Φρανκ Κάπρα: Οι αξέχαστες ταινίες του σπουδαίου σκηνοθέτη της Χρυσής Εποχής του Χόλιγουντ

Σαν σήμερα στις 18 Μαΐου 1897 κοντά στο Παλέρμο της Σικελίας, γεννήθηκε ο Φρανκ Κάπρα, ίσως ο πιο σημαντικός σκηνοθέτης της δεκαετίας του 1930, κατά τη διάρκεια της οποίας κέρδισε τρία βραβεία Όσκαρ καλύτερης σκηνοθεσίας.

Γιος μεταναστών -η οικογένεια του μετανάστευσε στο Λος Άντζελες από ένα χωριό της Σικελίας, όταν ήταν μόλις έξι ετών- ο Κάπρα κατάφερε μέσα από πολλές δυσκολίες να αποφοιτήσει με πτυχίο χημικού μηχανικού. Ο κινηματογράφος όμως αποδείχτηκε η μεγάλη του αγάπη και η σκηνοθεσία ήταν μονόδρομος.

Σε ηλικία 25 ετών και παρ’ όλο που δεν είχε καμία εμπειρία στον κινηματογράφο, έπεισε έναν ηθοποιό του θεάτρου που ήθελε να γυρίσει μια ταινία βασισμένη σε ποίηση, να τον προσλάβει για να σκηνοθετήσει τη ταινία του, με τίτλο “The Ballad of Fisher’s Boarding House”. Στη συνέχεια, ο Κάπρα έπιασε δουλειά σε ένα κινηματογραφικό στούντιο του Σαν Φρανσίσκο και άρχισε να μαθαίνει από την αρχή την κινηματογραφική παραγωγή, δουλεύοντας ως μοντέρ, βοηθός κάμερας, υπεύθυνος ιδιοκτησίας, σεναριογράφος και βοηθός σκηνοθέτη.

Το 1924 άρχισε να εργάζεται ως σεναριογράφος για την κωμική σειρά ταινιών “Our Gang” του Χαλ Ρόουτς. Περνώντας στην “Keystone Company” του Μακ Σένετ, σκηνοθέτησε μερικές από τις πιο επιτυχημένες βουβές ταινίες του κωμικού Χάρι Λάνγκτον -συμπεριλαμβανομένων των “The Strong Man” (1926) και “Long Pants” (1927) – αλλά όταν οι δυο τους διαφώνησαν, ο Κάπρα απολύθηκε.

Το 1928, αφού σκηνοθέτησε το “For the Love of Mike” (1927) με την Κλοντέτ Κολμπέρ, ο Κάπρα ξεκίνησε τη μακρά συνεργασία του με την Columbia Pictures και τον επικεφαλής της, Χάρι Κον, καθώς και με τον κινηματογραφιστή Τζόζεφ Γουόκερ. Ένα από τα λεγόμενα “φτωχικά” στούντιο, η Columbia τότε δεν διέθετε την οικονομική δυνατότητα, τους διάσημους ηθοποιούς και το κύρος των μεγάλων στούντιο, όπως η Metro-Goldwyn-Mayer (MGM), η Paramount και η Warner Brothers.

Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους του στην Columbia, ο Κάπρα σκηνοθέτησε επτά βωβές ταινίες, κυρίως με προϋπολογισμό Β’ κατηγορίας: το μελόδραμα “That Certain Thing, So This Is Love?”, μια κωμωδία με θέμα την πυγμαχία “The Matinee Idol”, την ρομαντική κωμωδία της οποίας η ένταση μεταξύ των αξιών της μεγαλούπολης και της μικρής πόλης προμήνυε μερικές από τις χαρακτηριστικές μεταγενέστερες δουλειές του Κάπρα “The Way of the Strong”, το αστυνομικό μελόδραμα”Say It with Sables”, ένα μελόδραμα στο οποίο πρωταγωνιστούσε ο Φράνσις Μπούσμαν, με τίτλο “Submarine”, μια μεγάλου προϋπολογισμού ταινία δράσης και το “The Power of the Press”, με τον Ντάγκλας Φέρμπανκς Τζούνιορ.

Καθώς το στούντιο περνούσε στην εποχή του ήχου, ο Κάπρα έγινε ο πιο έμπιστος σκηνοθέτης του Κον. Τότε σκηνοθέτησε την ταινία “Η Νεότερη Γενιά” (1929), ένα δράμα για έναν άνδρα που εγκαταλείπει την οικογένειά του στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης για να αναζητήσει την καλή ζωή στην Παρκ Άβενιου, μία ταινία με μερική χρήση ήχου. Το πρώτο αμιγώς μη-βωβό έργο του Κάπρα ήταν η κωμωδία “The Donovan Affair” (1929), ενώ την ίδια χρονιά ακολούθησε η ταινία “Flight”, που απέδειξε την αξιοσημείωτη επιμονή του να σκηνοθετεί και να κινηματογραφεί όλη την εναέρια δράση του χωρίς κόλπα ή ειδικά εφέ.

