Φεστιβάλ Νέου Ευρωπαϊκού Bauhaus: Θα γίνει βιώσιμη πόλη η Αθήνα;

Τα πυκνά σύννεφα που σκοτεινιάζουν τον ουρανό του Ελληνικού το απόγευμα της Παρασκευής μοιάζουν να υπογραμμίζουν, με κάποια ειρωνεία, τις συζητήσεις για ένα βιώσιμο μέλλον στα σύγχρονα αστικά περιβάλλοντα. Αφορμή, ο ετήσιος θεσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Νέο Ευρωπαϊκό Bauhaus που περιγράφει το στόχο της αρμονικής συνύπαρξης με τη φύση μέσα σε δομημένα περιβάλλοντα.

Στη δίνη της κλιματικής κρίσης, τα περιθώρια στενεύουν απειλητικά και οι συζητήσεις αναζητούν να αντικατασταθούν από επείγουσες και καλοσχεδιασμένες πράξεις. Ειδικά για μια πόλη, όπως η Αθήνα, που σύμφωνα με τους εισηγητές του πρώτου κύκλου είναι μια πόλη «θανατερή», η θεματική των «Πράσινων πόλεων του μέλλοντος», μοιάζει να την αφήνει πολύ πίσω. Η Αθήνα του 80% κάλυψης από τσιμέντο και σκληρές επιφάνειες, η Αθήνα του 1 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο – ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει 9 τ.μ./ανά κάτοικο – η Αθήνα των 15-20 ημερών βασανιστικού καύσωνα που αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2040, είναι ένα παράδειγμα πόλης που πρέπει να αλλάξει άρδην για την ευζωία των κατοίκων της: Ανθρώπων και ζώων.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που η Μαρία Γανωτή, η πολυδραστήρια πρόεδρος της Εταιρείας Διάσωσης της Άγριας Ζωής, ΑΝΙΜΑ χαρακτήριζε την Αθήνα (όπως και όλες τις μεγαλουπόλεις) «κρίσιμο περιβάλλον για τη διατήρηση της φύσης, όαση βιοποικιλότητας και καταφύγιο της άγριας πανίδας». Απαριθμώντας τα δεκάδες ήδη πουλιών που φωλιάζουν στα δέντρα των πάρκων μας, τις αλεπούδες, τα φίδια και τους σκαντζόχοιρους που φωλιάζουν στα ρέματα και τους λόφους μας, κάλεσε στο σχεδιασμό μιας πόλης ζωντανής και φιλόξενης απέναντι σε όλα αυτά τα πλάσματα. Πώς θα γίνει αυτό; Μα φυσικά προστατεύοντας τα οικολογικά συστήματα της πόλης.

Μαρία Γανωτή: Χρειαζόμαστε όσο το δυνατόν περισσότερες νησίδες με βλάστηση και όσο το δυνατόν περισσότερο χώμα. Τα νέα πάρκα τσέπης που δημιουργούνται φαίνεται πως έχουν μια αντιπάθεια στο χώμα

«Χρειαζόμαστε όσο το δυνατόν περισσότερες νησίδες με βλάστηση και όσο το δυνατόν περισσότερο χώμα. Τα νέα πάρκα τσέπης που δημιουργούνται (σ.σ. από το δήμο Αθηναίων) φαίνεται πως έχουν μια αντιπάθεια στο χώμα. Το χώμα είναι ζωντανός οργανισμός, όπως και τα δέντρα – που κλαδεύονται αδιακρίτως, χωρίς καμία επιστημονική αντιμετώπιση – είναι μια οικοσυστημική υπηρεσία. Τα δέντρα είναι σπίτι για δεκάδες πουλιά, φιλτράρουν τους ρύπους, απορροφούν τη βροχή. Τις προάλλες έγιναν άγρια κλαδέματα στην οδό Αγίου Μάρκου, τα δέντρα καταστράφηκαν σε μια περίοδο αναπαραγωγής με αποτέλεσμα να μαζεύουμε νεοσσούς από τα πεζοδρόμια – όσους καταφέραμε να σώσουμε. Και όταν διαπιστώσαμε το λόγο, βρεθήκαμε έκπληκτοι: Ένας καταστηματάρχης είχε ζητήσει κλάδευση για να φαίνεται καλύτερα η ταμπέλα του μαγαζιού του! Ας κατανοήσουμε λοιπόν, πως τα δέντρα δεν είναι πράσινα πράγματα», τόνιζε ξεκαθαρίζοντας πως σε συνεργασία με 60 πράσινες και φιλοζωϊκές οργανώσεις θα διεκδικήσουν νομοθετική ρύθμιση που να υπαγορεύει τους χρόνους και τους όρους του κλαδέματος, προκειμένου να προστατευθεί το πράσινο και η βιοποικιλότητα στην πόλη.

Οι εισηγητές της συζήτησης «Πόλεις, πράσινο και ευεξία» (από αριστερά) Θωμάς Δοξιάδης, Μαρία Σιτζόγλου, Λενιώ Μυριβήλη, Μαρία Γανωτή, Deema Asaf, Έλλη Παγκάλου και ο συντονιστής Σπύρος Κουβέλης.

Η Έλλη Παγκάλου, επικεφαλής, ως αρχιτεκτόνισσα τοπίου, της ανάπλασης Πανεπιστημίου και συμμέτοχος στο σχεδιασμό του πάρκου του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, υπενθύμισε πως «πρέπει να ξαναβρούμε τη σχέση μας με τη γη και τα έμβια όντα. Να δούμε πως η ίαση έρχεται μέσα από το τοπίο. Αυτό μας έμαθε και η πανδημία, είδαμε πως ζωντάνεψαν οι δημόσιοι χώροι και πως αναζητήσαμε την επαφή με τη φύση. Αν τότε αναρωτηθήκαμε πως πρέπει να είναι η ζωή μας, ας συνεχίσουμε να το κάνουμε και τώρα».

Έλλη Παγκάλου: Πρέπει να ξαναβρούμε τη σχέση μας με τη γη και τα έμβια όντα. Να δούμε πως η ίαση έρχεται μέσα από το τοπίο.

Λύσεις, προφανώς, υπάρχουν. Η αρχιτέκτονας Μαρία Σιτζόγλου μετέφερε την εμπειρία για την οποία εργάζεται στο Παρίσι: Τη φύτευση δέκα σχολείων της πόλης ως μια χειρονομία αντίδρασης στον εξαντλητικό καύσωνα του 2017 που τα ανάγκασε να κλείσουν. «Βάσει του προγράμματος με τον τίτλο Oasis φέρνουμε τη φύση και τη βιοποικιλότητα στα σχολεία, δημιουργούμε ένα ιδανικό μικροκλίμα που αντικαθιστά τα σκληρά υλικά και το κάνουμε με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών στη διαδικασία. Τα σχολεία είναι ιδεώδεις χώροι για να πρασινίσουν και τελικά να συμβάλλουν στην ευεξία των μαθητών» έλεγε χαρακτηριστικά, προτρέποντας για την ‘αντιγραφή’ του προγράμματος και από τα ελληνικά αστικά κέντρα.

Η αρχιτέκτονας Deema Saff από την Ιορδανία – μετέφερε την εμπειρία της στη δημιουργία δασών μέσα στις πόλεις, αναπαράγοντας τη μέθοδο του Ιάπωνα βοτανολόγου Akira Μiyawaki. Τη σκέψη αυτή, συμμερίστηκε και η Λενιώ Μυριβήλη, επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου και αντιδήμαρχος Πρασίνου, Αστικής Ανθεκτικότητας και Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή για τον Δήμο Αθηναίων: «Οι πόλεις, καθώς είναι φτιαγμένες με υλικά που απορροφούν τη θερμότητα, σκοτώνουν μέσω της ακραίας ζέστης, έχουν θύματα. Οι πόλεις, όπως είναι δομημένες, δεν είναι πλέον βιώσιμες. Φανταστείτε σε αυτό το δεδομένο να προσθέσουμε και τις καταστροφικές περιαστικές πυρκαγιές που έχουν τεράστιο κόστος και σε πράσινο και στη βιοποικιλότητα. Χρειάζεται να δημιουργήσουμε δημόσιο χώρο, αν χρειαστεί να πάρουμε χώρο από τα αυτοκίνητα, να σκάψουμε δρόμους, να αποκαλύψουμε ξανά το χώμα. Μπορεί να ακούγεται ρομαντικό αλλά η Αθήνα χρειάζεται δάση που θα τη διασχίζουν» τόνιζε.

Λενιώ Μυριβήλη: Χρειάζεται να δημιουργήσουμε δημόσιο χώρο, αν χρειαστεί να πάρουμε χώρο από τα αυτοκίνητα

Ο διεθνώς διακεκριμένος αρχιτέκτονας Θωμάς Δοξιάδης υπερθεμάτιζε στο δικαίωμα της φύσης να υπάρχει – όπως και ο άνθρωπος. «Δεν πρέπει να σχεδιάζουμε ανθρωποκεντρικά, αν θέλουμε ένα μέλλον συμβιωτικό. Επίσης, πριν αρχίσουμε να σχεδιάζουμε νέους θύλακες φύσης, ας φροντίσουμε και σας διατηρήσουμε ό,τι φύση έχουμε. Μετά ας προσθέσουμε κι άλλους».

Στη διάρκεια της συζήτησης «Νέοι χώροι, κύτταρα ζωής στην πόλη».

Η ίδια φιλοσοφία έμοιαζε να διέπει και τους δύο επόμενους κύκλους συζητήσεων – αυτή τη φορά σε σχέση με την επανάχρηση παλιών κελύφων και χώρων ως νέων ζωντανών κυττάρων στην πόλη και την απόδοση νέας ζωής στα εγκαταλελειμμένα κτήρια. Εξάλλου – και δυστυχώς – στις πόλεις κυριαρχεί το δομημένο περιβάλλον ενώ υπολογίζεται πως το 38% των ρύπων που παράγονται εντός αστικού ιστού προέρχονται από την ανοικοδόμηση. Άρα, η βιωσιμότητα περνάει μέσα από την συμπερίληψη παλιών κτηρίων στη σύγχρονη ζωή.

Εξαιρετικά παραδείγματα αποτελούν τόσο η αποκατάσταση και επανένταξη στην πόλη του παλιού Καπνεργοστασίου από τον οργανισμό του ΝΕΟΝ και τον αρχιτέκτονα Φάνη Καφαντάρη, όσο και η ολοκλήρωση του Ωδείου Αθηνών από το γραφείο Παπαγιάννη μετά από 50 χρόνια! Ίσως, η επιβλητικότερη έκφραση του Bauhaus στην Αθήνα, δια χειρός του Ιωάννη Δεσποτόπουλου που παραδίδεται πολύ σύντομα, συμβατή στο ύφος του δημιουργού της, αλλά και ικανοποιώντας νέες, πλέον ανάγκες.

Από την συζήτηση με τίτλο «Eco-δομώντας παλαιά κτίρια του αστικού ιστού».

Η λογική αυτή μπορεί να εφαρμόζεται σποραδικά σε έργα επανένταξης ή αναβάθμισης μεγάλης κλίμακας, αλλά αγνοείται στην αρχιτεκτονική της μικρότερης κλίμακας. Ήταν μια παράμετρος που ανέδειξε ο τρίτος διαλογικός κύκλος του Φεστιβάλ για το Νέο Ευρωπαϊκό Bauhaus. Ο ιστορικός και Αντιπροέδρος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτισμού και Περιβάλλοντος Κώστας Σταματόπουλος αναφέρθηκε σε μια δυσάρεστη πραγματικότητα: Στην καταστροφή του ιστορικού κέντρου της Αθήνας με έναν συστηματικό «αισθητικό εκτροχιασμό» που συνεχίζεται σε περιοχές του κέντρου, όπως το Παγκράτι, πάντα με την ενθάρρυνση του κράτους. Συνθέτοντας όπως τόνισε «μια δομημένη δυστοπία, επικίνδυνη για την επιβίωση της Δημοκρατίας».

Κώστας Σταματόπουλος: Στην Αθήνα ζούμε μια δομημένη δυστοπία

Ο κ. Σταματόπουλος ανέτρεξε στην φράση του Γιάννη Τσαρούχη πως «οι ευεργέτες του μέλλοντος, δεν θα χτίζουν, αλλά θα γκρεμίζουν» καλώντας στην αποκατάσταση των ιστορικών κτιρίων που καταρρέουν αβοήθητα, χωρίς κανένα νομοθετικό πλαίσιο στήριξης.

Η ομότιμη καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ, Ελένη Μαΐστρου, αφοσιωμένη στον αγώνα για τη διάσωση προστατευόμενων ακινήτων, επανέλαβε την αναγκαιότητα «να μεγαλώσουμε τον χρόνο ζωής των κτιρίων ως μια βασική ενέργεια στην κυκλική οικονομία και στην προστασία του περιβάλλοντος». Μια πρακτική που, μέχρι σήμερα, αγνοεί το κράτος και αντ’ αυτού συναινεί μόνο σε κατεδαφίσεις αξιόλογων κτιρίων με το επιχείρημα της επικινδυνότητας.

Παράθυρο στο αδιέξοδο, όπως σημείωσε η Νομική σύμβουλος του Συλλόγου Ιδιοκτητών Διατηρητέων Κτηρίων και Μνημείων, Εύη Μαμιδάκη ανοίγουν νέες ευρωπαϊκές στρατηγικές που ενσωματώνονται από την Πράσινη Συμφωνία και οι οποίες όχι μόνο αποκαθιστούν προσόψεις, αλλά αντιμετωπίζουν και την στατική αναβάθμιση παλιών κτιρίων.

Σύμφωνα με την κ. Μαμιδάκη, το πρόγραμμα με τίτλο «Renovation Wave Strategy» αναμένεται να διπλασιάσει τις ανακαινίσεις ιστορικών κτιρίων στην Ευρώπη και πιθανώς αποβεί σωτήριο για κάποια από τα 200.000 εγκαταλελειμμένα κτίρια που αθροίζονται σε όλη την Ελλάδα. «Βάσει αυτού του προγράμματος δίνονται κίνητρα σε ιδιοκτήτες και επενδυτές: Χωρίς να χαθεί η ιδιοκτησία, ιδιώτης αναλαμβάνει την αποκατάσταση ενός κτιρίου, το εκμεταλλεύεται και όταν αποσβέσει το κόστος του, το επιστρέφει στον ιδιοκτήτη» εξηγούσε. Προσθέτοντας πως η νέα ευρωπαϊκή προσέγγιση δεν βλέπει την αποκατάσταση δογματικά – προσκολλημένη στην αυθεντικότητα του εκάστοτε κτιρίου – αλλά γίνεται επιλογή του τι θα διατηρηθεί και τι όχι από την πρωτότυπη κατασκευή, ώστε το αποκατεστημένο κέλυφος να παραμείνει λειτουργικό και σύγχρονο.

Η πρώτη διοργάνωση του Φεστιβάλ για το Νέο Ευρωπαϊκό Bauhaus εξέτασε και άλλες τρεις θεματικές, σχετικά με τον ρόλο της μόδας στη βιωσιμότητα και την αειφορία, τη σημασία της εκπαίδευσης προς την ίδια κατεύθυνση και τον τουρισμό ως εργαλείο αναγέννησης περιοχών.

Το Φεστιβάλ Νέου Ευρωπαϊκού Μπάουχαους ήρθε στη χώρα μας μέσα από τη συνεργασία του World Human Forum, του Convergences Greece Forum, της ΕΥΖΗΝ.LIFE και με στρατηγικό συνεργάτη τη Lamda Development. Όλες οι δράσεις φιλοξενήθηκαν στο The Ellinikon Experience Park, το νέο αστικό βιωματικό πάρκο του Ελληνικού.