«Κανονικότητα» με πέντε νέες εκθέσεις στο ΕΜΣΤ, ενόψει αλλαγών

Με την ταυτόχρονη παρουσίαση πέντε νέων εκθέσεων παραγωγής του, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης επιχειρεί να κάνει μια εντυπωσιακή επανεκκίνηση, «να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο», όπως είπε χαρακτηριστικά η καλλιτεχνική διευθύντριά του Κατερίνα Γρέγου, παρουσιάζοντάς τις στο κοινό.

Για μία ακόμη φορά, η Κατερίνα Γρέγου σκιαγράφησε το όραμά της για ένα «πιο ανοιχτό, φιλόξενο και συμπεριληπτικό μουσείο, όπου ο επισκέπτης θα περνά ποιοτικό χρόνο», ενώ επανέλαβε την πρόθεσή της να προχωρήσει σε αλλαγές, όχι μόνο στο εσωτερικό του μουσείου αλλά και στον εξωτερικό χώρο, όπου όμως θα απαιτηθεί «η βοήθεια της πολιτικής ηγεσίας». Δεν διευκρίνισε ωστόσο ποιες μπορεί να είναι αυτές οι αλλαγές (που απαιτούν, μάλιστα, πολιτική βοήθεια), σε ένα κτίριο που η κατασκευή του αποδείχθηκε εφάμιλλη του γεφυριού της Άρτας.

Η Κατερίνα Γρέγου εξήγγειλε για άλλη μια φορά τη βούλησή της για ριζική αναδιάρθρωση της έκθεσης της μόνιμης συλλογής από τον καινούργιο χρόνο –ή, μάλλον, την κατάργηση της ίδιας της έννοιας της έκθεσης της μόνιμης συλλογής– ώστε να υπάρξουν περιοδικές παρουσιάσεις που θα αναδείξουν το σύνολο της Συλλογής του ΕΜΣΤ, καθώς και τη μεγάλη δωρεά του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, που θα ενσωματωθεί σε αυτήν.

Ανεξαρτήτως του αν η απόφαση για «ριζική αναδιάρθρωση» είναι σωστή ή όχι, θα πρέπει να θυμίσουμε ότι η έκθεση της Μόνιμης Συλλογής γίνεται με βάση μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη που είναι εγκεκριμένη από το Συμβούλιο Μουσείων, κάτι που αποτέλεσε βασικό λόγο για τις τεράστιες καθυστερήσεις που σημάδεψαν το ΕΜΣΤ. Όσο ο νόμος παραμένει ο ίδιος, η όποια «ριζική αναδιάρθρωση» απαιτεί να ξαναρχίσει η διαδικασία των εγκρίσεων από την αρχή.

Πάντως, η «επανεκκίνηση» του ΕΜΣΤ με πέντε νέες εκθέσεις φαίνεται να αποτελεί ένα πρώτο βήμα για τη δημιουργία μιας αίσθησης «κανονικότητας», το ίδιο και η αποδοχή από το Δ.Σ. του Μουσείου της πλήρους εφαρμογής της Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας, που αποφασίστηκε μετά από απειλές του σωματείου εργαζομένων για απεργιακές κινητοποιήσεις.

Statecraft: Διαμορφώνοντας το κράτος Άποψη εγκατάστασης ( από αριστερά προς τα δεξιά ): Thomas Locher , Ελένη Καμμά, Navine Khan G . Dossos , Langlands & Bell . Φωτογραφία: Άννα Πρίμου

H διεθνής ομαδική έκθεση «Statecraft: Διαμορφώνοντας το κράτος» αποτελεί τον πυρήνα γύρω από τον οποίο αρθρώνονται οι άλλες τέσσερις καινούργιες εκθέσεις του ΕΜΣΤ. Η έκθεση, που απλώνεται και στα δύο επίπεδα του χώρου των περιοδικών εκθέσεων, ο οποίος έχει μεταμορφωθεί σε ένα λειτουργικό εκθεσιακό χώρο που υπηρετεί τα έργα, χάρη στην παρέμβαση των Εύας Μανιδάκη και Θανάση Δεμίρη, αποτελεί μια ετεροχρονισμένη και «λοξή» συνεισφορά του ΕΜΣΤ στην επέτειο των 200 χρόνων από τη γέννηση του ελληνικού κράτους, «αποστασιοποιημένη από το εθνικό αφήγημα», όπως τόνισε στην παρουσίασή της η Κατερίνα Γρέγου.

