Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Επισκέψιμο και για άτομα με προβλήματα όρασης

Τα δάχτυλα τους ψηλαφίζουν το ακριβές αντίγραφο ενός κυκλαδίτικου ειδωλίου με τη μορφή μιας εγκύου γυναίκας. Από το κινητό τους μια γυναικεία φωνή ακούγεται να περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τι αντιπροσωπεύει αυτό και αλλά παρόμοια ειδώλια που φιλοξενούνται σε διπλανές προθήκες.

Ο Βαγγέλης και η Τζουλιάνα γεννήθηκαν τυφλοί. Και σήμερα, καθώς βρίσκονται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, βλέπουν με μια άλλη ματιά. Όχι μεταφορικά, αλλά ρεαλιστικά μιλώντας, ο Βαγγέλης Αυγουλάς και η Τζουλιάνα Μπούση βλέπουν τα εκθέματα του μουσείου, όπως ποτέ πριν. Γιατί το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είναι το πρώτο ελληνικό μουσειακό ίδρυμα που καθίσταται επισκέψιμο από άτομα με προβλήματα όρασης.

Η φορητή προθήκη του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης φέρνει νέα δεδομένα για τους επισκέπτες με οπτική αναπηρία.

Θέτοντας το νέο πρόγραμμα «Σε Επαφή» σε λειτουργία, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ανοίγει τα μάτια σε ένα μείζον πρόβλημα: Στη συμπεριληπτικότητα σε άτομα με αισθητηριακή αναπηρία (οπτική ή ακουστική βλάβη). Πλέον, οι άνθρωποι αυτοί και συνάνθρωποι μας μπορούν να περιηγηθούν στη μόνιμη έκθεση της Κυκλαδικής Τέχνης – ισότιμα με κάθε άλλον επισκέπτη. Και παρότι άργησε πολύ να αφομοιωθεί ως πρακτική στην ελληνική πραγματικότητα, είναι μάλλον μια συγκινητική στιγμή.

«Προσβασιμότητα, συμπερίληψη, βιωσιμότητα: Λέξεις κλειδιά για την ταυτότητα και το αφήγημα κάθε σύγχρονου μουσείου ανά τον κόσμο, πλέον. Έννοιες που, για το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ήταν κεντρικές και αυτονόητες αρκετά χρόνια πριν. Νιώθουμε περήφανοι που εργαστήκαμε για να εφαρμοστούν στον χώρο μας και ιδιαίτερα χαρούμενοι που βλέπουμε να γίνονται μέρος του λεξιλογίου κάθε μουσείου. Ένα μουσείο οφείλει να είναι ανοιχτό σε όλες τις κοινωνικές ομάδες, να είναι προσβάσιμο, χωρίς αποκλεισμούς. Να προάγει την ποικιλομορφία και τη βιωσιμότητα. Με λίγα λόγια, να ερευνά, να συλλέγει, να συντηρεί, να εκθέτει. Αλλά και να εκπαιδεύει, δίνοντας το παράδειγμα» επισημαίνει η εκτελεστική διευθύντρια του Μουσείου, Ευγενία Χριστοδουλάκου.

Οι θησαυροί της προθήκης.

Στον πρώτο όροφο του μουσείου, όλα αυτά γίνονται πράξη. Μια κινητή προθήκη με κυλινδρικό σχήμα – η ιδέα για την κατασκευή της οποίας και τις δράσεις γύρω από αυτήν σχεδιάστηκαν από την διευθύντρια του Τμήματος Εκπαίδευσης του μουσείου Μαρίνα Πλατή και την υπεύθυνη Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Μουσείου Ελένη Μάρκου – κινείται στο χώρο από εκπαιδευμένο προσωπικό του μουσείου.

Περιέχει μια ανάγλυφη κάτοψη του χώρου με 13 διαφορετικούς σταθμούς και στις διαφορετικές θήκες – συρτάρια κρύβει ακριβή αντίγραφα αντιπροσωπευτικών αντικειμένων, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στα άτομα με τυφλότητα να τα γνωρίζουν.

Ο Βαγγέλης Αυγουλάς και η Τζουλιάνα Μπούση, ολικά τυφλοί, κατά την πρώτη επίσκεψη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, με την ξενάγηση της Ελένης Μάρκου.

Ο Βαγγέλης Αυγουλάς, δικηγόρος, ακτιβιστής, ιδρυτής της ΑΜΚΕ «Με άλλα μάτια» περιεργάζεται το ειδώλιο ενός καθιστού άνδρα που τείνει το χέρι του ψηλά, κάνοντας πια πρόποση με το, γεμάτο κρασί, κουπάκι του. Ο κ. Αυγουλάς αναδείχθηκε σε κομβικό συνεργάτη του «Σε Επαφή» φροντίζοντας για την διαρκή αξιολόγηση του από άτομα με προβλήματα όρασης, στηριζόμενος στην απόλυτη κατανόηση κάθε πληροφορίας από τον επισκέπτη. «Υπάρχει μια φράση που απηχεί τη φιλοσοφία της παγκόσμιας κοινότητας τυφλών, το ‘τίποτα για εμάς, χωρίς εμάς’» σημειώνει αφού έχει για πολλά χρόνια υπάρξει στην άβολη θέση να μην αισθάνεται πως περιλαμβάνεται σε μια κοινή δράση. «Γεννήθηκα πριν από 34 χρόνια, ολικά τυφλός και ομολογώ πως αισθανόμουν άσχημα κατά τις σχολικές εκδρομές στα μουσεία. Εδώ, λοιπόν, συνδιαμορφώσαμε το πρόγραμμα με τους ανθρώπους του Μουσείου, ώστε κανείς από τους τυφλούς επισκέπτες να μην αισθάνεται έτσι».

Η προθήκη χρησιμοποιείται, κάθε φορά, από τουλάχιστον δύο άτομα έως και μία μικρή μικτή ομάδα τα οποία συνοδεύει προσωπικό του μουσείου. Οι υπάλληλοι του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης παρακολούθησαν ειδικό σεμινάριο προκειμένου να εξοικειωθούν με την έννοια της αναπηρίας και τη σωστή διαχείριση επισκεπτών με βλάβη όρασης.

Η μουσειοσκευή τα ταξιδέψει σε ειδικά σχολεία.

Η κινητή προθήκη δεν είναι το μοναδικό απόκτημα του προγράμματος «Σε Επαφή». Περιλαμβάνει, επίσης, μια πολυαισθητηριακή κινητή μουσειοσκευή με θέμα τον Κυκλαδικό Πολιτισμό που δημιουργήθηκε ειδικά για άτομα με προβλήματα όρασης. Η γεωγραφία και η ιστορία των Κυκλάδων, τα ειδώλια και οι πρώτες ύλες για την κατασκευή τους μαζί με ένα βιβλίο σε γραφή Braille και μεγαλογράμματη γραφή είναι ένας ευέλικτος μηχανισμός που μπορεί να ταξιδέψει και εκτός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης σε ειδικά σχολεία αλλά και σε σχολεία τυπικής εκπαίδευσης σε μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης των μαθητών για την τυφλότητα.

Σε επαφή με τον κυκλαδίτικο πολιτισμό και τους συνανθρώπους μας με προβλήματα όρασης.

Κάπως έτσι, έμοιαζε και η προσπάθεια κάποιων επισκεπτών που φορέσαμε μια μάσκα ύπνου, αποκλείοντας το αισθητήριο της όρασης. Και καθώς σταθήκαμε πάνω από την κινητή προθήκη, επικεντρωθήκαμε στο να ακούσουμε την ξενάγηση από την Ελένη Μάρκου, αγγίζοντας τα αντίγραφα των εκθεμάτων: Το ειδώλιο ενός περιστεριού, ενός μαρμάρινου σκεύους σε σώμα γουρουνιού, μιας φιάλης. Θέσαμε τα δάχτυλα μας για λίγα λεπτά στην αναγνώριση ενός άγνωστου, αρχαίου κόσμου κι ύστερα επιστρέψαμε στην πραγματικότητα που μας εξασφαλίζει το βλέμμα. «Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι κάτι το οποίο μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε, αλλά κάποιοι άνθρωποι κινδυνεύουν περισσότερο από άλλους» παρατηρούσε νωρίτερα ο επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Νικόλαος Καλτσάς, υπενθυμίζοντας πως η αρτιμέλεια δεν είναι ένα προνόμιο για όλους.

Γι’ αυτό και το μουσείο δεν περιορίζεται μόνο σε δράσεις ξενάγησης για άτομα με προβλήματα όρασης αλλά και σε κωφά και βαρήκοα άτομα. Ως εκ τούτου, στη μόνιμη έκθεση της Κυκλαδικής Τέχνης έχει σχεδιαστεί και συμπεριληφθεί βίντεο με μαγνητοσκοπημένη ξενάγηση στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα τόσο με ελληνικούς υπότιτλους όσο και στα διεθνή νοήματα με αγγλικούς υπότιτλους. Η ξενάγηση στη νοηματική καλύπτει τις βασικές θεματικές του Κυκλαδικού Πολιτισμού και συνοδεύεται από σχετικές εικόνες. Η δημιουργία του βίντεο στη νοηματική έγινε σε συνεργασία με την HandsUp, το πρώτο πρακτορείο διερμηνέων νοηματικής γλώσσας στην Ελλάδα.

Όλο το πρόγραμμα υλοποιείται με την γενναιόδωρη χορηγία της ασφαλιστικής εταιρείας Eurolife FFH, μιας εταιρείας που όπως τόνισε και Αλέξανδρος Σαρρηγεωργίου Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλός της, έχει, εξ ορισμού, κοινωνικό αντίκτυπο και οφείλει να ‘επιστρέψει’ κάτι στις τοπικές κοινωνίες.

Το ευαίσθητο αυτό έργο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης είναι η πρώτη αντίστοιχη χειρονομία μουσείου σε μόνιμη συλλογή στην Ελλάδα. Όπως υπενθυμίζει και ο κ. Καλτσάς, η πρώτη προσπάθεια χρονολογείται το 1984, με την ίδρυση του Μουσείου Αφής που ναι, μεν χαιρετίστηκε από όλους αλλά δεν γνώρισε συνέχεια ή μιμητές. Εκτός από τα άτομα με προβλήματα όρασης, πολλές είναι οι αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες από τη μουσειακή εμπειρία – με ελάχιστες εξαιρέσεις, μη συστηματικού χαρακτήρα.

Το νέο πρόγραμμα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης αναζωπυρώνει τη συζήτηση για τι είδους μουσεία έχουν ανάγκη οι σύγχρονες κοινωνίες. Όπως σημείωνε νωρίτερα ο κ. Καλτσάς «ένα μουσείο και ένα πολιτιστικός οργανισμός ευρύτερα, δεν κρίνεται πια μόνο από τις εκθέσεις ή το καλλιτεχνικό του πρόγραμμα. Κρίνεται από το πώς αντιλαμβάνεται και απαντά σε ζητήματα της εποχής του, όπως η προσβασιμότητα όλων των κοινωνικών ομάδων, η συμπερίληψη, η εκπαίδευση και η ψυχαγωγία».

Γιώργος Στάθης (όρθιος) Γενικός Διευθυντής και Ιδρυτής της κοινωνικής εταιρείας Hands Up Agency, Τζουλιάνα Μπούση φιλόλογος και χερίστρια του σκύλου- οδηγού τυφλών Γιούνι, η Γιούνι, Βαγγέλης Αυγουλάς Δικηγόρος και Πρόεδρος της ΑΜΚΕ με «Άλλα Μάτια», Μαρίνα Πλατή Διευθύντρια Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Προγραμμάτων Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Νικόλαος Καλτσάς Επιστημονικός Διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Αλέξανδρος Σαρρηγεωργίου Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος EUROLIFE FFH, Ευγενία Χριστοδουλάκου Εκτελεστική Διευθύντρια Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης