Οι Πολιτιστικοί Οργανισμοί γίνονται «πράσινοι»

Το υδάτινο κανάλι μπροστά από τα δύο κτήρια του ΚΠΙΣΝ. credit: Γιώργης Γερόλυμπος

Από την ιδρυτική του «χάρτα» κιόλας, ο αρχιτέκτονας του κτηριακού συμπλέγματος του Φαλήρου, Ρένζο Πιάνο είχε τονίσει πως «η βιωσιμότητα είναι ίσως η πιο σημαντική πηγή έμπνευσης για μας σήμερα. Πιστεύω ότι είναι καθήκον μας, αλλά και μια μεγάλη ευκαιρία. Θα γίνει η γλώσσα της εποχής μας. Η ευθραυστότητα της γης, μας παρέχει μια εξαιρετική δικαιολογία για να αλλάξουμε, να βελτιωθούμε, επειδή είναι μια καθαρή δύναμη αναγκαιότητας» σημείωνε τότε, ορίζοντας έτσι τις προδιαγραφές που χαρακτηρίζουν την ταυτότητα του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Με άξονα το μεγάλο ενεργειακό στέγαστρο στην οροφή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το ΚΠΙΣΝ καλύπτει το 25% των αναγκών του από την ενέργεια που παράγουν οι 5.700 συλλέκτες, σε μια προσπάθεια να είναι όσο το δυνατόν πιο αυτάρκες. Την ίδια ώρα το υπόλοιπο 75% της απαιτούμενης ενέργειας για τη λειτουργία του προέρχεται από άλλες ανανεώσιμες πηγές. Όλες οι πρότυπες βιοκλιματικές αρχές (φυσικός φωτισμός, προσανατολισμός κτηρίου ως προς τον περιβάλλοντα χώρο, θερμομονωτική επάρκεια, σκίαστρα, έξυπνο σύστημα διαχείρισης ενέργειας, τεχνολογία led στα φωτεινά σώματα) περιγράφουν πτυχές της κατασκευής του.

«Στο ΚΠΙΣΝ τέθηκαν εξαρχής υψηλοί περιβαλλοντικοί στόχοι. Το ΚΠΙΣΝ είναι το πρώτο πολιτιστικό έργο μεγάλης κλίμακας που πέτυχε την πιστοποίηση LEED Platinum στην Ευρώπη, αποτέλεσμα της πρωτοποριακής αρχιτεκτονικής του Renzo Piano και της ενσωμάτωσης τεχνολογιών που το καθιστούν ένα από τα πιο περιβαλλοντικά βιώσιμα κτίρια στον κόσμο», υπερθεματίζει ο Γενικός Διευθυντής και Επικεφαλής της Μονάδας Περιβαλλοντικής Διαχείρισης του, Δημήτρης Πρωτοψάλτου.

Το ενεργειακό στέγαστρο στο φόντο εξασφαλίζει το 1/4 της ενέργειας του ΚΠΙΣΝ. credit: Γιώργης Γερόλυμπος.

Βεβαίως, εκτός από τις κτηριακές εγκαταστάσεις, οι αρχές της αειφορίας διέπουν και τον περιβάλλοντα χώρο, το μεσογειακό πάρκο που επίσης καταναλώνει ελάχιστη πρωτογενή ενέργεια αφού τροφοδοτείται από ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης νερού (άρδευση από θαλασσινό νερό, ελεγχόμενη απορροή υδάτων κ.α.).

«Το ζητούμενο είναι να χρησιμοποιούμε καθαρή ενέργεια με μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα. Είναι σημαντικό ότι το 100% της ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται στο ΚΠΙΣΝ είναι καθαρή, καθώς προέρχεται από τα φωτοβολταϊκά που βρίσκονται στο ενεργειακό στέγαστρο του ΚΠΙΣΝ και από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας του παρόχου μας. Για τον περιορισμό της κατανάλωσης εφαρμόζουμε σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης και ενεργειακής διαχείρισης κτιρίων όπως επίσης δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στην αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού» σχολιάζει ο κ. Πρωτοψάλτου.

