για αιώνες είχε συνδεθεί στη συνείδηση του κόσμου με τους εορτασμούς του ερχομού της Άνοιξης, συσχετιζόμενους με τον αέναο κύκλο γέννησης, ζωής και θανάτου της φύσης. Ενώ από τον 19ο αιώνα έμελλε να αποκτήσει ένα εντελώς διαφορετικό νόημα και να καθιερωθεί ως Διεθνής Ημέρα Εργαζομένων, με τον διττό αυτό χαρακτήρα να ενυπάρχει έως τις μέρες μας.

Ποιες είναι ωστόσο οι καταβολές της Πρωτομαγιάς; Και πως καθιερώθηκε ως Διεθνής Ημέρα Εργαζομένων;

Οι καταβολές της Πρωτομαγιάς μπορούν να αναζητηθούν στον παγανισμό. Από τα αρχαία ήδη χρόνια σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης παρατηρούνται έθιμα και τελετές που σχετίζονται με τον ερχομό της άνοιξης, το ξύπνημα της βλάστησης και την ανάσταση της φύσης από τη χειμερία νάρκη.

Για τους ιστορικούς οι ρίζες των εορτασμών της Πρωτομαγιάς ανιχνεύονται στα Ρωμαϊκά χρόνια και την επίσημη εορτή προς τιμήν της θεότητας Φλόρας, τα «Floralia», που πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο από τις 28 Απριλίου έως τις 3 Μαΐου. Μια γιορτή αφιερωμένη στη γονιμότητα και τη φύση κατά την οποία οι γυναίκες κατέθεταν άνθη στο άγαλμα της θεάς.

Ενώ, αντίστοιχα, στη Βόρεια Ευρώπη, υπήρχε η κέλτικη γιορτή του «Μπελτέιν», κατά την οποία, μέσα από τελετουργικά έθιμα όπως το άναμμα της πυράς και η θυσία ξύλινων ή αχυρένιων ομοιωμάτων, γιορτάζονταν ο «θάνατος του χειμώνα» και η γέννηση της νέας ζωής στον φυσικό κόσμο.

«Floralia» πίνακας του Hobbe Smith (1862 – 1942)

Τον Μεσαίωνα η Εκκλησία αν και δεν πρόβαλε σθεναρή αντίσταση, ωστόσο αποδοκίμαζε τη συμμετοχή των ιερέων στις παραδόσεις της Πρωτομαγιάς. Για τον λόγο αυτό η συγκεκριμένη ημέρα απέκτησε κοσμικό χαρακτήρα, επικεντρωμένο στη γεωργία, την κτηνοτροφία και τον κύκλο των εποχών.

Οι γυναίκες συνήθιζαν να συλλέγουν λουλούδια, μπουμπούκια και κλαδιά για να διακοσμήσουν το σπίτι τους. Ενώ οι πιο νέες ξυπνούσαν αρκετά νωρίς για το τελετουργικό του πλυσίματος στη μαγιάτικη δροσιά που πίστευαν πως θα τις έκανε πιο λαμπερές και θα τις βοηθούσε να προσελκύσουν τον μελλοντικό τους σύζυγο. Παράλληλα, στο κέντρο του χωριού ή της κοινότητας στηνόταν ένα γαϊτανάκι, ως σύμβολο γονιμότητας, φτιαγμένο από το μεγαλύτερο δέντρο του κοντινότερου δάσους και διακοσμημένο με λουλούδια, χρωματιστά μαντήλια και κορδέλες. Με τους κατοίκους να χορεύουν και να τραγουδούν γύρω του.

Στην ανατολική Ευρώπη, επιπλέον, ο ερχομός της άνοιξης αναγγελλόταν με πομπές, μεταμφιέσεις και άλλα τελετουργικά.

Οι ανοιξιάτικοι αυτοί εορτασμοί συνεχίστηκαν και τους κατοπινούς αιώνες. Τον 19ο, ωστόσο, η 1 Μαΐου έμελλε να συνδεθεί με τους αγώνες του εργατικού κινήματος για την κατάκτηση των εργασιακών τους δικαιωμάτων.

