Μπορεί για την πλειοψηφία το όνομα Γιόακιμ Τρίερ να φαντάζει κάπως άγνωστο ή στην καλύτερη να προκαλεί συνειρμούς με έναν μεγάλο Δανό σκηνοθέτη (πάρα πολύ μακρινός συγγενής), ωστόσο, για το σινεφίλ κοινό ο 47χρόνος Νορβηγός κινηματογραφικός δημιουργός, του οποίου η πιο πρόσφατη ταινία, «Ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο», μόλις κυκλοφόρησε στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες, αποτελεί μια σπουδαία περίπτωση auter, μια ηγετική φυσιογνωμία στον χώρο του «ευρωπαϊκού κινηματογράφου τέχνης», δίπλα σε ονόματα όπως αυτά των Γιώργου Λάνθιμου, Ρούμπεν Έστλουντ και Μία Χάνσεν-Λόβε.
Ήδη από την κυκλοφορία της πρώτης του ταινίας μεγάλου μήκους, «Reprise» (2006), έως σήμερα, ο Νορβηγός σκηνοθέτης και σεναριογράφος έχει καταφέρει με τη δουλειά του να κερδίσει πολυάριθμα βραβεία και εγκωμιαστικά σχόλια σε διεθνές επίπεδο καθώς και συμμετοχή σε μερικά από τα πιο διακεκριμένα κινηματογραφικά φεστιβάλ του κόσμου όπως αυτό των Καννών, του Sundance, του Τορόντο και του Κάρλοβι Βάρι.
Τα παιδικά χρόνια σε μια «κινηματογραφική» οικογένειαΟ χώρος ενός κινηματογραφικού στούντιο ήταν πάντα ένα οικείο περιβάλλον για τον Γιόακιμ Τρίερ. Γεννημένος στην Κοπεγχάγη, την 1η Μαρτίου του 1974, αλλά μεγαλωμένος στο Όσλο, ο Τρίερ εμβαπτίστηκε ήδη από πάρα πολύ μικρή ηλικία στο σύμπαν της 7ης τέχνης χάρη στο οικογενειακό του περιβάλλον. Ο παππούς του, Έρικ Λόχεν, υπήρξε ένας εκ των σημαντικότερων Νορβηγών σκηνοθετών της δεκαετίας του ’60 και του ’70, ενώ και οι δύο γονείς του απασχολούνταν, επίσης, επαγγελματικά στον χώρο του κινηματογράφου. Μάλιστα, ως παιδί, υπήρξε τακτικός θαμώνας των κινηματογραφικών σετ, ενώ συνήθιζε μαζί με τον ηχολήπτη πατέρα του να φτιάχνει μικρά ταινιάκια animation.
«Ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο»
Επομένως, το όνειρο να γίνει κινηματογραφικός δημιουργός, είχε κατασταλάξει από νωρίς μέσα του. Στην εφηβεία του υπήρξε πρωταθλητής του skateboard ο οποίος, επιπλέον, αρεσκόταν να δημιουργεί ερασιτεχνικά βιντεάκια πάνω στο θέμα. Την περίοδο 1995-1996 θα φοιτήσει στο European Film College, στο Ebeltoft της Δανία, ενώ σε ηλικία 23 ετών θα μετακομίσει στο Λονδίνο για να σπουδάσει σκηνοθεσία στο National Film and Television School με καθηγητές διακεκριμένες προσωπικότητες της μεγάλης οθόνης όπως ο Στίβεν Φρίαρς.
Για τον Γιόακιμ Τρίερ τα χρόνια των σπουδών του υπήρξαν καθοριστικά για την εξέλιξη του ως σκηνοθέτης, όχι μόνο γιατί του έμαθαν όλη τη διαδικασία που απαιτείται για να δημιουργήσει κάποιος μια ταινία, αλλά και επειδή ενστάλαξαν μέσα του ένα πάρα πολύ βασικό «μάθημα», το οποίο, σύμφωνα με τον ίδιο, συνοψίζεται στο εξής: «Ποτέ μη φτιάχνεις μια ταινία μόνος!». Και αυτό είναι ένα μάθημα που ο Νορβηγός κινηματογραφικός δημιουργός το έκανε πράξη καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του.
