Martin Zimmerman και Marlene Monteiro Freitas στην Πειραιώς 260

Όταν ξεκινά να δει κανείς μία παράσταση μπαλέτου προσδοκά να παρακολουθήσει άρτια εξασκημένους χορευτές να εκτελούν χωρίς κόπο, ντυμένοι συνήθως με συγκεκριμένα κουστούμια, ατομικές και ομαδικές χορογραφίες που απαιτούν υψηλές τεχνικές ικανότητες σε συγχρονισμό με την μουσική. Οι θεατές που προσέρχονται σε μία παράσταση «σύγχρονου χορού», από την άλλη, αντίστοιχα με εκείνους που επισκέπτονται μία έκθεση σύγχρονης τέχνης, προσδοκούν να συναντηθούν με κάτι πρωτότυπο και νέο είτε σε επίπεδο κινητικού υλικού, «οργάνωσης των σωμάτων στο χώρο και το χρόνο», διαδικασία δημιουργίας ή ιδέας ανάμεσα σε άλλα.

Κάτω από αυτόν τον τίτλο-ομπρέλα μπορεί κανείς να δει παραστάσεις αμιγώς «χορευτικές», με την έννοια ότι οι περφόρμερ απλώνουν τα μέλη τους, πηδούν, συστρέφονται και λυγίζουν τον κόσμο τους. Επιτελούν δηλαδή σωματικά λεξιλόγια που καλλιεργήθηκαν αθροιστικά από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα και μέχρι σήμερα καθώς ακόμη επινοούνται τρόποι κίνησης σε στούντιο, σχολές, ακαδημίες και αίθουσες προβών. Μπορεί ωστόσο [κανείς] να παρευρεθεί σε έργα στα οποία οι περφόρμερ, μεταξύ άλλων, τραγουδούν, μιλούν, μεταμφιέζονται, φωνάζουν ή σιωπούν και στέκονται ακίνητοι, εφόσον, στις παραστάσεις «σύγχρονου χορού» [μπορεί να] προτείνονται κάθε φορά κώδικες και συμβάσεις θέασης. Έτσι, τα έργα «σύγχρονου χορού» χαρακτηρίζονται από ανομοιογένεια, πληθυντικότητα και πολυφωνία. Αυτός ο πλουραλισμός, που μέχρι πρόσφατα χαρακτήριζε κυρίως τα εικαστικά –τουλάχιστον με τόση/τέτοια ευρύτητα- σήμερα θεωρείται από καλλιτέχνες, κοινό και κριτικούς όχι μόνο αποδεκτός αλλά και δεδομένος.

Οι διαφορετικοί τρόποι θέασης που συνεπάγεται αυτή η ετερογένεια διακρίνονται επίσης από «ανοιχτότητα» των τρόπων πρόσληψης. Οι θεατές, υποστηρίζουν συχνά οι καλλιτέχνες, είναι «ελεύθεροι να προσλάβουν το θέαμα με τους δικούς τους τρόπους», ανάλογα με τις εμπειρίες τους, τις έξεις, και τα εργαλεία που φέρουν μαζί τους στη συνάντηση που συμβαίνει τη στιγμή της παράστασης, αλλά και μετά το πέρας αυτής. Έτσι σε κάθε έργο ορίζεται εκ νέου μία «συμφωνία» ανάμεσα στο κοινό και τον σκηνικό κόσμο.

Υπάρχουν ωστόσο χορογράφοι που ενώ δημιουργούν διαφορετικά μεταξύ τους έργα, κατοχυρώνουν ένα αναγνωρίσιμο ιδίωμα. Δύο τέτοιες περιπτώσεις μοιάζει να είναι τόσο ο Martin Zimmerman όσο και η Marlene Monteiro Freitas δύο έργα των οποίων θα παρουσιαστούν τις επόμενες μέρες σε δύο από τις μεγάλες σκηνές της Πειραιώς 260· το Danse Macabre/Μακάβριος χορός και το Mal-Embriaguez divina/ To κακό-Θεϊκή μέθη αντίστοιχα.