Περνώντας πλέον στην λεγόμενη Χρυσή Εποχή του κινηματογράφου, ο Κάπρα σκηνοθετεί μερικά από τα πιο διάσημα έργα που βλέπουμε και θαυμάζουμε μέχρι και σήμερα, κερδίζοντας πολλά Όσκαρ σκηνοθεσίας.

Ας θυμηθούμε λοιπόν μερικά από τα πιο αξιοσημείωτα έργα του.

Ο Κάπρα ήταν σκηνοθέτης, αλλά και παραγωγός της διασκευής του Ρίσκιν, που βασίστηκε στο διήγημα του Ντέιμον Ράνιον “Madame La Gimp”. Η ιστορία ακολουθεί μια ζητιάνα, την “Apple Annie” (Μέι Ρόμπσον), η οποία επιστρατεύει έναν συμπαθή γκάνγκστερ (Γουόρεν Γουίλιαμ) για να τη μεταμορφώσει σε κοσμική κυρία για μία ημέρα, έτσι ώστε να μπορέσει να μην ντροπιάσει την κόρη της (Ζαν Πάρκερ) όταν εκείνη την επισκεφτεί από την Ευρώπη με τον αρραβωνιαστικό της και τα πεθερικά της. Μια γοητευτική κωμωδία με συγκινητικό τέλος, η ταινία “Lady for a Day” ήταν υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ταινίας. Ο Κάπρα, ο οποίος ήταν επίσης υποψήφιος για Όσκαρ σκηνοθεσίας, θα αναδιαμόρφωνε το συγκεκριμένο σενάριο με λιγότερη επιτυχία το 1961 και θα το μετονόμαζε “Η κόμισσα και ο γκάνγκστερ”.

Η “χρυσή περίοδος” του Κάπρα ξεκίνησε με την ταινία “Συνέβη μια νύχτα” (1934), την πρώτη ταινία που κέρδισε Όσκαρ σε πέντε μεγάλες κατηγορίες: καλύτερης ταινίας, καλύτερου ηθοποιού, καλύτερης ηθοποιού, καλύτερης σκηνοθεσίας και καλύτερου διασκευασμένου σεναρίου. Το κλισέ αυτής της ρομαντικής κωμωδίας για μια κληρονόμο (Κλοντέτ Κόλμπερτ) που δραπέτευσε και έναν θρασύ δημοσιογράφο (Κλαρκ Γκέιμπλ) που την εντοπίζει και την ερωτεύεται, αποδείχτηκε πολύ δημοφιλές για το Χόλλυγουντ, και χρησιμοποιήθηκε συχνά. Ο Γκέιμπλ, ο οποίος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους σταρ της MGM με συμβόλαιο, στάλθηκε από το στούντιο για να εργαστεί σε αυτή την παραγωγή της “Columbia”, ως τιμωρία. Η Κόλμπερτ ήταν “δανεική” από την “Paramount”. Η χημεία των δύο πρωταγωνιστών ήταν έντονη και οδήγησε σε μια από τις πιο αγαπημένες ταινίες της δεκαετίας του 1930.

Αφού υπέφερε από μια μη διαγνωσμένη σκωληκοειδίτιδα, που απείλησε τη ζωή του, ο Κάπρα επέστρεψε στην μεγάλη οθόνη το 1936 με την ταινία “Ο Πρίγκηψ των Δολλαρίων”, μια μεγάλη επιτυχία που έγινε μια από τις τρεις ή τέσσερις ταινίες με τις οποίες ο ίδιος έχει ταυτιστεί περισσότερο. Σε διασκευή του Ρίσκιν, από μια ιστορία του Κλάρενς Μπάντινγκτον Κέλλαντ, “Ο Πρίγκηψ των Δολλαρίων” είναι ένας λαϊκίστικος μύθος, παραλλαγή της κλασσικής ιστορίας του Δαυίδ εναντίον του Γολιάθ. Ο Γκάρι Κούπερ πρωταγωνιστούσε στον ρόλο του Λονγκφέλοου Ντιντς, ενός συγγραφέα ευχετήριων καρτών με αρχές από μια μικρή πόλη του Βερμόντ, ο οποίος κληρονομεί την περιουσία 20 εκατομμυρίων δολαρίων του θείου του και μετακομίζει στη Νέα Υόρκη για να τη διαχειριστεί. Όταν ο Ντιντς αποφασίζει να δώσει τα χρήματα στους λιγότερο τυχερούς, η λογική του αμφισβητείται. Η Τζιν Άρθουρ υποδύεται μια σκληροτράχηλη δημοσιογράφο που στην αρχή είναι καχύποπτη για τα κίνητρα του Ντιντς, αλλά τον ερωτεύεται μόλις συνειδητοποιήσει την ειλικρίνειά του. Ο Κάπρα έλαβε το δεύτερο Όσκαρ καλύτερης σκηνοθεσίας για το έργο αυτό, το οποίο ήταν υποψήφιο και για καλύτερη ταινία.

Γυρισμένη σε λιγότερο από δύο μήνες, η φρενήρης κωμωδία “Δε θα τα πάρεις μαζί σου” (1938) ήταν μια δραματική στροφή για τον Κάπρα. Το βραβευμένο με Πούλιτζερ θεατρικό έργο των Τζορτζ Σ. Κάουφμαν και Μος Χαρτ, που είχε γίνει επιτυχία στο Broadway, διασκευάστηκε για τη μεγάλη οθόνη από τον Ρίσκιν. Πρωταγωνιστές αυτής της κλασικής ταινίας της χρυσής εποχής του Χόλυγουντ, που ενσάρκωσαν ένα τρελό πορτρέτο μιας εξαιρετικά αντισυμβατικής οικογένειας ήταν ο Τζέιμς Στιούαρτ, η Τζιν Άρθουρ, ο Λάιονελ Μπάριμορ κι η Σπρινγκ Μπάινγκτον. Η ταινία κέρδισε Όσκαρ καλύτερης ταινίας και ο Κάπρα -ο οποίος έλαβε το τρίτο του βραβείο ως καλύτερος σκηνοθέτης και μέχρι τότε αμείβονταν με 100.000 δολάρια ανά ταινία- βρέθηκε στο εξώφυλλο του περιοδικού TIME ως “ο κορυφαίος του κλάδου του”. Ο Κάπρα εκτελούσε ήδη χρέη προέδρου της Ακαδημίας Κινηματογραφικών Τεχνών και Επιστημών όταν εξελέγη επικεφαλής της νεοσύστατης Συντεχνίας Σκηνοθετών και το 1939 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαπραγμάτευση ενός διακανονισμού μεταξύ των στούντιο και της Συντεχνίας.

Επιστρέφοντας στο Χόλιγουντ το 1945, ο Κάπρα συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες Τζορτζ Στίβενς και Γουίλιαμ Γουάιλερ, καθώς και με το πρώην στέλεχος της Columbia, Sam Briskin για να ιδρύσουν την “Liberty Films”. Η πρώτη κυκλοφορία της Liberty ήταν το Μια Υπέροχη Ζωή (1946), το κλασικό πλέον χριστουγεννιάτικο παραμύθι για έναν τραπεζίτη που οδηγείται σε απόγνωση, εύχεται φωναχτά να μην είχε γεννηθεί ποτέ και στη συνέχεια βλέπει πόσο φτωχότερος θα ήταν ο κόσμος χωρίς αυτόν. Το αρχικό υλικό για την ταινία, “Το μεγαλύτερο δώρο” – μια σύντομη ιστορία που αρχικά είχε σταλεί σε φίλους ως χριστουγεννιάτικη κάρτα από τον Φίλιπ Βαν Ντόρεν Στερν και αργότερα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Good Housekeeping”- αγοράστηκε από την RKO από τον Κάπρα και αναπτύχθηκε με τους συγγραφείς Φράνσις Γκούντριτς και Άλμπερτ Χάκετ. Στο “Μια Υπέροχη Ζωή” πρωταγωνιστούσαν ο Τζέιμς Στιούαρτ ως ο τραπεζίτης Τζορτζ Μπέιλι, η  Ντόνα Ριντ ως η σύζυγός του, ο  Λάιονελ Μπάριμορ ως ο επιτήδειος Πόττερ και ο Χένρι Τράβερς ως ο Κλάρενς, ο άγγελος που στάλθηκε για να καθοδηγήσει τον Τζορτζ, και κυκλοφόρησε την περίοδο των Χριστουγέννων του 1946.

Παρά το γεγονός ότι η ταινία έμελλε να γίνει ένα αιώνιο αγαπημένο χριστουγεννιάτικο εορταστικό έργο, δεν ήταν δημοφιλής την εποχή της κυκλοφορίας της. Για πολλούς σύγχρονους θεατές, ίσως, η συγκινητική κατάληξη της ταινίας δεν ήταν αρκετή για να εξισορροπήσει το σκοτεινό όραμα της ταινίας για το πόσο σκληρή μπορεί να είναι η ζωή. Μόνο μετά την επανειλημμένη προβολή του στην τηλεόραση στις Ηνωμένες Πολιτείες, αρχής γενομένης από τη δεκαετία του 1970, κοινό και κριτικοί αναγνώρισαν πλέον την ταινία ως το αριστούργημα του Κάπρα.

Αυτή η αναγνώριση, όμως, ήρθε πολύ αργά για τον Κάπρα και την Liberty Films. Το “Μια Υπέροχη Ζωή” ήταν η πιο ακριβή ταινία της καριέρας του Κάπρα και έβαλε την Liberty μέσα κατά περίπου 500.000 δολάρια μετά την καταμέτρηση των εισπράξεων. Κατά ειρωνεία της τύχης, η ταινία που είχε γυρίσει ο συνεργάτης της Liberty, ο Γουάιλερ, εκτός της εταιρείας την ίδια εποχή, το “Τα καλύτερα χρόνια της ζωής μας”, έγινε η μεγαλύτερη επιτυχία της χρονιάς. Ακόμα κι έτσι, το “Μια Υπέροχη Ζωή” ήταν υποψήφιο για Όσκαρ καλύτερης ταινίας και ο Κάπρα ήταν υποψήφιος για έκτη και τελευταία φορά ως καλύτερος σκηνοθέτης.