Μπορεί η Επίδαυρος να γίνει avant garde;

Η οραματική αναρώτηση «Τι Επιδαύρια θέλουμε;» είναι, εδώ και χρόνια, στο κέντρο μιας συζήτησης στην κοινότητα των παραστατικών τεχνών. Η συζήτηση αυτή δεν είχε ανεπίσημη έναρξη, μέχρι την περασμένη Παρασκευή· οπότε το ερώτημα – με μορφή προσδοκίας πια – τέθηκε από ακαδημαϊκούς και εκπροσώπους θεσμικών οργάνων. Και, κυρίως, κάτω από την σκέπη και τη σύλληψη του ίδιου του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Το ιστορικό Φεστιβάλ Επιδαύρου, στην τρέχουσα εκδοχή του, έχει εξαντλήσει τον εαυτό του και η επανεφεύρεση των στόχων και του ιδεολογικού του πυρήνα μοιάζει επείγουσα· χρίζει, δηλαδή, άμεσων και ριζικών παρεμβάσεων.

Αν κάτι, στο οποίο συμφώνησαν άπαντες οι 14 εισηγητές της ημερίδας «Επίδαυρος: Παρελθόν και μέλλον», είναι πως τα Επιδαύρια πρέπει να προστατευθούν από την αγοραία κατάσταση στην οποία υπόκεινται τώρα. Και για την οποία, κοινό μυστικό, είναι πως σημαντικό ρόλο έχει διαδραματίσει, η είσοδος ιδιωτών παραγωγών όσο και οι πιέσεις των τοπικών παραγόντων της Επιδαύρου για επιμήκυνση του Φεστιβάλ και συντήρηση της αυξημένης επισκεψιμότητας για μεγαλύτερο διάστημα. Με λίγα λόγια, η Επίδαυρος αντιμετωπίζεται ως ένα ακόμα πρόταγμα του τουριστικού μηχανισμού με πολιτιστική επίφαση. Όμως, όπως σημείωσε και ο καθηγητής του ΑΠΘ και κριτικός θεάτρου Σάββας Πατσαλίδης, «μια παράσταση στην Επίδαυρο πρέπει να λειτουργεί ως γεγονός κι όχι ως τουριστική διεκπεραίωση. Η Επίδαυρος πρέπει να λειτουργεί ως μια δεξαμενή γεγονότων που δεν συναντάς πουθενά αλλού».

«Πρέπει να δούμε το ζήτημα της μοναδικότητας των παραστάσεων και όχι την εκπόρνευση τους σε ακατάλληλες πιάτσες» τόνισε η Κατερίνα Ευαγγελάτου. @Eλίνα Γιουνανλή

Υπέρ της μοναδικότητας των Επιδαυρίων τάχθηκε δυναμικά, η καλλιτεχνική τους διευθύντρια Κατερίνα Ευαγγελάτου μιλώντας ξεκάθαρα για τις παραστάσεις που γυρολογούν (σε μια προσπάθεια να καλύψουν τα έξοδα τους) ακυρώνοντας – και πολύ περισσότερο – κακοποιώντας τον επιδαύριο χαρακτήρα τους. «Η γύρα μόνο κακό κάνει σε μια παράσταση. Πρέπει να δούμε το ζήτημα της μοναδικότητας των παραστάσεων και όχι την εκπόρνευση τους σε ακατάλληλες πιάτσες. Πως είναι δυνατόν μια παράσταση που έχει φτιαχτεί για την Επίδαυρο ν’ ανεβαίνει, πριν ή μετά, σε αυλές σχολείων;» τόνιζε, την ώρα που φέτος, ο προγραμματισμός των Επιδαυρίων ‘εμβολιάζεται’ με τρεις παραστάσεις που θα παίξουν μόνο στο αργολικό κοίλον (Η «Άλκηστη» του Ευριπίδη από τον Γιόχαν Σίμονς, ο «Αγαμέμνων» του Αισχύλου από τον Ούρλιχ Ράσε) ή σε ελάχιστες κι επιλεγμένες πιάτσες (όπως οι «Πέρσες» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά).