Οι 39 καλλιτέχνες που συμμετέχουν διερευνούν, μέσα από τα έργα τους, τους μηχανισμούς διαμόρφωσης του έθνους-κράτους, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, καθώς και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο και δικτυωμένο κόσμο. Εξουσιαστικές δομές, κρατική γραφειοκρατία, διακυβέρνηση και την κυριαρχία, αλλά και ζητήματα δημοκρατίας, της ιθαγένειας και της πολιτειότητας, των δικαιωμάτων, της συμπερίληψης και του αποκλεισμού βρίσκονται στο επίκεντρο του προβληματισμού των καλλιτεχνών, σε μια περίοδο που ο εθνικισμός και η απολυταρχία βρίσκονται σε άνοδο.

Statecraft: Διαμορφώνοντας το κράτος Άποψη εγκατάστασης ( από αριστερά προς τα δεξιά ): Tanja Muraskaja, Ours (2018), Marina Naprushkina and Neue Nachbarschaft/ Moabit, Jetzt! Alles f ü r Alle! (2020), Αντώνης Πίττας , all done go home (2019). Φωτογραφία: Άννα Πρίμου

Επιπλέον, το «Statecraft» στρέφει το βλέμμα του πέρα από τις παραδοσιακές μορφές του έθνους-κράτους, προς την κατεύθυνση εναλλακτικών μοντέλων κρατικής και πολιτικής συγκρότησης, σε συνάφεια με τις σημερινές προκλήσεις της μαζικής μετανάστευσης, με τις πραγματικότητες των μεταεθνικών και διεθνικών δομών οργάνωσης, την παγκοσμιοποίηση και τον σύγχρονο τεχνολογικό νομαδισμό. Διαθέτοντας μια μη άμεσα αναγνωρίσιμη εσωτερική συνάφεια, τα έργα που παρουσιάζονται καλούν τον επισκέπτη να τους αφιερώσει χρόνο και, πάνω απ’ όλα, σκέψη και προβληματισμό.

Στην ομαδική έκθεση «Statecraft» παίρνουν μέρος οι: Bani Abidi, Ewa Axelrad, Μαρία Βαρελά, Zanny Begg – Oliver Ressler, Βαγγέλης Βλάχος, Ειρήνη Βουρλούμη, Loulou Cherinet, Liu Chuang, Γιώργος Γύζης, Katya Ev, Köken Ergun, Marta Górnicka, Ivan Grubanov, Lise Harlev, Femke Herregraven, Ελένη Καμμά, Navine G. Khan-Dossos, Thomas Kilpper, Szabolcs KissPál, Πάνος Κοκκινιάς, Stéphanie Lagarde, Langlands & Bell, Ella Littwitz, Thomas Locher, Cristina Lucas, Tanja Muravskaja, Marina Naprushkina, Kristina Norman, Daniela Ortiz, Trevor Paglen, Αντώνης Πίττας, Jaanus Samma, Larissa Sansour, Jonas Staal, Αναστάσης Στρατάκης, Sasha Streshna, Αλέξης Φιδετζής

Statecraft: Διαμορφώνοντας το κράτος Άποψη εγκατάστασης ( από αριστερά προς τα δεξιά ): Ελένη Καμμά, Marina Naprushkina , Navine Khan G . Dossos , Langlands & Bell . Photo: Anna Primou

Ο καλλιτεχνικός διάλογος που άνοιξε η φωτογράφος Ειρήνη Βουρλούμη με το ζωγραφικό έργο του παππού της Ανδρέα Βουρλούμη (1910-1999) αποτελεί το θέμα της έκθεσης «Στον ίδιο χώρο». Η Ειρήνη Βουρλούμη παραθέτει δικές της φωτογραφίες τραβηγμένες με κινητό τηλέφωνο κατά τις περιπλανήσεις της στην πόλη της Αθήνας δίπλα σε ζωγραφικούς πίνακες, υδατογραφίες, σχέδια και ποιήματα που έκανε ο Ανδρέας Βουρλούμης πάνω από μισό αιώνα πριν.

