O Γιάννης Χουβαρδάς οδηγεί τον Σαίξπηρ στο Χόλυγουντ

Πριν από πέντε χρόνια, στο Παρίσι, ο Γιάννης Χουβαρδάς συζητούσε μια συνεργασία με την Σαρλότ Ράμπλινγκ: Της είχε προτείνει να υποδυθεί τον Πρόσπερο στην «Καταιγίδα» του Σαίξπηρ που επρόκειτο να ανεβάσει «ως ένα άφυλο ον με μαγικές ιδιότητες». Του είχε φανεί, όπως θυμάται, καλή ιδέα. Και παρότι τα σχέδια εκείνα εγκαταλείφθηκαν, η ιδέα για την «Καταιγίδα» παρέμενε ζωντανή.

«Έτσι, όταν λίγο αργότερα είδα την τελευταία, ανολοκλήρωτη ταινία του Όρσον Ουέλς στο Netflix το 2018, και με απασχόλησε η πορεία αυτού του ιδιοφυούς και βασανισμένου καλλιτέχνη, άρχισα να συνδυάζω τόσο τις ‘βιογραφίες’ του Πρόσπερο και του Ουέλς, όσο και τις προσωπικότητές τους. Και προς μεγάλη μου έκπληξη, άρχισα να ανακαλύπτω παράξενες και – μερικές φορές – σκανδαλώδεις ομοιότητες, συμπτώσεις, θα έλεγα. Από εκεί κι έπειτα, ήταν θέμα χρόνου για να αρχίσει να σχηματίζεται μέσα μου η ιδέα ενός ‘υβριδικού’ έργου ανάμεσα στο θέατρο και τον κινηματογράφο, πάνω στο θέμα της καλλιτεχνικής ελευθερίας».

Η Άλκηστις Πουλοπούλου, σε ρόλο, Ρίτα Χέιγουρθ – μεταξύ άλλων,.

Ο Γιάννης Χουβαρδάς, 45 χρόνια σκηνοθεσιών μετά, δοκιμάζει ένα ακόμα πεδίο στο θέατρο, την συγγραφή. Και εγκαινιάζει το πρόγραμμα του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών με την «Άλλη πλευρά της καταιγίδας», μιαν αναπάντεχη σύζευξη ανάμεσα στις περιπέτειες ζωής του Ουέλς και στην παραμυθιακά ιλιγγιώδη περιπέτεια του Πρόσπερου στην σαιξπηρική «Καταιγίδα» (ή «Τρικυμία»).

Χρειάστηκαν δύο χρόνια, από τη βασική σύλληψη της ιδέας μέχρι την παράδοση της τελικής εκδοχή της. Σε συνεργασία με την Έρι Κύργια, σταθερή συνεργάτιδα του εδώ και χρόνια, «δουλέψαμε κατ’ αρχήν στην δραματουργία, ύστερα ακολουθήσαμε ελαφρώς χωριστούς δρόμους στη συγγραφική υλοποίηση της ιδέας και ξαναβρεθήκαμε σε μια κοινή πορεία για την τελική μορφοποίηση του κειμένου. Η συμβολή της ήταν πολύτιμη και καθοριστική».

Ο Δημήτρης Πιατάς σε σκηνή της παράστασης.

Σήμερα, στην τελική ευθεία των προβών (και για όποιον παρακολουθεί το σύστημα Χουβαρδά στη φάση των επαναλαμβανόμενων γενικών προβών για την τελειοποίηση της παράστασης) η «Καταιγίδα» ‘ξεσπάει’ – στα μάτια του δημιουργού της – «ως ένα καλλιτεχνικό υβρίδιο. Το έργο είναι στην ουσία μια -κατά το μάλλον ή ήττον- σύγχρονη διασκευή της σαιξπηρικής ‘Καταιγίδας’, αλλά μέσα από το πρίσμα της πιο ανατρεπτικής και συναρπαστικής εποχής του χολιγουντιανού κινηματογράφου.