Αναφορικά με την διαχείριση των αποβλήτων, σ’ ένα χώρο με τέτοια υψηλή επισκεψιμότητα, υπάρχουν 15 ροές ανακύκλωσης εντός του οργανισμού. Εν τω μεταξύ, μεγάλη βαρύτητα δίνεται και στα Σχολικά Προγράμματα του ΚΠΙΣΝ. Ο Δημήτρης Πρωτοψάλτου αναφέρεται στον «Βιώσιμο Πλανήτη» ένα εργαστήριο ανακύκλωσης πλαστικού για μαθητές Δημοτικού, οι οποίοι με τη χρήση ενός ειδικά σχεδιασμένου ποδηλάτου, θρυμματίζουν το πλαστικό που έχουν φέρει από το σπίτι τους, το λιώνουν και δημιουργούν νέα προϊόντα από το ανακυκλωμένο πλαστικό. «Όπως, άλλωστε αναφέρει ο Γουίλιαμ Καμκγουάμπα στο βιβλίο ‘Το αγόρι που δάμασε τον άνεμο’ το θέμα είναι να μετατρέψουμε τα όνειρα και τις ιδέες σε μικροσκοπικές μηχανές θαυμάτων» εξηγεί.

Το μεσογειακό πάρκο, μια ανάσα για το μικροκλίμα της περιοχής. credit Ευτυχία Βλάχου.

Και μπορεί οι κατασκευαστικές του προδιαγραφές να προίκισαν το Κέντρο Πολιτισμού ΄Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος με μια, όσο το δυνατόν φίλια στο περιβάλλον, λειτουργία, ωστόσο οι στόχοι γύρω από το κεφάλαιο της αειφορίας δεν εξαντλούνται εδώ. Ο κ. Πρωτοψάλτου προλογίζει μια μεγάλη πρωτοβουλία στον τομέα της πράσινης κοινότητας σημειώνοντας πως «θέλουμε να συνεχίσουμε τον διάλογο για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα όπως και να συνεχίσουμε να πειραματιζόμαστε με την συνύπαρξη της τέχνης, της τεχνολογίας και της οικολογίας».

Η εγκατάσταση δύο κορυφαίων πολιτιστικών οργανισμών όπως είναι η ΕΛΣ και η Εθνική Βιβλιοθήκη μέσα σε ένα πάρκο 210 στρεμμάτων δίνει με διαυγείς τόνους την συνομιλία του πολιτισμού και του περιβάλλοντος. Όπως καταλήγει ο Γενικός Διευθυντής και Επικεφαλής της Μονάδας Περιβαλλοντικής Διαχείρισης του ΚΠΙΣΝ «το γνωστό ρητό του Κικέρωνα περιγράφει πανέμορφα τη συγγένεια πολιτισμού και περιβάλλοντος: ‘Αν έχεις ένα κήπο και μια βιβλιοθήκη, έχεις όλα όσα σου χρειάζονται’. Φυσικά στο ΚΠΙΣΝ έχουμε κάτι παραπάνω, έχουμε και την εκπληκτική Εθνική Λυρική Σκηνή».

Tο Μέγαρο Σταθάτου στεγάζει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. credit: Πάρις Ταβιτιάν.

Στην ιδρυτική φιλοσοφία του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ένα μουσείο και γενικότερα ένας πολιτιστικός οργανισμός δεν κρίνεται πλέον μόνο από τις εκθέσεις ή εξαιτίας του ευρύτερου καλλιτεχνικού του προγράμματος. «Κρίνεται από το πώς αντιλαμβάνεται και απαντά σε ζητήματα της εποχής του, όπως η προσβασιμότητα όλων των κοινωνικών ομάδων, η ‘συμπερίληψη’, το φύλο και φυσικά η κλιματική αλλαγή. Το περιβάλλον και ο πολιτισμός είναι δύο έννοιες ταυτόσημες που αφορούν τη ζωή και το μέλλον μας» εκτιμά η υπεύθυνη επικοινωνίας και προβολής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Λήδα Καρανικολού.