Στην έκθεση, που επιμελήθηκε ο Σταμάτης Σχιζάκης, παρουσιάζονται 32 ζεύγη φωτογραφιών και ζωγραφικών έργων που έχει επιλέξει η καλλιτέχνιδα. Μέσα από τον συσχετισμό τους δημιουργεί γέφυρες μεταξύ της μεταπολεμικής Αθήνας, όπως την αποτύπωσε στα γρήγορα σχέδια του ένας ιστορικής σημασίας ζωγράφος και της ίδιας πόλης σήμερα, όπως την καταγράφει η ίδια στις δικές τις περιπλανήσεις.

Ειρήνη Βουρλούμη, Άποψη εγκατάστασης : ΕΜΣΤ, Φωτογραφίες: Studio Vaharidis

Η Ειρήνη Βουρλούμη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Έχει συνεργαστεί ως φωτορεπόρτερ με διεθνείς εφημερίδες και περιοδικά. Στα έργα της περιλαμβάνεται η σειρά φωτογραφιών από τις εθνικές εκλογές του 2015 («Party like there is no tomorrow»), ο φωτογραφικός συσχετισμός του μυθιστορήματος του Στρατή Μυριβήλη «Η Παναγιά η γοργόνα» με την υποδοχή μεταναστών στη Σκάλα Συκαμινιάς («The Mermaid Madonna»), η καταγραφή της Αθήνας ως σκηνικού της οικονομικής κρίσης («In Waiting»). Έχει εκθέσει στο Bozar (Βρυξέλλες), στο Martin Gropius Bau (Βερολίνο), στο Μουσείο Μπενάκη κ.α. Είναι μέλος της ελληνικής κολεκτίβας Depression Era.

Ο καλλιτέχνης ασχολείται με τη διερεύνηση της εικαστικής γλώσσας και κληρονομιάς του μοντερνισμού. Το 2019 ήταν φιλοξενούμενος καλλιτέχνης στο σπίτι και στούντιο του Theo van Doesburg (1883-1931), εμπνευστή του κινήματος De Stijl, μαζί με τον Mondrian,, που βρισκόταν λίγο έξω από το Παρίσι. Η διαμονή του συνέπεσε με τις κινητοποιήσεις των κίτρινων γιλέκων, κάτι που τον ώθησε να εξετάσει την κληρονομιά του μοντερνισμού μέσα από ένα πολιτικό πρίσμα.

Ο Πίττας επέλεξε σχέδια και γκουάς του Van Doesburg, τα οποία αντιπαραθέτει, εικαστικά και διαλογικά, με τις δικές του μεγάλων διαστάσεων σιλουέτες από αλουμίνιο. Ο Πίττας απαθανάτισε τις διαδηλώσεις του κινήματος των κίτρινων γιλέκων φωτογραφίζοντας τους διαδηλωτές, την αστυνομία αλλά και τις αντιπαραθέσεις στους δρόμους. Στην παρέμβαση αυτή, επιστρέφουν ως σιλουέτες, άλλοτε ως ξεχωριστά άτομα και άλλοτε σαν μια ενιαία μάζα. Με την τοποθέτησή τους μπροστά από τα σχέδια του Van Doesburg, μοιάζουν να κλείνουν τον δρόμο αλλά και να προστατεύουν το έργο του, την κληρονομιά του.

Αντώνης Πίττας jaune , geel , gelb , yellow . Πράξεις μοντερνισμού με τον Αντώνη Πίττα και τον Theo van Doesburg , 2021/22 Άποψη εγκατάστασης : ΕΜΣΤ Φωτογραφία : Studio Vaharidis

Ο τίτλος «jaune, geel, gelb, yellow» προέρχεται από το ντανταϊστικό περιοδικό «Mécano» του Van Doesburg, το οποίο εκδόθηκε πριν από 100 χρόνια. Η έκθεση και η έκδοση που τη συνοδεύει εξετάζουν την αποτυχία, την κατάρρευση και την ιστορικοποίηση των μοντερνιστικών ιδεωδών που πρέσβευε ο Theo van Doesburg, με φόντο το σημερινό πολιτικό σκηνικό των μαζικών διαμαρτυριών.

Η έκθεση εντάσσεται στο νέο πρόγραμμα του ΕΜΣΤ, στο πλαίσιο του οποίου σύγχρονοι καλλιτέχνες καλούνται να παρέμβουν στη συλλογή του Μουσείου. Τα έργα του Theo van Doesburg (που προέρχονται από το Centraal Museum της Ουτρέχτης) παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Αντώνης Πίττας jaune , geel , gelb , yellow . Πράξεις μοντερνισμού με τον Αντώνη Πίττα και τον Theo van Doesburg , 2021/22 Άποψη εγκατάστασης : ΕΜΣΤ Φωτογραφία : Studio Vaharidis

Ο Αντώνης Πίττας γεννήθηκε στην Αθήνα και ζει στο Άμστερνταμ. Φοίτησε στην ΑΣΚΤ, στο Ινστιτούτο Piet Zwart (Ρότερνταμ) και στο Ινστιτούτο Sandberg (Άμστερνταμ). Έχει συμμετάσχει σε εκθέσεις σε μουσεία και κέντρα σύγχρονης τέχνης, όπως τα Centraal Museum (Ουτρέχτη), Significant Other (Βιέννη), Stedelijk Museum Bureau (Άμστερνταμ), Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Ρώμη), BAK (Ουτρέχτη), Van Abbemuseum (Αϊντχόβεν), Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης (Γλασκώβη), καθώς και σε διεθνείς διοργανώσεις, όπως η Manifesta 12 (Παλέρμο). Στην Ελλάδα, έχει παρουσιάσει δουλειά του στο MOMus – Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (2019) και στη Μπιενάλε Θεσσαλονίκης (2015).

Η Jennifer Nelson αποτελεί την πρώτη καλλιτέχνιδα που φιλοξενεί το πρόγραμμα «Artist at Work» του ΕΜΣΤ. Από τον Μάρτιο έως και τον Σεπτέμβριο του 2022, η Νέλσον θα δημιουργεί γλυπτικές μορφές που να μπορεί να τις φοράει στο σώμα της και να τις κουβαλά μαζί της χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη τις συσκευασίες και τα υλικά απόβλητα της οικογένειάς της, που συνέλεγε για ένα χρόνο. Η περφόρμανς με τίτλο «Waste (Inheritance)» [«Απόβλητα (Κληρονομιά)»] αποτελεί έναν προβληματισμό πάνω στην κατανάλωση και την προσβολή της οικολογικής ισορροπίας, που αντιπαραβάλλει τα υλικά απόβλητα ενός ατόμου με τη σωματική του κλίμακα: ο όγκος και η μάζα απορριμμάτων που προέκυψε υπερβαίνει κατά πολύ το μέγεθος και το βάρος του σώματος της καλλιτέχνιδας.

Jennifer Nelson Waste (Inheritance). Α Public Negotiation with the Repressed , 2022 (work in progress) Courtesy of the artist Photograph : Anna Primou

Η Νέλσον επανεξετάζει αυτά τα υλικά «μιας χρήσης», διεκδικώντας την υλική και ενεργειακή τους αξία. Το κοινό μπορεί να γίνει μάρτυρας της δημιουργικής αυτής διαδικασίας στο προσωρινό της εργαστήριο, στο Project Room του ΕΜΣΤ, για να εξετάσει και να χρησιμοποιήσει δημιουργικά αυτά τα υλικά. Η Νέλσον θεωρεί ότι αυτά τα υλικά αποτελούν ένα συλλογικό γλυπτό, το οποίο, για να κριθεί, απαιτεί να εξετάσουμε τις συνέπειες της χρήσης των υλικών καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους.

Jennifer Nelson Waste (Inheritance). Α Public Negotiation with the Repressed , 2022 (work in progress) Courtesy of the artist Photograph : Anna Primou

Η Jennifer Nelson γεννήθηκε στην Πενσυλβάνια και ζει στην Αθήνα από το 2004. Σπούδασε New Genres στο San Francisco Art Institute και έκανε το μεταπτυχιακό της στο University of California, Λος Άντζελες. Έχει λάβει την υποτροφία Guggenheim για τις εικαστικές τέχνες και υπήρξε φιλοξενούμενη καλλιτέχνης στο Stiftung Laurenz-Haus στη Βασιλεία και στο Grand Central Art Center, Cal State University Fullerton. Ως περφόρμερ, έχει χoρέψει με το Feld Ballet στη Νέα Υόρκη και το Ballet du Grand Théatre στη Γενεύη της Ελβετίας. Στις εκθέσεις και παρουσιάσεις της συγκαταλέγονται: «Everything is in a State of Change», Jennifer Nelson / Janis Rafa, Goethe Institut, Αθήνα (2021), «Anatomy of Political Melancholy», Ίδρυμα Schwarz, Ωδείο Αθηνών (2019), «No Country for Young Men: Contemporary Greek Art in Times of Crisis», BOZAR, Βρυξέλλες (2014) κ.ά.