Η πρόταση αυτή θέτει ευθέως το ζήτημα της περαιτέρω χρηματοδότησης των Επιδαυρίων από το Υπουργείο Πολιτισμού προκειμένου να εξασφαλίζει το ερευνητικό και υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο των παραγωγών και να μην επαφίεται στο ταμείο μιας εξαντλητικής περιοδείας. Μια πρόταση την οποία υπογράμμισε και ο πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του ΕΦ, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος αλλά και η έμπειρη σκηνοθέτιδα Νικαίτη Κοντούρη. «Το Φεστιβάλ δεν πρέπει να έχει παραστάσεις δύο ταχυτήτων, η Επίδαυρος δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως χώρος προς ενοικίαση. Κι αυτό προϋποθέτει μια οραματική, ουσιαστική αντίληψη από το ΥΠΠΟ και μια ξεχωριστή χρηματοδότηση του Φεστιβάλ Επιδαύρου» έλεγε, μεταξύ άλλων, ο κ. Θεοδωρόπουλος ενώ η κ. Κοντούρη υπερθεμάτιζε για την «ανεξαρτησία του Φεστιβάλ από τους ιδιώτες παραγωγούς» και την ανάγκη «να μην πληγώνεται από τυχαία σχήματα».

«Το Φεστιβάλ δεν πρέπει να έχει παραστάσεις δύο ταχυτήτων» εισηγήθηκε ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. @Eλίνα Γιουνανλή

Η Κατερίνα Ευαγγελάτου άσκησε κριτική και στον ‘ψυχαναγκασμό’ του sold out, που για την Επίδαυρο συναρτάται με 10.000 θεατές ανά παράσταση. «Πρέπει ν’ απαλλαγούμε από το κόμπλεξ των 10.000 θεατών, άρα και από την προσδοκία πως όλες οι παραστάσεις να φέρουν τα λεφτά τους. Κάποιες παραγωγές είναι φτιαγμένες για να τις δουν 1.000 θεατές κι αυτό δεν τις χαρακτηρίζει ως λιγότερο σημαντικές από άλλες, πιο εμπορικές» έλεγε η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΦ, επανεξετάζοντας τον ορισμό του λαϊκού θεάματος που απηχεί μια επιδαύρια παράσταση.

«Πως φτιάχνουμε σήμερα μια λαϊκή παράσταση; Τοποθετούμε δημοφιλείς πρωταγωνιστές του κοινού από τηλεοπτικές σειρές σε βασικούς ρόλους;» αναρωτιόταν νωρίτερα, η καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης, Μαριάννα Κάλμπαρη, αναφερόμενη σε μιαν άλλη πτυχή που έχει αλλοτριώσει τον χαρακτήρα των Επιδαυρίων, και πάλι με εμπορικούς όρους. Στον ίδιο άξονα, η κ. Κάλμπαρη, αναφέρθηκε στους «όρους σεζόν», στους οποίους υπακούει και η θηριώδης προετοιμασία μιας επιδαύριας παραγωγής. «Ανεβάζουμε αρχαίο δράμα με όρους σεζόν, άρα διαπιστώνουμε και εδώ μια έλλειψη χρόνου και αφοσίωσης στα πράγματα. Πως μπορεί κανείς, να καταθέσει μια ουσιαστική πρόταση αν δεν έχει χρόνο στη διάθεση του;» σημείωνε.

Δοκιμάζοντας φέτος, κωμωδία του Μποστ – αντί για την συνήθη αριστοφανική πρακτική – ο Γιάννης Μόσχος, ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου προτείνει την αρχαιόθεμη δραματουργία ως εναλλακτική λύση δραματουργικών επιλογών, με την επωδό ότι «η Επίδαυρος πρέπει να γίνει χώρος πειραματισμού παρότι δεν είναι εύκολοι οι πειραματισμοί σε ένα χώρο σαν την Επίδαυρο».

«Η Επίδαυρος πρέπει να γίνει χώρος πειραματισμού παρότι δεν είναι εύκολοι οι πειραματισμοί σε ένα χώρο σαν την Επίδαυρο» σχολίαζε ο Γιάννης Μόσχος. @Eλίνα Γιουνανλή

Τόσο η σημαντική κριτικός θεάτρου, μεταφράστρια και έμπειρη στους φεστιβαλικούς θεσμούς, Ελένη Βαροπούλου όσο και η πρώην σύμβουλος της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του ΕΦ (επί των ανανεωτικών ημερών του Γιώργου Λούκου) και νυν διευθύντρια της δραματικής σχολής του Εθνικού Θεάτρου, Δηώ Καγκελάρη επέμειναν στην αξία της ιδιότητας του Θεάτρου της Επιδαύρου, ως έδρας του αρχαίου δράματος και της, επ’ αυτού, έρευνας. «Η Επίδαυρος δεν είναι χώρος πασπαρτού, δεν είναι χώρος για όλα, έχει συγκεκριμένες προδιαγραφές» τόνιζε η κ. Βαροπούλου ενώ η κ. Καγκελάρη συμφωνούσε με την επιμονή της φυσιογνωμίας σε κείμενα της αρχαίας γραμματείας, ωστόσο «με μικρά, στοχευμένα ανοίγματα και σε άλλα κείμενα». Μια πρακτική, που επί Λούκου, είχε δρέψει καρπούς. Αρκεί να θυμίσουμε τον σαιξπηρικό «Ριχάρδο Γ΄» με τον Κέβιν Σπέισι στον επώνυμο ρόλο σε σκηνοθεσία Σαμ Μέντες ή τις «Ευτυχισμένες μέρες» του Μπέκετ με την Φιόνα Σω σε σκηνοθεσία Ντέμπορα Γουόρνερ.

Η ανάθεση νέων δραματουργιών βασισμένα σε αρχαίους μύθους είναι μια ανανεωτική εκδοχή που, πολλοί εκ των ομιλητών, χαιρέτησαν προκειμένου να φρεσκαριστεί το βλέμμα για την εργογραφία της Επιδαύρου. Ο Πρόδρομος Τσινικόρης, πρώην καλλιτεχνικός (συν)υπεύθυνος της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού (μαζί με τον Ανέστη Αζά) εισηγούνταν πως «χρειαζόμαστε έργα που δεν έχουμε ξανακούσει στο κοίλον, έργα που θα δημιουργήσουν μια νέα αφήγηση και για τον ίδιο το χώρο».

Παράδειγμα, η περσινή, αμφιλεγόμενη, εμφάνιση της θρυλικής Σαουμπίνε με έναν σύγχρονο «Οιδίποδα». Το πείραμα αυτό, βρίσκεται άλλωστε, σε εξέλιξη από πέρυσι στην Μικρή Επίδαυρο, όπου σπάνια παιζόμενα έργα της αρχαίας γραμματείας ή νέες δραματουργίες ορμώμενες από τους μεγάλους τραγικούς στοιχειοθετούν τον προγραμματισμό της. Για την Κατερίνα Ευαγγελάτου, «οι αναθέσεις των νέων έργων είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα που μακροπρόθεσμα θα αποδώσει». Την ανάγκη η Επίδαυρος να λειτουργήσει ως «ένα κέντρο ανταλλαγής ιδεών και ερευνητών» και «ως δείκτης των εξελίξεων στην ελληνική σκηνή» επισήμανε ο καθηγητής Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, Πλάτων Μαυρομούστακος.

Από το πρώτο μέρος των τοποθετήσεων με τους καθηγητές Καίτη Διαμαντάκου, Σάββα Πατσαλίδη, Ελένη Παπάζογλου, Πλάτων Μαυρομούστακο και Άννα Μαυρολέων. Στο συντονισμό η δημοσιογράφος Ματίνα Καλτάκη

Ανανεώνοντας το ραντεβού των συζητήσεων, επισημαίνοντας τον διάλογο και την ζύμωση ως απαραίτητη προϋπόθεση για την δημιουργική μεταβολή των Επιδαυρίων, η πρώτη χειρονομία γύρω από τον χαρακτήρα αναθεώρησης τους, μπορεί να περιγραφεί και ως τολμηρή. Αφού επικεφαλής οργανισμών και διακεκριμένοι επιστήμονες – ερευνητές μίλησαν, χωρίς προσχήματα, για τις παθογένειες τους.

Ο Σάββας Πατσαλίδης, δε, διατύπωσε, ίσως, την πιο μύχια σκέψη για την διοργάνωση. «Η Επίδαυρος του μέλλοντος πρέπει να γίνει avant garde» είπε. «Εδώ πρέπει να διογκωθούν οι αμφισβητήσεις των αξιών για το αρχαίο δράμα. Το στοίχημα της Επιδαύρου είναι πως θα επιλέξει να αυτοσυστηθεί με ιερά κείμενα σε μια καθόλου ιερή πραγματικότητα. Πως η κλασική κληρονομιά θα εφαρμοστεί στην μετα-μοντέρνα ευμετάβλητη εικόνα». Άλλωστε, το μέλλον είναι ήδη εδώ. Ακόμα κι αν η Επίδαυρος δεν τρέξει προς αυτό.