Υπακούοντας στον όρο του «Πράσινου Μουσείου», δηλαδή, ενός μουσείου που ενσωματώνει έννοιες βιωσιμότητας στις λειτουργίες, τον προγραμματισμό και τις εγκαταστάσεις του, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης εργάζεται για τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος κατά τη λειτουργία του. Σ’ αυτό το πλαίσιο έχει, εδώ και πολλά χρόνια, αντικαταστήσει όλους τους λαμπτήρες συμβατικού τύπου με νέας τεχνολογίας τύπου LED. Έχουν εγκατασταθεί χρονοδιακόπτες στα συστήματα θέρμανσης και ψύξης, περιορίζοντας έτσι τις σπατάλες και την υπερκατανάλωση. Είναι, επίσης, ένας θεσμός πολύ ενεργός σε θέματα ανακύκλωσης και ελάττωσης της χρήσης του πλαστικού. Είναι χαρακτηριστικό πως στο Cycladic Shop χρησιμοποιούνται μόνο χάρτινες σακούλες ενώ στο Cycladic Café μόνο βιοδιασπώμενα καλαμάκια.

Την ίδια ώρα, αξιοποιώντας το εκτόπισμα του ως ένας θεσμός με αναγνώριση στην κοινότητα, «είναι υποχρέωσή μας να δημιουργήσουμε στις νέες γενιές μια κουλτούρα βιωσιμότητας: Ο πλανήτης μας έχει περιορισμούς και οι πράξεις μας τον επηρεάζουν. Το στοίχημα της αειφόρου ανάπτυξης δεν είναι δύσκολο να κερδηθεί, με βιώσιμες επιλογές στην καθημερινή μας ζωή και αλλαγή νοοτροπίας» σχολιάζει η κ. Καρανικολού. Πως μεταφράζεται αυτό; Καταρχάς, πραγματοποιώντας σε ετήσια βάση εκπαιδευτικά προγράμματα με θέμα την ανακύκλωση αλλά και σύγχρονους καλλιτέχνες που συνδέονται με το περιβάλλον όπως η Maya Lin, ο Ai Weiwei, ο Ugo Rondinone, η Yayoi Kusama, o Olafur Eliasson κ.ά.

Χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης ο φωτισμός πάνω από τις προθήκες. credit: Πάρις Ταβιτιάν.

Το 2019, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης δημιούργησε μαζί με το WWF Hellas την «Κυκλαδούπολη», ένα παιχνίδι για παιδιά άνω των 6 ετών που κυκλοφόρησε σε σχολεία της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού μέσω των Μουσειοσκευών του Μουσείου. Κεντρικός στόχος της «Κυκλαδούπολης» είναι οι μαθητές να ενημερωθούν για την πολύτιμη βιοποικιλότητα των Κυκλάδων και για την έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, μέσα από το παιχνίδι. Φέτος μάλιστα τα παιδιά της Εύβοιας θα γνωρίσουν την «Κυκλαδούπολη» στο Evia Film Project που διοργανώνει το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 15 με 19 Ιουνίου, με θέμα το «Green Cinema».

Εν τω μεταξύ, το Μουσείο επιδιώκει συστηματικά να επεκτείνει το εύρος των δράσεων του στον πιο φυσικό του χώρο, στις Κυκλάδες. «Θεωρούμε καθήκον, εκτός από τη διάδοση του κυκλαδικού πολιτισμού, να προστατεύσουμε το περιβάλλον που τον γέννησε, τις ίδιες τις Κυκλάδες. Φυσικό περιβάλλον και πολιτιστική κληρονομιά δεν διαχωρίζονται» τονίζει η υπεύθυνη επικοινωνίας του οργανισμού.

Επιτράπέζιο παιχνίδι με αγάπη για την φύση των Κυκλάδων.