Martin Zimmermann – Danse Μacabre/Μακάβριος χορός / Photo Credits: Basil Stuecheli

Ο Ελβετός Martin Zimmerman (1970) είναι, όπως διαβάζουμε στην επίσημη ιστοσελίδα του «καλλιτέχνης, χορογράφος, σκηνοθέτης, σκηνογράφος και περφόρμερ». Ανάμεσα σε άλλα αποφοίτησε το 1995 από σπουδές τσίρκου στο Παρίσι και ταξίδεψε για τρία χρόνια πριν επιστρέψει πίσω στην Ελβετία. Τα έργα του διακρίνονται από «χιούμορ, μαγεία και παραδοξότητα» ενώ διαπνέονται από σφιχτό ρυθμό, καθώς είναι φτιαγμένα με «ακρίβεια και προσοχή στη λεπτομέρεια». Κατασκευάζει «κωμικοτραγικά σύμπαντα» στο κέντρο των οποίων είναι η ανθρώπινη ύπαρξη. Στα παράλληλα αυτά σύμπαντα οι συμβάσεις και οι σκηνικοί κώδικες αναταράσσονται και αμφισβητούνται συμπαρασέρνοντας εκείνους της θέασης. Δημιουργεί απίθανους και περίεργους κόσμους στους οποίους «κατοικούν» χαρακτήρες ανορθόδοξοι, ιδιαίτεροι και ασυνήθιστοι. Οι συμπεριφορές, οι κινήσεις, οι εκφράσεις, οι εξωτερικεύσεις και οι χειρονομίες τους μοιάζουν με καθημερινές, φέρουν αναγνωρίσιμα ίχνη του πραγματικού. Ωστόσο μεγεθύνονται και «αλλοιώνονται» στον ιδιαίτερο σκηνικό κόσμο που δημιουργεί ώστε καθίστανται παράδοξες και αχαρτογράφητες. Αντίστοιχα «ασαφή» μοιάζουν τα «καθημερινά» αντικείμενα που καθώς καθίσταται σκηνικά, τοποθετούνται εκτός τόπου και για αυτόν μετατρέπονται με έναν αδιόρατο τρόπο ασαφή.

Ο ίδιος δεν ανεβαίνει πάντα στη σκηνή ενώ οι άρτια εκπαιδευμένοι περφόρμερ «είναι συνένοχοι σε αυτούς τους απίθανους κόσμους». Είδαμε πέρυσι επίσης στην Πειραιώς 260 το έργο του Ein Zwei Drei/Ένας δύο τρεις, όπου τέσσερις καταπληκτικοί περφόρμερ – τρεις χορευτές και ένας πιανίστας – μετέτρεψαν τη σκηνή σε ένα φανταστικό μουσείο. Οι τρόποι με τους οποίους σχετίζονταν μεταξύ τους, με τα ορατά αντικείμενα αλλά και με ιδέες, καταστάσεις, και συνθήκες που υπονοούνταν συνένωσαν τον δραματουργικό σκελετό ενός έργου απολαυστικού και φασαριώζικου τόσο σε επίπεδο σκηνικών συμβάντων όσο και σε εκείνο των συνειρμών και των σκέψεων.

Στο έργο Danse Macabre/Μακάβριος χορός που θα παρουσιαστεί την Τρίτη 21 και την Τετάρτη 22 Ιουνίου στο χώρο Η’ της Πειραιώς 260 θα δούμε «μία ευάλωτη κοινότητα» προσώπων. Τρεις «απόκληροι», «τραγικοκωμικοί, εύθραυστοι χαρακτήρες που έχουν εγκαταλείψει τις κοινωνικές νόρμες και συνυπάρχουν την ίδια στιγμή στον ίδιο τόπο με μία κοινή «μακάβρια» διάθεση». Η παράξενη φιγούρα που αιωρείται πάνω τους, η μορφή του θανάτου, ενσαρκώνεται από τον ίδιο τον χορογράφο. Άξονας σε αυτό τον «αγώνα επιβίωσης» [εντός αλλά και εκτός σκηνής] είναι, διαβάζουμε, το χιούμορ.

Marlene Monteiro Freitas: Mal – Embriaguez divina / Το Κακό – Θεϊκή μέθη/ Photo Credits: Peter Hönnemann

Το χιούμορ και η παραδοξότητα είναι επίσης δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά τη Marlene Monteiro Freitas. Χιούμορ εξίσου «σουρεαλιστικό» και ιδιοσυγκασιακό διακρίνει και τη δουλειά της Freitas, χορεύτρια η ίδια και χορογράφος, και της ομάδας της P.OR.K. Γεννημένη στο Πράσινο Ακρωτήρι, όπου και δημιούργησε την πρώτη της ομάδα, με σπουδές χορού στις Βρυξέλες και συγκεκριμένα στο P.A.R.T.S έχει τη βάση της στη Λισαβώνα και από εκεί ταξιδεύει τον κόσμο.

Είναι η τρίτη φορά που έχουμε την ευκαιρία να δούμε έργα της στο χώρο της Πειραιώς 260 στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Το 2017 παρουσίασε το Bacchae, Prelude to a purge/ Βάκχες πρελούδιο κάθαρσης, έργο που είχε δημιουργηθεί εκείνη τη χρονιά και το 2018 το Of Ivory and flesh –statues also suffer, το πρώτο της μεγάλο έργο που έκανε πρεμιέρα το 2014. Οι φιγούρες που δημιουργεί η Freitas, κεντρικό στοιχείο των ολοκληρωμένων κόσμων της είναι, ανοίκειες, ανιμιστικές και υβριδικές, καθώς κινούνται ανάμεσα στο ανθρώπινο και στο μη ανθρώπινο, μεταξύ των ξεκάθαρων φύλων, φυλών και θα μπορούσε να πει κανείς ακόμη και ειδών (Balona). Μοιάζει σαν να παραμένουν συνεχώς σε μία συνθήκη συνεχούς παραμόρφωσης, μεταμόρφωσης και κυρίως σχεσιακότητας, σαν να υπάρχουν πάντα σε αλληλεξάρτηση, αντί να συναντιούνται ως ολοκληρωμένες αυτόνομες οντότητες.

Εξίσου «ασταθή» είναι τα σκηνικά της σύμπαντα στα οποία η μουσική [όπου στη λέξη μουσική περιλαμβάνονται όλοι οι σκηνικοί ήχοι, μεταξύ των οποίων και το τραγούδι και οι ομιλίες] αποτελεί ένα βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο.

Έντονη είναι στους κόσμους της η αίσθηση της υπονόμευσης και της αποσταθεροποίησης τόσο του θεατρικού, εν προκειμένω χορογραφικού μηχανισμού, όσο και των πιθανών νοημάτων, συνειρμών ή συν-αισθημάτων (affect) που μπορεί να αναδύονται. Η υπονόμευση αυτή, ακόμη και αν αναγνωρίζει κανείς στοιχεία πιο συγκεκριμένα, όπως μία κριτική στην αποικιοκρατία, [1] μοιάζει να διαθλάται σε πληθυντικές διάφορες κατευθύνσεις αντί να στοχεύει εμφατικά σε μία ορισμένη διεύθυνση. Στο έργο που θα δούμε την Πέμπτη 30 Ιουνίου και την Παρασκευή 31 Ιουλίου στο χώρο Δ’ της Πειραιώς 260 διαπραγματεύεται με την «πολυσημία» του κακού».

Marlene Monteiro Freitas: Mal – Embriaguez divina / Το Κακό – Θεϊκή μέθη / Photo Credits: Peter Hönnemann

Η πορτογαλική λέξη mal/κακό, διαβάζουμε, δεν έχει μία και ενιαία μετάφραση. Μπορεί να σημαίνει «ανησυχία, λύπη, μαρτύριο, έλλειψη, φρίκη ή απλώς κακό». Ταυτόχρονα, φαίνεται πως το κακό και η τέχνη βρίσκονται σε μεγάλη εγγύτητα. «Ίσως αυτός είναι ο λόγος που το κακό εμφανίζεται σε μεγάλο αριθμό ιστοριών ως δύναμη που καθορίζει τη δράση, με το θέατρο να είναι επανειλημμένα ο τόπος όπου αποκαλύπτεται».

Δεν μένει παρά να ανακαλύψουμε ιδίοις όμμασι τις προσεχείς μέρες, αυτές τις πολλά υποσχόμενες αποκαλύψεις.

[1] Το ζήτημα της αποικιοκρατίας φαίνεται να αναδεικνύεται σημαντικό, άλλωστε στο έργο της Of ivory and flesh αυτό δηλώνεται ρητά καθώς εμπνέεται, ανάμεσα σε άλλα, από το κινηματογραφικό Statues also Die [1953] «μια κριτική προσέγγιση στην αφρικανική τέχνη και στην αποικιοκρατία».