Μέσα από τις οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις, τα βίντεο, τις περφόρμανς, τη φωτογραφία, τα δοκίμια και τις διαλέξεις του, καθώς και μέσα από τη χρήση διαφορετικών ειδών ήχου, ο Λόρενς Αμπού Χαμντάν εξερευνά την πολιτική επίδραση της ακρόασης και του ήχου στα ανθρώπινα δικαιώματα και τον νόμο. Οι ηχητικές έρευνές του έχουν χρησιμοποιηθεί ως αποδεικτικά στοιχεία στο Δικαστήριο Ασύλου και Μετανάστευσης του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και για την υποστήριξη οργανώσεων όπως η Διεθνής Αμνηστία.

Lawrence Abu Hamdan Walled Unwalled, 2018 ( στιγμιότυπο ) Μονοκάναλο βίντεο, έγχρωμο, ήχος, 20′ 04” Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη

Στην πρώτη ατομική του έκθεση στην Ελλάδα παρουσιάζονται τρία έργα, τα οποία εξερευνούν τις θεματικές των αμφισβητούμενων συνόρων, της ιθαγένειας και της ελευθερίας μετακίνησης: το βίντεο «Rubber Coated Steel» (2016), που διερευνά τη δολοφονία δύο άοπλων εφήβων, τον Μάιο του 2014, από τα πυρά ισραηλινών στρατιωτών στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη της Παλαιστίνης, η βιντεοεγκατάσταση «Walled Unwalled» (2018), που αναφέρεται στη διαπερατότητα των τοίχων και τις τεχνικές παρακολούθησης, καθώς και το βίντεο «45th Parallel» (2022), που εστιάζει στην Ελεύθερη Βιβλιοθήκη και Όπερα Haskell, μια μοναδική στον κόσμο διασυνοριακή όπερα, η οποία βρίσκεται ακριβώς στο όριο Καναδά και Ηνωμένων Πολιτειών, για να μιλήσει για τα διαπερατά σύνορα και την απειλούμενη ελεύθερη μετακίνηση.

Ο Lawrence Abu Hamdan γεννήθηκε στο Αμμάν της Ιορδανίας το 1985. Είναι διδάκτορας του Κέντρου Ερευνητικής Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστήμιου Goldsmiths του Λονδίνου (2016). Έργα του έχουν παρουσιαστεί σε πολλές ατομικές εκθέσεις, σε διεθνείς διοργανώσεις, αλλά και σε μουσεία όπως η Kunsthalle της Βασιλείας (2021), η Tate Modern του Λονδίνου (2013, 2018), το Centre Pompidou στο Παρίσι (2017) κ.λπ. Είναι συμπαραλήπτης του Βραβείου Turner 2019 και κάτοχος του Βραβείου EMAF 2020, του Βραβείου Edvard Munch Art 2019, του Βραβείου Baloise Art 2018 και του Βραβείου Abraaj Art 2018 κ.ά. Ζει και εργάζεται στη Βηρυτό.

Μετά από έξι μήνες κωλυσιεργίας, και υπό την απειλή μιας 24ωρης απεργίας, που το Σωματείο Εργαζομένων στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είχε εξαγγείλει για την επομένη των εγκαινίων (17/6), το Δ.Σ. του ΕΜΣΤ, σε έκτακτη συνεδρίασή του, έστερξε να αποδεχτεί τη συνολική εφαρμογή της Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας, ιδιαίτερα εκείνα τα άρθρα της που προβλέπουν τη σύσταση κοινών επιτροπών του Δ.Σ. και του Σωματείου, με αντικείμενο την επεξεργασία των προτάσεων για τον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας, τη διαμόρφωση του Κανονισμού Εργασίας και την εξέλιξη των εργαζομένων.

Μετά τις εξελίξεις αυτές, το Σωματείο προχώρησε στην αναστολή της απεργίας, όπως αναφέρει σε ανακοίνωσή του, «βρίσκεται ωστόσο σε αγωνιστική επαγρύπνηση με στόχο να διασφαλίσει τη συνολική εφαρμογή της ΣΣΕ, τα εργασιακά δικαιώματα των εργαζομένων αλλά και τον δημόσιο χαρακτήρα του Μουσείου».