Ούρλιχ Ράσε: Ο Καπιταλισμός μας αποτρέπει από τη Δημοκρατία

Κατά την πρώτη του επίσκεψη, το καλοκαίρι του 2021 στην Επίδαυρο, ο Ούλριχ Ράσε, βρέθηκε να παρατηρεί τη φύση γύρω από το θέατρο, τους ελαιώνες, το ηλιακό φως σε σχέση με το μνημείο. Ένα χρόνο αργότερα, ο διακεκριμένος Γερμανός σκηνοθέτης δρομολογεί, το, εκεί, ντεμπούτο του σε μια προσπάθεια να συνδέσει την αρχιτεκτονική και τις ιδιαιτερότητες του μνημείου με τη ματιά του. Μια ματιά έντονη, δυναμική, με ξεχωριστό αποτύπωμα στη γερμανική σκηνή.

Μετά τον Γιόχαν Σίμονς (που ανοίγει τα Επιδαύρια με την «Άλκηστη») ο Ράσε θα είναι ο δεύτερος Ευρωπαίος δημιουργός που σκηνοθετεί φέτος, με περγαμηνές, για το Φεστιβάλ Επιδαύρου. Και μπορεί να είναι η πρώτη του σκηνοθετική απόπειρα στο αργολικό κοίλον, ο Ράσε όμως επιστρέφει για πολλοστή φορά στους αρχαίους τραγικούς. Μετά τους «Επτά επί Θήβας», τους «Πέρσες», τις «Βάκχες» και τον «Οιδίποδα», ο 52χρονος Ράσε καταπιάνεται με τον «Αγαμέμνονα», το πρώτο μέρος της «Ορέστειας».

Θεωρεί πως η δουλειά του στο θέατρο δεν ήταν παρά μια διαδρομή προς τις δυναμικές και τις αξίες του αρχαίου δράματος, αφού από το ξεκίνημα του μέχρι σήμερα εστιάζει στην κίνηση, τη μουσικότητα, το ρυθμό και στον ενθουσιασμό του για τα κείμενα. «Όλα αυτά συναντώνται στον Χορό της τραγωδίας» σημείωνε νωρίτερα σήμερα, καλεσμένος του Ινστιτούτου Γκαίτε – το οποίο και συνεργάζεται με το Φεστιβάλ Αθηνών για τον ερχομό του στην Ελλάδα.

Στην συζήτηση με την Κατερίνα Ευαγγελάτου, στο Ινστιτούτο Γκαίτε.

Ο σκηνοθετικός κώδικας του Ούλριχ Ράσε στοιχειοθετείται από την εμπλοκή της κίνησης και του λόγου, «το πως οι ηθοποιοί μπορούν να λειτουργούν ως χορευτές», εκλύοντας μια υψηλή ενέργεια. Έτερος κρίκος της ίδιας αλυσίδας είναι η επιβλητική σκηνογραφία των παραστάσεων του, που συνήθως αποτελείται από μηχανονίνητα σκηνικά, σε μια ασταμάτητη λειτουργία. Με αυτά τα υλικά, προσέρχεται και στην αργολική ορχήστρα κι ένα ευμεγέθες σκηνικό που θα λειτουργήσει σαν καντράν ρολογιού, συμβολίζοντας το χρόνο και την ίδια μοίρα που συναντά τους ανθρώπους, αιώνες μετά.

Ο Ράσε δεν διστάζει να δει μέσα από τον Τρωϊκό Πόλεμο και την επιστροφή του Αγαμέμνονα στην πατρίδα, διαστάσεις του πολέμου που φωτίζεται με τραγικό τρόπο στην Ουκρανία του σήμερα. «Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, άρχισα να βλέπω υπό διαφορετικό πρίσμα το έργο, αναζητώντας τις αιτίες ενός πολέμου, τα πρόσωπα που θυσιάζονται, εκείνους που μένουν πίσω και περιμένουν. Αναρωτήθηκα πώς ένας Γερμανός σκηνοθέτης μπορεί να σχολιάσει τον πόλεμο, αυτήν την τεράστια οδύνη που επιφέρει. Το έργο του Αισχύλου είναι ένας θησαυρός για μένα, προκειμένου να κατανοήσω τις πολεμικές θηριωδίες, να βρω απαντήσεις γιατί η βία και οι πόλεμοι δεν παύουν ποτέ».

Αναρωτήθηκα πώς ένας Γερμανός σκηνοθέτης μπορεί να σχολιάσει τον πόλεμο, αυτήν την τεράστια οδύνη που επιφέρει

Γι’ αυτό και στα μάτια του, ο βασιλιάς των Μυκηνών και του Άργους δεν είναι ένας ήρωας – αν και νικητής – αλλά ένα πρόσωπο καταρρακωμένο. «Είναι ένας νικητής που δεν είναι πεπεισμένος πως έπραξε δίκαια. Έχει καταρρεύσει υπό το βάρος των πράξεων του. Άξιζε η θυσία της κόρης του γι’ αυτό τον πόλεμο; Άξιζε η θυσία όλων των νεκρών;» αναρωτιέται, ακαδημαϊκά σχεδόν. Ο Ούλριχ Ράσε δεν είναι εδώ προκειμένου να μιλήσει για τον κύκλο βίας στον οίκο των Ατρειδών, αλλά για να δει πως οι συνέπειες του πολέμου αντηχούν στις κοινωνίες.

Ο Ούλριχ Ράσε δεν θα ανεβάσει έναν ηρωϊκό «Αγαμέμνων». Απεναντίας.

Αναγνωρίζει, χωρίς περιστροφές, πως έργα σαν τον «Αγαμέμνονα», δεν χρειάζονται επικαιροποίηση. «Δεν φέρνω τις αντιλήψεις μου μέσα σε ένα έργο. Το θέατρο είναι ένας ανοιχτός χώρος επικοινωνίας και είναι ξεκάθαρο πως μέσα σε αυτά τα κείμενα ανακαλύπτει κανείς πολλά από τα θέματα που συζητάμε σήμερα. Η τραγωδία είναι ένας τεράστιος χώρος αντήχησης της ανθρωπότητας και της πραγματικότητας. Αυτό είναι το μεγάλο πλεονέκτημα τους» σημειώνει.

Πάντα, ήθελε – όπως ομολογεί – να ασχοληθεί με ολόκληρη την Αισχύλεια τραγωδία. Τώρα περιορίζεται στο πρώτο έργο της, εκεί που ακόμα η κατάλυση των ηθικών νόμων και οι σφαγές κυριαρχούν, χωρίς να διαφαίνεται η επικράτηση της Δικαιοσύνης και άρα της Δημοκρατίας που φέρνουν οι «Ευμενίδες», το τελευταίο μέρος της.

Στον Καπιταλισμό η ελεύθερη βούληση έχει ακυρωθεί. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να συζητήσουμε

Το οξύμωρο, βέβαια, είναι πως σε ένα δημοκρατικό περιβάλλον, όπως αυτό ζούμε, οι σφαγές – δια μέσου των πολέμων και της εξουσίας – εξακολουθούν. «Η κοινωνία μας είναι δημοκρατική κι αυτό παραμένει ένα σύγχρονο επίτευγμα. Εκείνο που φυσικά, οφείλουμε να διαπιστώσουμε είναι η χαμένη βούληση του λαού. Τα οικονομικά λόμπι είναι αυτά που ασκούν εξουσία κι όχι οι εκλεγμένοι πολιτικοί που έχουν ψηφιστεί για να υπερασπιστούν το δημόσιο όφελος. Δηλαδή, το σύστημα που δημοκρατικά έχουμε διαμορφώσει, μας αποτρέπει από τη Δημοκρατία. Στον Καπιταλισμό η ελεύθερη βούληση έχει ακυρωθεί. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να συζητήσουμε: Το πως μπορούμε ως πολίτες ν’ ανακτήσουμε τη δύναμη μας απέναντι στις δομές της ισχυρής οικονομίας».

Ο, πολιτικός – όπως όλα δείχνουν – «Αγαμέμνων» του Ούλριχ Ράσε, θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στις 22 και 23 Ιουλίου στην Επίδαυρο και θα επαναληφθεί σε κλειστό χώρο, στο Μόναχο την μεθεπόμενη σεζόν 2023-2024. Αποτελεί συμπαραγωγή του Residenz Theater και του Ελληνικού Φεστιβάλ και εντάσσεται στο πλαίσιο των 70 χρόνων λειτουργίας του Ινστιτούτου Γκαίτε στην Ελλάδα.

Την ίδια ώρα, προστίθεται στην προσπάθεια της Κατερίνας Ευαγγελάτου, καλλιτεχνικής διευθύντριας του Ελληνικού Φεστιβάλ να εντάξει στον προγραμματισμό της Επιδαύρου παραγωγές που φτιάχτηκαν ειδικά για το αρχαίο θέατρο.