Τι μου έμαθε η σεζόν: Επτά κυρίαρχες τάσεις στο ελληνικό θέατρο

Με την πανδημία σε εξέλιξη και την εμφάνιση της νέας παραλλαγής covid – άρα και με τη δαμόκλειο σπάθη του lockdown σε ετοιμότητα – ξεκίνησε αυτή η περιπετειώδης θεατρική σεζόν. Κι αν τελικά, ο κίνδυνος του λουκέτου άρχισε (περί τα μέσα της περιόδου) να απομακρύνεται, το ίδιο συνέβη και με τους θεατές. Φοβούμενοι τους κλειστούς θεατρικούς χώρους, ‘αθέτησαν’ την παράδοση της χριστουγεννιάτικης θεατρικής εξόδου, βυθίζοντας την πλειονότητα των σκηνών σε έρημα τοπία για τουλάχιστον ένα μήνα. Την ίδια ώρα, τα κρούσματα στους κόλπους των θιάσων ανεβοκατέβαζαν παραστάσεις με ταχύτατο ρυθμό, προσθέτοντας ένα ακόμα κομμάτι στο παζλ.

Παρόλα αυτά, η σεζόν έφτασε στο τέλος της… κανονικά. Και δεν ήταν μόνο η χαοτική συνύπαρξη με τον covid που την χαρακτήρισε. Καταγράφουμε επτά βασικές τάσεις που την περιέγραψαν αλλά θα χρειαστεί λίγος χρόνος ακόμα για να αποδειχθεί αν πρόκειται για ‘παρενέργειες’ της πανδημίας.

«Οι παίχτες» γέμιζαν το θέατρο «Κιβωτός» με νεανικό κοινό.

Η ανθρωπογεωγραφία του θεατρικού κοινού άλλαξε σε μια σεζόν. Ένα mix φοιτηταριού και minor 30s έγιναν η υπολογίσιμη δύναμη στις πλατείες των θεάτρων. Κι όχι μόνο των θεάτρων που πάντα είχαν τέτοιο κοινό στις τάξεις τους αλλά και των σκηνών με κλασικό ρεπερτόριο – βλέπε Εθνικό και σε άλλα μεγάλα θέατρα του κέντρου. Όσο ο φόβος του covid κρατούσε τυπικές ηλικιακές ομάδες θεατρόφιλων στο σπίτι (60+), ενώ οι σύλλογοι και τα πούλμαν αποτελούσαν μια ανάμνηση, τόσο οι νεότεροι έβαζαν το θέατρο στις επιλογές εξόδου τους. Άγνωστο, φυσικά, αν πρόκειται για μια παροδική συνθήκη ή για μια νέα συνήθεια που ήρθε για να μείνει.

Παράσταση υψηλής ενέργειας και «Η Φάρμα των ζώων» σε σκηνοθεσία ‘Αρη Μπινιάρη στο Εθνικό Θέατρο.

Ένας από τους λόγους που το νεανικό κοινό επέστρεψε στα θέατρα είναι και η ξαφνική υπερπροσφορά παραστάσεων νεανικού προσανατολισμού που παρουσιάστηκαν φέτος. Τι σημαίνει νεανικό θέαμα; Σύγχρονο σπιντάτο (έως και φασαριόζικο) θέατρο, εξωστρεφή θεάματα, υψηλής έντασης και ενέργειας. Τα, πλέον, χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της κατηγορίας αποτελούν οι «Παίχτες» στο θέατρο Κιβωτός, η «Φάρμα των ζώων» στο Εθνικό Θέατρο, ο «Τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» στο Γκλόρια και πιο πρόσφατα «Τα κόκκινα φανάρια» – παραγωγές που αποτέλεσαν τα super hit της χρονιάς, παρά τις παύσεις λόγω κρουσμάτων covid.

Εγκεφαλική κωμωδία από τον Γιάννη Χουβαρδά στο «Πονηρό πνεύμα».

Το φορτίο του εγκλεισμού και της αποχής από τα θεάματα ήταν αναμενόμενο να εκτονωθεί και σε πιο ανώδυνες επιλογές. Δεν ήταν λίγες οι σκηνές που πόνταραν σε κωμωδίες με αυτό το επιχείρημα – είτε επρόκειτο για καθαρόαιμες ή πικρές κωμωδίες: Από τον «Κουρέα της Σεβίλλης» στο Ακροπόλ, το «Σώσε» στο Παλλάς, τους «Παίκτες» και τον «Αναρχικό» (οι δύο τελευταίες παραστάσεις ‘έπιασαν’ πολλές τάσεις σε μία συσκευασία) στη «Συμφορά από το πολύ μυαλό» στο Κυκλάδων, «Το πονηρό πνεύμα» και τον «Αυτόχειρα» στο Εθνικό. Μια εκτίμηση που δικαιώθηκε στο ταμείο αφού όλες αυτές οι παραστάσεις απόλαυσαν θερμής αποδοχής. Κάποιες, από αυτές μάλιστα, θα επαναληφθούν και την επόμενη σεζόν.

Μεγάλη επιτυχία η θεατρική μουσική μεταφορά των «Φτηνών Τσιγάρων» σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ρήγου.

Αίφνης στο λεξιλόγιο αρκετών παραγωγών μπήκε η ζωντανή μπάντα. Η μουσική (στις περισσότερες παραστάσεις πρωτότυπη μουσική σύνθεση) πήρε οργανική θέση στη σκηνική δράση, σχεδόν ως παράλληλη δραματουργία. Και, κάπως έτσι οι ηθοποιοί, μοιράστηκαν τη σκηνή με μουσικούς: «Παίχτες», «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού», «Αυτόχειρ», «Φάρμα των ζώων», «Μπαίνει η δεσποινίς Μαργαρίτα» ανάμεσα στις πιο ενδεικτικές περιπτώσεις. Την ίδια ώρα, κοντά στις υβριδικές, μουσικοθεατρικές παραστάσεις, βρήκαν το χώρο τους και τα μιούζικαλ. Με την ειδοποιό διαφορά ότι τα μιούζικαλ αυτής της σεζόν βασίστηκαν σε πρωτότυπα έργα για τα οποία δούλεψαν σημαντικοί μουσικοί: Ο Παναγιώτης Καλατζόπουλος στα «Φτηνά τσιγάρα» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου στο «Moby Dick» της Στέγης, ο Στέφανος Κορκολής στην «Αυλή των θαυμάτων».

Ο Ορφέας Αυγουστίδης στη «Μηχανή του Τούρινγκ» στο Θέατρο Βασιλάκου.

Δύο χρόνια τώρα οπότε και η γυναικεία κακοποίηση μοιάζει να λαμβάνει μορφή επιδημίας ενώ η συζήτηση για τα έμφυλα δικαιώματα τροφοδοτείται εντός και εκτός θέατρου, η συγγενική θεματολογία παρεισφρέει δυναμικά σε έργα και παραστάσεις. Τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων απασχόλησαν παραστάσεις που σημείωσαν μεγάλη επιτυχία ή βρήκαν το κοινό τους: «Η μηχανή του Τούρινγκ» στο Θέατρο Βασιλάκου, «Μια ιστορία αγάπης» στο Θέατρο ‘Ανεσις, τα «Κόκκινα Φανάρια» στο Cartel, το «Όπως πάει το ποτάμι» στο Σταθμό ήταν οι πιο χαρακτηριστικές LGBTQ δραματουργίες της σεζόν.

Την ίδια ώρα, η θέση της γυναίκας στην πατριαρχική δομή της κοινωνίας που την καθιστά θύμα ρατσισμού και συχνά βίαιων πρακτικών φωτίστηκε μέσα από μια σειρά παραγωγών μεγάλης, μα και μικρότερης, εμβέλειας. Ανάμεσα τους, το «Φουέντε Οβεχούνα» στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, «ο Γιατρός της Τιμής του» στο θέατρο Πόρτα, το «Killer Joe» στο θέατρο Εμπορικόν, «Η χώρα που ποτέ δεν πεθαίνεις» στο θέατρο Σταθμός και πιο πρόσφατα το «Μοτέλ» και «Ο Δράκος» στο Θέατρο Τέχνης καθώς και «Το γεύμα» στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων συνομίλησαν ευθέως με θεμελιώδη ζητήματα των ημερών μας, σηματοδοτώντας μερικές από τις πιο ανήσυχες προτάσεις της σεζόν που ολοκληρώνεται.

Ο Δημήτρης Λάλος ανάμεσα στο «Σασμό» και το θέατρο του «Tempus Verum».

Ανάμεσα στα αμέτρητα δραματικά αποτελέσματα της πανδημίας μπορεί να καταγραφεί και η ολική επαναφορά της τηλεοπτικής παραγωγής σε σειρές μυθοπλασίας. Η διαθεσιμότητα των θεατρικών ηθοποιών κατά τα δύο προηγούμενα χρόνια έφερε μια σημαντική ποιοτική στροφή στα τηλεοπτικά καστ και δεκάδες Έλληνες ηθοποιούς της σκηνής ως «πρώτα ονόματα» σε σίριαλ. Κατά συνέπεια, δεν ήταν λίγοι οι τηλεθεατές που αναζήτησαν τους αγαπημένους πρωταγωνιστές των tv hits όπως ο «Σασμός» και νωρίτερα οι «Άγριες μέλισσες» στα θεατρικά φουαγιέ μετά το τέλος των παραστάσεων τους με μόνιμη επωδό το «σας βλέπουμε και σας θαυμάζουμε στην τηλεόραση».

Η Μαρία Κωνσταντάκη στην «Σεροτονίνη» των Elephas Tilensis που ανέβηκε στην «Κάμιρο».

Δεν ήταν πολλές. Αλλά και μόνο ότι επιχείρησαν να κάνουν το ντεμπούτο τους στο πανδημικό θεατρικό σκηνικό που είναι εξ ορισμού εχθρικός με τις μικρές σκηνές καταχωρείται ως μέγα τόλμημα: Καταρχάς, η «Κάμιρος» της Ηλέκτρας Ελληνικιώτη που πειραματίστηκε διπλά φιλοξενώντας παραστάσεις φεστιβαλικού χαρακτήρα – και δικαιώθηκε γι’ αυτό. Το Βιομηχανικό Πάρκο ΠΛΥΦΑ που έχει γίνει μια νέα εστία θεάτρου και χορού σε πιο ερευνητικό mode στον Βοτανικό. Το Θέατρο Ελέρ που εγκαινιάστηκε στην καρδιά της Πλάκας με ζωοδότη την ηθοποιό Ελένη Ερήμου κι επίσης «κουνημένο» ρεπερτόριο.

Και φυσικά, η επάνοδος του ΚΕΤ που ευτυχώς, δεν παρασύρθηκε από τον πανδημικό πανικό, από τον οποίο εξακολουθούν να απειλούνται όλες οι μικρές σκηνές της πόλης. Τέλος – αν και χρηματοδοτούμενη από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά – δεν πέρασε απαρατήρητη και η σκηνή Ωμέγα· ο πρώτος χώρος για πιο ασκημένο κοινό που ανοίγει στην πόλη του Πειραιά.