Γι’ αυτό και το πιο φιλόδοξο project του που έπεται, ακούει στο όνομα Cycladic Identity, μια πρωτοβουλία με επίκεντρο τις Κυκλάδες, με στόχο να εντοπίσει και να αναδείξει τα στοιχεία που διαχρονικά στοιχειοθετούν την Κυκλαδική Ταυτότητα, με έμφαση στον πολιτισμό, στην παράδοση και φυσικά στο περιβάλλον και στη βιοποικιλότητα αυτού του μοναδικού τόπου.

Δεν είναι το μόνο εγχείρημα που δρομολογείται προς αυτήν την κατεύθυνση. Στο Μουσείο έχει δημιουργηθεί η Green Team, μια ομάδα που συντονίζει τα θέματα και τις δράσεις βιωσιμότητας και αειφορίας. Συμμετέχουν σε αυτήν τα Τμήματα Λειτουργίας, Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Επικοινωνίας αλλά και το Αρχαιολογικό Τμήμα.Την ίδια ώρα, αναφορικά με την λειτουργία του Μουσείου και των εγκαταστάσεων του, στόχος για τα επόμενα χρόνια είναι η ενσωμάτωση μετρήσιμων στόχων σε θέματα κατανάλωσης ενέργειας, ανακύκλωσης κτλ.

Μάλιστα, τον Σεπτέμβριο, το Μουσείο θα παρουσιάσει την «Πράσινη Διαδρομή» στις μόνιμες συλλογές του, που θα παρακινεί τον επισκέπτη να «διαβάσει» επιλεγμένα εκθέματα ως τεκμήρια της σχέσης ανθρώπου και φύσης, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και σήμερα. «Ξέρετε, οι βασικές αρχές της οικολογίας έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία ελληνική σκέψη και βασίστηκαν στην αίσθηση του μέτρου. Οι αρχαίοι Έλληνες αποστρέφονταν την υπερβολή και τη σπατάλη και λάτρευαν τον λιτό βίο. Αυτό σήμαινε ‘δείχνω σεβασμό στο περιβάλλον και εξασφαλίζω τα απαραίτητα μόνο για τη διαβίωσή μου’», επισημαίνει η Λήδα Καρανικολού παρέχοντας το πιο ασφαλές παράδειγμα του πως εφάπτονται οι έννοιες Πολιτισμός και Περιβάλλον. Αρκεί ν’ αναφερθεί στον Κυκλαδικό Πολιτισμό που είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το φυσικό περιβάλλον που τον γέννησε.

«Πίσω από το φαινομενικά ξερό τοπίο των νησιών, κρύβεται μια θαυμαστή βιοποικιλότητα. Στην ξηρά, στη θάλασσα και στον αέρα ζούνε οργανισμοί, ζώα και φυτά, που αποτελούν πολύτιμους κρίκους σε ένα οικοσύστημα, μέρος του οποίου ήταν πάντα ο άνθρωπος. Οι αρχαίοι Κυκλαδίτες την 3η χιλιετία π.Χ. σμίλευαν πάνω στο μάρμαρο και ζωγράφιζαν εγχάρακτα στους βράχους το περιβάλλον των νησιών, τα πουλιά, τα ζώα, τα ψάρια κτλ. Η θάλασσα, η γη που προσφέρει τις πρώτες ύλες, όπως το μάρμαρο και ο οψιδιανός, το ιδιαίτερο φως του Αιγαίου, το έδαφος που παραπέμπει σε μια πιο μινιμαλιστική αισθητική, αποτυπώνονται στα έργα τους αλλά και στην αρχιτεκτονική.
Ο πολιτισμός μας επηρέασε και επηρεάστηκε από τη φύση. Δυστυχώς στην εποχή μας, έγειρε η ζυγαριά επικίνδυνα προς τη μεριά της επίδρασης του ανθρώπου πάνω στη φύση. Το γεγονός αυτό oρίζει αναπόδραστα τις κατευθύνσεις για το μέλλον: Πρέπει να προστατεύσουμε τη φύση – όπως ακριβώς προστατεύουμε τους αρχαιολογικούς χώρους και τα ευρήματα των ανασκαφών. Για να παράγουμε πολιτισμό, πρέπει πρωτίστως να συνεχίσουμε να ζούμε…».