Σωτήρης Σπαθάρης: Τα «απομνιμονέματα» της τέχνης του Καραγκιόζη

Το όνομα του Σωτήρη Σπαθάρη (1887-1974) είναι ταυτισμένο με την τέχνη του Καραγκιόζη. Μολονότι δεν ήταν ούτε ο πρώτος ούτε ο μοναδικός καραγκιοζοπαίκτης στην εποχή του, είναι ο πρώτος Έλληνας λαϊκός καλλιτέχνης που έγραψε εκτενή κείμενα για τη ζωή του και για την τέχνη του.

Τα «απομνιμονέματά» του αυτά ο Σπαθάρης τα έγραψε τρεις φορές: μία το 1944, μία από το 1950 έως το 1955, και μια τρίτη από το 1957 έως το 1959. Η τελευταία εκδοχή, γραμμένη επειδή τα προηγούμενα χειρόγραφα είχαν χαθεί, εκδόθηκε στις αρχές του 1960, «λογοκριμένη» όμως και με γλωσσικές επεμβάσεις αρκετές. Τώρα τα χαμένα αυτά χειρόγραφα βρέθηκαν και εκδίδονται για πρώτη φορά στον τόμο που κυκλοφόρησαν οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, με τίτλο «Τα απομνιμονέματά μου», όπου περιέχονται οι δύο παλαιότερες και πολύ αξιολογότερες μορφές του σπουδαίου αυτού έργου. Είναι ένας «άλλος» Σπαθάρης: η γλώσσα διαφέρει, μεγαλύτερο διάστημα καλύπτεται (π. 1894-1953), άγνωστα από αλλού επεισόδια εμφανίζονται, άλλα, γνωστά, περιγράφονται ζωηρότερα και εκτενέστερα.

Το εξώφυλλο του βιβλίου.

Ποιος ήταν, λοιπόν, αυτός ο αγράμματος καραγκιοζοπαίκτης που έγραψε «απομνιμονέματα», όπως τα λέει χαρακτηριστικά; Γιατί τα έγραψε; Τι σκεφτόταν για την τέχνη του; Πόσες εκδοχές των απομνημονευμάτων του υπάρχουν και τι σκέφτονταν γι’ αυτόν λόγιοι συνάδελφοί του, όπως ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Άγγελος Σικελιανός ή η Έλλη Παπαδημητρίου; Τι μπορεί να μας μάθουν αυτά τα απομνημονεύματα για την ιστορική κουλτούρα στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, για την κοινωνική ιστορία της εποχής και για την ιστορία των λαϊκών στρωμάτων; Ποια είναι η σχέση του «λόγιου» με το «λαϊκό»;

Με αφορμή την έκδοση, για πρώτη φορά, του συνόλου της αυτοβιογραφίας του Σωτήρη Σπαθάρη, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, με εισαγωγή, επιμέλεια και επεξηγηματικά σχόλια του καθηγητή Βιβλιολογίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο Γιάννη Κόκκωνα, αυτά και αρκετά ακόμα ερωτήματα θα βρεθούν στο επίκεντρο της συζήτησης ανάμεσα στον επιμελητή, τον Αλέξη Πολίτη, ομότιμο καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και την Έφη Γαζή, καθηγήτρια Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, με συντονίστρια την επιστημονική επιμελήτρια Ειρήνη Λυδάκη.

Φωτογραφία από τη συλλογή Γιάννη Κόκκωνα.

Στην εκδήλωση, που διοργανώνεται από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης το Σάββατο 14 Μαΐου 2022, στις 19.00, στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Μέγαρο Παλαιάς Βουλής, Σταδίου 13), σύντομο χαιρετισμό θα απευθύνει ο εγγονός του συγγραφέα, Σωτήρης Σπαθάρης, ενώ ο νεότερος καραγκιοζοπαίκτης Άθως Δανέλλης, με τον Αθηναϊκό Θίασο Σκιών, θα «αναπαραστήσει» συντομευμένη την κωμωδία «Ο Καραγκιόζης διά της βίας ιατρός», και ειδικά τη σκηνή που τροποποίησε ο Σωτήρης Σπαθάρης ένα βράδυ του Μαΐου 1945, για να τιμήσει έναν πολύ ξεχωριστό θεατή: τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό.