Έρασμος: 15 φορές που ο «αγαπημένος λόγιος των φοιτητών» μάς ενέπνευσε με τα λόγια του
Σαν σήμερα, 486 χρόνια πριν, έφυγε από τη ζωή ο Έρασμος, ένας από τους πιο σημαντικούς λόγιους του 16ου αιώνα, ο οποίος κατάφερε να αναζωογονήσει τη λατινική και αρχαία ελληνική γραμματεία.
Στις 28 Οκτωβρίου του 1466 γεννήθηκε στο Ρότερνταμ ο Ντεζιντέριους Εράσμους, γνωστός ως Έρασμος, ένας από τους πιο σημαντικούς λόγιους του 16ου αιώνα, ο οποίος έγινε κυρίως γνωστός για την αγάπη του στα διδάγματα των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων λόγιων αλλά και για τα συχνά ταξίδια του με σκοπό να διευρύνει τις γνώσεις του, χαρίζοντας έτσι το όνομά του στο πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών «Erasmus» και δίνοντας και σε άλλους φοιτητές την ευκαιρία να ταξιδέψουν και να διευρύνουν τους δικούς τους ορίζοντές.
Ο πατέρας του ήταν καθολικός ιερέας και η μητέρα του ήταν κόρη ιατρού και παρόλο που είχαν δύο παιδιά μαζί, ποτέ τους δεν παντρεύτηκαν. Ο Έρασμος και ο αδερφός του μεγάλωσαν στην Χάουντα με τη μητέρα τους και σε ηλικία 9 ετών έγιναν δεκτοί σε ένα από τα καλύτερα καθολικά σχολεία της Ολλανδίας, υπεύθυνος του οποίου ήταν ο περίφημος λόγιος Αλεξάντερ Χέγκιους.
Ο Έρασμος ξεχώρισε αμέσως από τους υπόλοιπους συμμαθητές του και όλοι τον επαινούσαν για την εξυπνάδα και τη γρήγορη πρόοδό του. Τότε ήταν που μπήκαν στη ζωή του και τα αρχαία ελληνικά. Ο νεαρός λόγιος είχε την τύχη να φοιτά σε ένα από τα ελάχιστα σχολεία που κρατούσαν ζωντανά τόσο τα αρχαία ελληνικά όσο και τα λατινικά, τα οποία έτειναν να ξεχαστούν, κάτι που ο Έρασμος τελικά απέτρεψε, προωθώντας τα με το έργο και τις μελέτες του.
Το 1483 έχασε και τους δυο γονείς του από επιδημία πανώλης και αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του, καθώς τα οικονομικά του ήταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Για τέσσερα ολόκληρα χρόνια ο Έρασμος δούλευε για να συντηρήσει τον ίδιο και τον αδερφό του, μέχρι που το 1487 χειροτονήθηκε διάκονος και τελικά το 1492 έγινε ιερέας της καθολικής εκκλησίας. Όσο περνούσαν τα χρόνια όμως, ο Έρασμος ένιωθε όλο και περισσότερο παγιδευμένος στον ρόλο του κληρικού, μέχρι που τελικά αποφάσισε να παραιτηθεί.
Τα επόμενα χρόνια της ζωής του η μελέτη και η φιλοσοφία τον κέρδισε και ο Έρασμος ήταν πλέον ένας από τους πιο περιζήτητους λόγιους της εποχής του. Τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά είχαν γίνει τα «όπλα» του και προσπαθούσε να τα προωθεί όπου και αν δίδασκε. Χάρη στις εξαιρετικές του γνώσεις πάνω σε αυτές τις γλώσσες, ο λόγιος απέσπασε, το 1495, υποτροφία για σπουδές στο Παρίσι, στο κολλέγιο Μοντεγκιού. Από εκεί, ταξίδεψε στην Ευρώπη εμπλουτίζοντας τις γνώσεις του και κερδίζοντας την εμπιστοσύνη πολλών λόγιων της εποχής του.
Το 1510, ο Έρασμος βρέθηκε για δεύτερη φορά στην Αγγλία και κέρδισε μία έδρα διδασκαλίας στο Πανεπιστήμιο Κουίνς του Κέιμπριτζ. Εκεί, δίδασκε αρχαία ελληνικά και ταυτόχρονα μελετούσε τα αρχαία γνωμικά αλλά και την Καινή Διαθήκη, την οποία κάποτε ήλπιζε να μεταφράσει.
Πέντε χρόνια έμεινε στην Αγγλία και απογοητευμένος από τις πολιτικές του Ερρίκου Η’ πήρε το δρόμο της επιστροφής. Το 1516 τον βρήκε στο Βέλγιο, όπου ο Έρασμος δίδασκε στο διάσημο πανεπιστήμιο του Λεβέν. Την περίοδο εκείνη, ο Μαρτίνος Λούθηρος είχε μόλις δημοσιεύσει τις «95 Θέσεις» του στη Βιτεμβέργη, παρακινώντας έτσι τη Θρησκευτική Μεταρρύθμιση και την στροφή των λόγιων προς την ελληνική γλώσσα. Με το έργο του Λούθηρου είχε συνδεθεί και η δική του προσπάθεια να μεταφράσει την Καινή Διαθήκη στα ελληνικά.
Το 1516, ο Έρασμος είχε ολοκληρώσει την μελέτη του πάνω στην Καινή Διαθήκη και είχε μόλις κυκλοφορήσει τη δική του έκδοση, η οποία αποτελούσε στην ουσία ένα κριτικό κείμενο της Καινής Διαθήκης, γραμμένο στα ελληνικά. Η πρωτοβουλία αυτή του «χάρισε» πολλούς εχθρούς, οι οποίοι ασκούσαν έντονη κριτική στο γεγονός ότι τόλμησε να μεταφράσει ένα τόσο ιερό θρησκευτικό έγγραφο.
Πέρα από τις αρνητικές κριτικές του κόσμου, το έργο του, το οποίο έγινε γνωστό ως Textus Receptus, παρόλο που προέκυψε μετά από λεπτομερή μελέτη αρχαίων πηγών, ήταν γεμάτο λάθη και ανακρίβειες. Έτσι, ο Έρασμος, μέχρι και τον θάνατό του, εξέδωσε 5 διορθώσεις του έργου του.
Ο σπουδαίος λόγιος ήθελε κάποτε να δει όλα τα ιερά βιβλία να μεταφράζονται σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, καθώς σε όλα του τα έργα ασκούσε τεράστια κριτική στον κανόνα που ήθελε να ιερά κείμενα να μεταφράζονται σε συγκεκριμένες μόνο γλώσσες. Πράγματι, το δικό του έργο πάνω στην Καινή Διαθήκη, αποτέλεσε αργότερα τη βάση για βελτιωμένες μεταφράσεις σε διάφορες γλώσσες της Δυτικής Ευρώπης. Μάλιστα, ο πρώτος που χρησιμοποίησε το έργο του Εράσμου ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος, ο οποίος ολοκλήρωσε τη δική του μετάφραση των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών στη γερμανική γλώσσα το 1522.
Πριν όμως τον «κερδίσει» η Καινή Διαθήκη, ο Έρασμος ασχολήθηκε και με τα αρχαία γνωμικά που συναντούσε κατά τη μελέτη των ελληνικών και των λατινικών. Έτσι, φοβούμενος ότι τόσο πλούσια πολιτισμικά διδάγματα θα μπορούσαν να χαθούν στον χρόνο, συγκέντρωσε περίπου 800 σπουδαίες αρχαιοελληνικές και λατινικές φράσεις, σε μία πρωτότυπη έκδοση την οποία ονόμασε «Adagiorum Collectanea» (συλλογή γνωμικών). Όσο περνούσαν τα χρόνια όμως, ο σπουδαίος λόγιος συναντούσε όλο και περισσότερα γνωμικά, τα οποία έσωζε, φτάνοντας να εκδίδει κάποια χρόνια αργότερα την τελική εκδοχή του έργου του με τίτλο αυτή τη φορά «Adagia», η οποία μετρούσε 4150 αρχαία γνωμικά.
Έχοντας αφιερώσει τη ζωή του στη φιλοσοφία και τις μελέτες, ο Έρασμος έφυγε από τη ζωή στις 12 Ιουλίου του 1536 σε ηλικία 70 ετών, νικημένος από τον τύφο, έχοντας όμως σημαδέψει όσο κανένας άλλος την εποχή του αλλά και ανοίγοντας τον δρόμο για τις επόμενες γενιές διανοούμενων.
15 σπουδαία γνωμικά μέσα από τα λόγια του Έρασμου
Με το σπουδαίο συγκεντρωτικό έργο του Έρασμου, «Adagia», ο λόγιος κατάφερε όχι μόνο να φέρει την Ευρώπη πιο κοντά στους αρχαίους συγγραφείς και τα διδάγματά τους, αλλά και να επαναφέρει στη ζωή και στο σύγχρονο λεξιλόγιο φράσεις που κινδύνευαν να χαθούν. Ας δούμε λοιπόν, μερικές από τις φράσεις που καθιέρωσε ξανά ο Έρασμος αλλά και τις δικές του απόψεις πάνω στη ζωή.
«Η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία».
«Στους τυφλούς ο μονόφθαλμος βασιλεύει».
«Τα κακά νέα ταξιδεύουν γρήγορα».
«Αυτός που επιτρέπει μία καταπίεση, μοιράζεται το έγκλημα».
«Η συνήθεια ξεπερνιέται με μια άλλη συνήθεια».
«Είτε Τον καλέσουν είτε όχι, ο Θεός θα είναι παρών».
«Η ελπίδα ενός έθνους έγκειται στην σωστή εκπαίδευση της νεολαίας του».
«Αν συνέχεια σκέφτεσαι τι θέλεις να κάνεις και τι ελπίζεις να συμβεί, δεν θα το κάνεις και δεν θα συμβεί».
«Όταν παίρνω λίγα λεφτά, αγοράζω ελληνικά βιβλία. Και αν περισσέψει τίποτα, αγοράζω τρόφιμα και ρούχα».
«Το βασικό συστατικό της ευτυχίας είναι να θέλεις να είσαι αυτό που είσαι».
«Ο πόλεμος είναι η πιο σκοτεινή αχρειότητα για την οποία είναι ικανή η ανθρώπινη φύση».
«Ο μεγάλος πλούτος δεν μπορεί να αποκτηθεί και να διατηρηθεί από ανθρώπους χωρίς αμαρτίες».
«Η ένωση των πνευμάτων είναι πολύ πιο μεγαλειώδης από την ένωση των σωμάτων».
«Ένα μεγάλο μέρος της ομιλίας έχει να κάνει με το να ξέρεις πώς να λες ψέματα».
«Αυτό που κοινώς λέγεται «φήμη» δεν είναι παρά μια κενή ονομασία και ένα κατάλοιπο της ειδωλολατρίας».