Συγκεκριμένα, την 1η Μαΐου 1886, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής γνώρισαν ένα τεράστιο κύμα απεργιακών κινητοποιήσεων με περισσότερους από 300,000 εργαζόμενους να συμμετέχουν σε ειρηνικές, ως επί το πλείστον, διαδηλώσεις με αίτημα τη βελτίωση των τότε απάνθρωπων συνθηκών εργασίας και το 8ωρό. Η απεργία συνεχίστηκε και τις επόμενες ημέρες.

Στις 3 Μαΐου 1886 η άγρια καταστολή από μέρους της αστυνομίας μιας απεργιακής συγκέντρωσης στο Σικάγο είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο και τον σοβαρό τραυματισμό αρκετών εργατών. Την επόμενη ημέρα το πλήθος μαζεύτηκε στην πλατεία Χέιμαρκετ της πόλης για να διαμαρτυρηθεί ενάντια στην καταστολή. Ωστόσο, όταν ένα άτομο, αγνώστου ταυτότητας, θα επιτεθεί στις αστυνομικές δυνάμεις, που βρίσκονταν εκεί για να διαλύσουν τη διαδήλωση, με μια βόμβα, τότε θα ακολουθήσει το χάος. Με τους αστυνομικούς να ανοίγουν πυρά ενάντια στους διαδηλωτές. Υπολογίζεται ότι εκείνη την ημέρα έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από οκτώ εργάτες.

Τρεις μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του 1886, οκτώ αναρχικοί θα καταδικαστούν για την βομβιστική επίθεση, παρά την απουσία ενοχοποιητικών στοιχείων, σε μια αμφιλεγόμενη δίκη-κυνήγι μαγισσών, κατά την οποία λέγεται ότι οι ένορκοί ήταν εξαγορασμένοι. Τέσσερις εκ των καταδικασθέντων θα εκτελεστούν άδικα, σε τρεις θα απονεμηθεί χάρη, ενώ ένας θα βάλει τέλος στη ζωή του μέσα στη φυλακή.

Τα γεγονότα του Χείμαρκετ θεωρούνται έως σήμερα μια από τις πιο αμφιλεγόμενες σελίδες της ιστορίας του εργατικού κινήματος των ΗΠΑ

Το 1889 η Β’ Διεθνής αποφάσισε η Πρωτομαγιά του επόμενου χρόνου να μετατραπεί σε μια διεθνή ημέρα διαμαρτυρίας των εργατών εις μνήμη των θυμάτων του Χέιμαρκετ. Αρχικά επρόκειτο για γεγονός της μιας φοράς, ωστόσο, μέχρι το τέλος του αιώνα χάρη στην άνοδο του συνδικαλισμού, η 1η Μαΐου, είχε καθιερωθεί ως Διεθνής Ημέρα Εργατών, αφιερωμένη στον διεθνισμό και την εργατική αλληλεγγύη. Ενώ κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου απέκτησε και αντιπολεμικό χαρακτήρα.

Στην Ελλάδα η πρώτη κινητοποίηση στο πλαίσιο της Εργατικής Πρωτομαγιάς έλαβε χώρα στο Καλλιμάρμαρο το 1893 από τον Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Σταύρου Καλλέργη με αιτήματα την καθιέρωση του οκταώρου, την Κυριακάτική αργία και την αποζημίωση των θυμάτων εργατικού ατυχήματος.

Στο μεσοπόλεμο οι Ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις είτε θα αντιμετωπίσουν την Εργατική Πρωτομαγιά με σκληρή καταστολή και καχυποψία υπό τον φόβο των γεγονότων της Ρωσικής Επανάστασης, είτε θα την «ενσωματώσουν» στην προσπάθειά τους να καθησυχάσουν την εργατική τάξη.

Μετά το 1945 όλο και περισσότερες χώρες θα αναγνωρίσουν την 1η Μαΐου ως επίσημη αργία του κράτους. Αν και σιγά σιγά η μέρα θα λάβει έναν εθιμοτυπικό χαρακτήρα, ωστόσο, σε διάφορα σημεία του πλανήτη, το β΄μισό του 20ου αιώνα, θα βρεθεί στο επίκεντρο εξεγέρσεων όπως η Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία το 1974 ή οι αγώνες ενάντια στο Απαρτχάιντ τη δεκαετία του 1980.