Ψευδαίσθηση, μαγεία, μεγαλείο, φιλοδοξίες, συνομωσίες, η λάμψη των σταρ, ο υπόκοσμος του εγκλήματος, οι μεγάλοι έρωτες (τόσο από την φωτεινή όσο και από την πιο σκοτεινή πλευρά), το τέλος της έμπνευσης, η τραγικωμωδία της ζωής: ‘Ολα θέματα που απαντώνται και στους δύο χωροχρόνους».

Στην πραγματικότητα, η λειτουργία της συγγραφής δεν είναι μια απόλυτη καινοτομία για τον Γιάννη Χουβαρδά, αφού πιστεύει πως σε ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ο σκηνοθέτης ‘κυοφορεί’ ένα συγγραφέα. «Στην δική μου περίπτωση» εξηγεί, «ανέκαθεν ‘συν-έγραφα’ τα έργα που σκηνοθετούσα, είτε συνειδητά, είτε όχι. Και δεν το έκρυβα ποτέ. Και έχω βέβαια κατηγορηθεί γι’ αυτό. Πολλάκις, και σφόδρα. Ακόμα και από στενούς μου φίλους – όπως πρόσφατα. Έτσι, όμως, αντιλαμβάνομαι τον ρόλο του σκηνοθέτη, τι να κάνουμε! Αν σε μια ομαδική δουλειά, όπως είναι το θέατρο, ο κάθε καλλιτέχνης δεν συν-δημιουργεί με τον κάθε συνεργάτη – περιλαμβανομένου του συγγραφέα – τότε, αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύεται ευρέως, δεν σέβεται τον συνεργάτη του, είναι ασεβής προς αυτόν. Φυσικά, δεν μιλάμε για ‘εξαφάνιση΄ της ταυτότητας του έργου ή του συγγραφέα. Γι’ αυτό και δεν έχω ποτέ αλλοιώσει κανένα κείμενο, την ίδια ώρα που σ’ ένα κλασικό έργο, τα επί σκηνής δρώμενα μπορεί να λάμβαναν χώρα στη σύγχρονη εποχή, ή η ερμηνεία των λέξεων, των χαρακτήρων και των ιδεών του να ήταν ριζικά αντίθετη από την ‘κρατούσα’».

Λείπει ο Λιγνός από τον Χοντρό: Πυγμαλίων Δαδακαρίδης.

Εδώ, βέβαια, τον ενεργοποιούν πολύ διαφορετικές συγκυρίες καθώς σε δημιουργικό επίπεδο έχει δεσμούς τόσο με την εργογραφία του Σαίξπηρ όσο και με τον κινηματογράφο του Ουέλς. «Τώρα, βέβαια, δεν ξέρω αν οι μεγάλες αυτές μορφές θα έδιναν δεκάρα τσακιστή για το αν εγώ συνδέομαι μαζί τους, αλλά με τον μεν… Ουίλλιαμ έχω ταξιδέψει πολλές φορές στα φιλόξενα ιστιοφόρα του και σε αρκετά μακρινές, ακόμα και εξωτικές αποστάσεις, με τον δε Όρσον έχω παρακαθίσει σε, ουκ ολίγα, από τα οργιώδη, λουκούλεια καλλιτεχνικά του γεύματα. Με τον πρώτο ταυτίζομαι ως προς το αέναο περιπετειώδες πνεύμα του, με τον δεύτερο ως προς το ασίγαστο πάθος του για πειραματισμό και επανεκκίνηση» λέει εύθυμα.

Μπορεί, μάλιστα, να μην θυμάται πότε είδε για πρώτη φορά τον «Πολίτη Κέιν» «αλλά η παράσταση είναι μια προσωπική μαρτυρία για την συνολική δύναμη της εμπειρίας που είχε πάνω μου το έργο αυτού του τεράστιου καλλιτέχνη».

Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, ο σκηνοθέτης επαναλαμβάνει πως παραμένει σκηνοθέτης και πως δεν είναι συγγραφέας. Και πως η ενασχόληση του με την σύνθεση της «Καταιγίδας» «συνέβη καθ’ οδόν. Η ιδέα χρειαζόταν ανάπτυξη, η πλοκή καταγραφή, το τελικό προϊόν μορφοποίηση». Παρόλα αυτά, ήδη σχεδιάζει να επαναλάβει το διάβημα, το επόμενο καλοκαίρι στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ελευσίνας «με μιαν άλλη ιδέα που κυοφορείται μέσα μου πολλά χρόνια τώρα». «Σε κάθε περίπτωση πάντως, δεν πρόκειται για συγγραφή έργων, που θα μπορούσαν και κάποιοι άλλοι να ανεβάσουν. Είναι εντελώς προσωπικά εγχειρήματα, θνησιγενή θα έλεγα, απόλυτα δικές μου ‘τρικυμίες εν κρανίω’», σχολιάζει.

Ο Έκτορας Λυγίζος με την κάμερα ανά χείρας.

Το συγγραφικό άνοιγμα του Χουβαρδά φαίνεται πως τον ενεργοποιεί και προς μια κατεύθυνση που ολοένα και εισβάλλει στην δουλειά του, τον κινηματογράφο. Κοιτάζοντας στις σκηνοθεσίες του κατά την τελευταία δεκαετία από «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» έως τον «Μισάνθρωπο» και τους «Παλιούς καιρούς», τα οπτικά μέσα και η live κινηματογράφιση είναι μέρος της σκέψης του για το θέατρο. Ο ίδιος την χαρακτηρίζει ως «διαμόρφωση μιας ‘φόρμας’ που προδίδει την μεγάλη μου αγάπη προς τον κινηματογράφο – και ιδιαίτερα των δεκαετιών 1930-1950- και την εξάρτηση της έμπνευσής μου από αυτήν όλα τα χρόνια που εργάζομαι στο θέατρο».

Και μπορεί ο κινηματογράφος να παραμένει ένας ανεπίδοτος έρωτας για τον ίδιο, ξεκαθαρίζει, ωστόσο, πως «δεν με ελκύει η ‘κουζίνα’ του, όλη η ‘λάτρα’ της κατασκευής μια ταινίας, και το αναπόφευκτο συνοδευτικό άγχος. Aλλιώς, θα είχα σίγουρα γυρίσει κάποιες ταινίες. Το άγχος στο θέατρο έχει άλλη φύση, είναι πιο πολύ συνυφασμένο με την δημιουργική διαδικασία -ή τουλάχιστον έτσι νομίζω. Πάντως το ‘ανεπίδοτο’ έχει να κάνει με το ‘ανεκπλήρωτο’ αυτού του έρωτα, που ίσως δεν έχει ολοκληρωθεί, ακριβώς για να με εμπνέει συνεχώς να τον κυνηγάω. Στη σκηνή του θεάτρου, εννοείται. Ίσως εν τέλει να κρύβεται πίσω από αυτή την εξήγηση και μια πιο απλή εκδοχή. Το ρίσκο σε μια κινηματογραφική ταινία είναι πολύ μεγαλύτερο. Και οικονομικά, αλλά και καλλιτεχνικά. Μια ταινία μπορεί να σε ‘φτιάξει’ ή να σε ‘καταστρέψει’. Κάτι που δεν ισχύει στο θέατρο».

Αντώνης Μυριαγκός, Δημήτρης Παπανικολάου, Έκτοτας Λυγίζος, Αλκηστις Πουλοπούλου και Χάρης Φραγκούλης.

Εκείνο, πάλι, που ισχύει τόσο στο θέατρο όσο και στον κινηματογράφο είναι η σοβαρή έλλειψη πόρων και χρηματοδοτών εις βάρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Η τελευταία ταινία του Ουέλς, με τίτλο «Η άλλη πλευρά του ανέμου» πέρασε από… σαράντα κύματα για να ολοκληρωθεί: Άρχισε να γυρίζεται το 1970, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, εξαιτίας μιας έντονης διαμάχης με τους χρηματοδότες της, μεσολάβησε ο θάνατος του σκηνοθέτη το 1985 και βρήκε τη δικαίωση της μόλις πριν από μερικά χρόνια, όταν το δίκτυο του Netflix αγόρασε τα δικαιώματα και την λάνσαρε μαζί με ένα ντοκιμαντέρ για την ζωή του κορυφαίου Αμερικανού δημιουργού.

Γιάννης Χουβαρδάς: Ανέκαθεν ‘συν-έγραφα’ τα έργα που σκηνοθετούσα, είτε συνειδητά, είτε όχι. Και δεν το έκρυβα ποτέ. Και έχω βέβαια κατηγορηθεί γι’ αυτό. Πολλάκις, και σφόδρα

«Εδώ ταυτίζομαι πλήρως με τον Ουέλς, γιατί έχω βιώσει – όπως και πολλοί συνάδελφοί μου – με σκληρό τρόπο αυτή τη δυσκολία. Και η αλήθεια είναι, ότι αν οι παραγωγοί κληθούν να χρηματοδοτήσουν μια ακριβή παραγωγή, ιδιαίτερα στις μέρες μας, θα απαιτήσουν κάποιους συμβιβασμούς, κάποιες ‘ισορροπίες’, που πια προσωπικά εγώ δεν έχω τη δυνατότητα να αποδεχθώ. Από την άλλη δεν μπορώ να μην κατανοήσω και την πλευρά του χρηματοδότη. Όχι μόνο γιατί είναι ένας επιχειρηματίας, αλλά και γιατί το παιχνίδι παίζεται έτσι. ‘Η παντοδυναμία του ταμείου’, όπως την αποκαλώ στο έργο. Όμως, δικά του είναι τα χρήματα, όχι δικά μου. Και πρέπει να παραδεχτώ, ότι πολύ συχνά ο επιχειρηματίας υπερβαίνει εαυτόν για να δώσει μια ευκαιρία σ’ έναν καλλιτέχνη. Αλλά σε όλη την ιστορία της τέχνης, αυτό δυστυχώς ήταν και είναι ένα άλυτο πρόβλημα. Ίσως εδώ μπορεί να δώσει τη λύση το κράτος, αποφεύγοντας τον ρόλο του διστακτικού, φειδωλού χρηματοδότη. Να αποφασίσει ότι ήρθε πάλι η ώρα, όπως κάποτε, να ανοίξει τα ταμεία του για τον Πολιτισμό» προτείνει ο Γιάννης Χουβαρδάς.

Ο Αλέξανδρος Μυλωνάς και το είδωλο του.

Η «άλλη πλευρά της καταιγίδας» κάνει πρεμιέρα την 1η Ιουνίου στην Πειραιώς 260 όπου και θα παιχτεί για επτά βράδια. Ο Γιάννης Βογιατζής, ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, ο Έκτορας Λυγίζος, ο Άρης Μπαλής, η Ελένη Μπούκλη, ο Αλέξανδρος Μυλωνάς, ο Αντώνης Μυριαγκός, ο Δημήτρης Παπανικολάου, ο Δημήτρης Πασσάς, ο Δημήτρης Πιατάς, η Άλκηστις Πουλοπούλου, ο Χάρης Φραγκούλης και ο Αχιλλέας Χαρίτος θα ταξιδέψουν στο μαγικό νησί του Πρόσπερο, θα μοιάζουν με την Ρίτα Χέϊγουρθ, τον Χάμφρεϊ Μπόγκαρντ, τον Φρεντ Αστέρ και την Τζίντζερ Ρότζερς και θα μορφοποιούν ένα θέατρο εν θεάτρω με αποχρώσεις κινηματογραφικής μαγείας αλλά και της φαντασμαγορίας της αληθινής ζωής. Η παράσταση εξάλλου εισηγείται πως η τέχνη και ζωή συναντώνται.

«Δεν είμαι υπέρμαχος του δόγματος ότι ζωή και τέχνη πρέπει να ταυτίζονται» τονίζει ο Γιάννης Χουβαρδάς, «αλλά όταν η τέχνη είναι αυθεντική, τότε η ζωή εισχωρεί κρυφά μέσα στην καλλιτεχνική δημιουργία και την ανατινάζει εκ των έσω. Τι πιο ωραίο».