Για τον Τρίερ η «ομαδική συνεργασία» είναι το βασικότερο κλειδί για να λειτουργήσει σωστά η διαδικασία παραγωγής μιας ταινίας, γι’ αυτό και δημιούργησε γύρω του έναν κύκλο σταθερών και αξιόπιστων συνεργατών από τον μοντέρ όλων των μεγάλου μήκους ταινιών του, Ολίβιερ Μπουγκέ Κούτε, τον οποίο και γνώρισε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο EFC, έως τον μόνιμο συνεργάτη του στη συγγραφή σεναρίων, Έσκουλ Βογκτ, με τον οποίον τους δένει μια μακροχρόνια φιλία.
Η πρώτη του δουλειά, μια ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Pieta», που δημιουργήθηκε το 1999 ενόσω ακόμη φοιτούσε στο National Film and Television School, έχει ως επίκεντρο έναν νεαρό ο οποίος, μέσα από δυνατές, μελαγχολικές εικόνες, αφηγείται την ιστορία της απώλειας του καλύτερου του φίλου και βραβεύτηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Ανζέρ. Ακολούθησαν δύο ακόμη ταινίες μικρού μήκους, το «Still» (2001) και το «Procter» (2002), προτού του δοθεί η ευκαιρία για ένα εντυπωσιακό σκηνοθετικό ντεμπούτο μεγάλου μήκους με την ταινία «Reprise» το 2006.
Η Τριλογία του Όσλο «Reprise» (2006)
Το πρώτο μέρος εκείνου που πολύ αργότερα θα εξελισσόταν στην περίφημη «Τριλογία του Όσλο», αφηγείται την ιστορία δύο νεαρών συγγραφέων και φίλων, του Phillip (Άντερς Ντάνιελσεν Λι) και του Erik (Espen Klouman Høiner), καθώς πλοηγούνται στα δαιδαλώδη μονοπάτια της φιλοδοξίας, του έρωτα, της κατάθλιψης και της επιθυμίας για επαγγελματική ανέλιξη.
Αν και ο Τρίερ πάντα πίστευε ότι θα δημιουργούσε εκλεπτυσμένα θρίλερ εμπνευσμένα από τις ταινίες των Αλέν Ρενέ και Νίκολας Ρέγκ, ωστόσο, με το «Reprise», κατέληξε σε αυτό που θα αποτελούσε σήμα κατατεθέν της κινηματογραφικής γραφής του: Ιστορίες τοποθετημένες στο εδώ και το τώρα, σαν μια μελέτη πάνω στη σύγχρονη ζωή και όλες τις πολυπλοκότητες της, γεμάτη στιλιστική αυτοπεποίθηση και συναισθηματική ειλικρίνεια. Ενώ, παράλληλα, θα δείξει στον Νορβηγό σκηνοθέτη τον δρόμο για ένα δυναμικό και οικείο σινεμά, στο οποίο δεν θα διστάσει να εκφράσει τις προσωπικές του σκέψεις.
Προς μεγάλη έκπληξη του Τρίερ η Miramax θα εξασφαλίσει τα δικαιώματα της ταινίας διανέμοντας την στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου, φέρνοντας τον δημιουργό της σε επαφή για πρώτη φορά με ένα διεθνή κοινό.
«Όσλο, 31 Αυγούστου» (2011)
Πέντε χρόνια αργότερα, το 2011, θα ακολουθήσει το δεύτερο μέρος της άτυπης τριλογίας, με τίτλο «Όσλο, 31 Αυγούστου». Η ταινία εξιστορεί μια ημέρα στη ζωή ενός πρώην τοξικοεξαρτημένου ατόμου, του Anders ((Άντερς Ντάνιελσεν Λι), ο οποίος, έχοντας πάρει άδεια από το κέντρο αποτοξίνωσης, βρίσκεται στο Όσλο για μια συνέντευξη εργασίας. Εκεί θα έρθει αντιμέτωπος με όλες τις χαμένες ευκαιρίες της ζωής του καθώς και με ανθρώπους από το παρελθόν του.
Η πρεμιέρα της πραγματοποιήθηκε στο 64ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών τμήμα «Ένα Κάποιο Βλέμμα». Η ταινία υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλής, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, καθιερώνοντας τον διεθνώς ως έναν σημαίνοντα κινηματογραφικό δημιουργό.
«Ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο» (2021)
Η άτυπη «Τριλογία του Όσλο» θα ολοκληρωθεί το 2021 με τη για πολλούς καλύτερη ταινία του Γιόακιμ Τρίερ με τίτλο «Ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο», για ένα ελεύθερο πνεύμα, την Julie, η οποία μπαίνοντας στα πρώτα «-άντα» εξακολουθεί να είναι αβέβαιη για το τι θέλει από τη ζωή της, περιπλανώμενη ανάμεσα σε καλλιτεχνικές αναζητήσεις, εναλλαγές επαγγελμάτων, το ερώτημα της μητρότητας και την ερωτική σχέση με δύο διαφορετικούς άντρες, σε ένα γυναικείο πορτραίτο αναζήτησης του εαυτού που χρησιμοποιεί ορισμένα λογοτεχνικά αφηγηματικά τερτίπια και ανατρέπει τις συμβάσεις μιας ρομαντικής κομεντί, μιλώντας για την περιπλοκότητα της αγάπης.
Κατά τη διάρκεια δημιουργίας της ταινίας ο Γιόακιμ Τρίερ ένιωσε, για πρώτη φορά, να απαλλάσσεται από το άγχος για το αν θα υποπέσει στο «παράπτωμα» της επανάληψης του εαυτού του, καθώς επιθυμούσε κατά κάποιο τρόπο να δημιουργήσει, μαζί με τον Έσκουλ Βογκτ μια κωμική εκδοχή του «Reprise»: «Ήθελα να επιστρέψω στο ξεκίνημα, την εποχή του πρώτου μου πρότζεκτ, του “Reprise”, το οποίο γυρίστηκε πριν από δεκαπέντε χρόνια. Το να επαναλάβω τον εαυτό μου με φόβισε κάπως, ωστόσο, σκέφτηκα πως στην ηλικία μου έχω το δικαίωμα να το κάνω».
Οι διαφορές ανάμεσα στις δύο ταινίες , όμως, είναι φανερές, με σημαντικότερη το γεγονός ότι η Julie, την οποία και ενσαρκώνει εξαιρετικά η ηθοποιός Renate Reinsve, σε αντίθεση με τους κεντρικούς ήρωες του «Reprise», αν και γεμάτη όνειρα και ιδέες, δεν ξέρει τι ακριβώς είναι αυτό που επιθυμεί. Παρ’ όλα αυτά ο «Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο», ωστόσο, όχι μόνο δεν είναι μια άγονη επανάληψη του σκηνοθετικού ντεμπούτου του Τρίερ, αλλά αποτελεί μια φρέσκια οπτική πάνω στο ζήτημα της συνεχούς διαπραγμάτευσης ανάμεσα στο πως ονειρευόμασταν τη ζωή όταν είμασταν νέοι και την πραγματικότητα της ύπαρξης. Ένα θέμα που διατρέχει ολόκληρη την εργογραφία του Νορβηγού κινηματογραφικού δημιουργού.
«Ο Ήχος της Σιωπής» (2015)
Η ιδέα να συνδεθούν οι τρεις αυτές ταινίες μεταξύ τους δημιουργώντας την άτυπη «Τριλογία του Όσλο» δεν είχε περάσει ποτέ από το μυαλό του Γιόακιμ Τρίερ , έως ότου ο πρωταγωνιστής και των τριών φιλμ, Άντερς Ντάνιελσεν Λι, διάβασε το σενάριο του «Χειρότερου Ανθρώπου στον Κόσμο» λέγοντας στον σκηνοθέτη: «Μου αρέσει πολύ το σενάριο. Αλλά το αισθάνομαι ως μια συνέχεια. Αισθάνομαι σαν να κάνεις ένα τρίτο μέρος σε μια τριλογία για το Όσλο».
Κοινά χαρακτηριστικά και των τριών ταινιών ότι διαδραματίζονται στη νορβηγική πρωτεύουσα εξετάζοντας τη ζωή του ατόμου μέσα από το μικροσκόπιο. Στον πυρήνα τους βρίσκουμε την έννοια του χρόνου, την αδυσώπητη πορεία του προς τα μπρος και την επιθυμία των ηρώων να τον σταματήσουν. Σχετικά νεαροί, είτε τρέχουν με γρήγορο βήμα προς το μέλλον τους είτε προσπαθούν να το αποφύγουν, πάντα γεμάτοι με αβεβαιότητες και ανασφάλειες είτε λόγω των φιλοδοξιών τους είτε λόγω του αισθήματος της αποτυχίας. Αγωνιώντας να δώσουν νόημα και σκοπό στην ύπαρξη τους, συχνά πιέζονται υπό το βάρος των προσδοκιών. Η θεματική της ταυτότητας, της αυτογνωσίας και της μνήμης καθώς και η αίσθηση της μοναξιάς των χαρακτήρων επίσης ενυπάρχει και στα τρία έργα.
Ισχυρός συνδετικός κρίκος της τριλογίας η παρουσία του Νορβηγού ηθοποιού Άντερς Ντάνιελσεν Λι και στα τρία μέρη, ως Phillip, Anders και Aksel, του οποίου οι τρεις χαρακτήρες, αν και διαφορετικοί μεταξύ τους, δίνουν την αίσθηση της εξέλιξης ενός ήρωα-αρχέτυπου που συνδέεται στον χρόνο και τον χώρο μέσω των τριών έργων.
«Θέλμα» (2017)
Ανάμεσα στη δημιουργία των τριών αυτών προσωπικών φιλμ ο Γιόακιμ Τρίερ θα σκηνοθετήσει την πρώτη του αγγλόφωνη ταινία, με τίτλο «Ο Ήχος της Σιωπής» (2015) και πρωταγωνιστές τους Τζέσι Άιζενμπεργκ, Γκάμπριελ Μπερν, Ντέιβιντ Στράθερν και Ιζαμπέλ Υπέρ, για τις σχέσεις μεταξύ των μελών μιας οικογένειας στον απόηχο μιας τραγωδίας και του μυστηρίου που την περιτριγυρίζει. Θα μεταπηδήσει από το νατουραλιστικό δράμα σε ένα μεταφυσικό θρίλερ-ιστορία ενηλικίωσης με τίτλο «Θέλμα» (2017) για μια νεαρή, ντροπαλή φοιτήτρια της οποίας οι επιληπτικές κρίσεις συνοδεύονται από μια σειρά ανεξήγητα φαινόμενα. Το κοινό με τις υπόλοιπες ταινίες του Τρίερ έγκειται στην καταπίεση των συναισθημάτων που τυραννάει τους ήρωες. Και τέλος, ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «The Other Munch» (2018).
Μετά από μια θριαμβευτική υποδοχή πέρσι στις Κάννες όπου και τιμήθηκε με το Βραβείο Καλύτερης Γυναικείας Ερμηνείας, δύο οσκαρικές υποψηφιότητες στην κατηγορία Καλύτερου Πρωτότυπου Σεναρίου και Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, καθώς και πολυάριθμα άλλα βραβεία, ενθουσιώδη σχόλια και κριτικές, η ταινία «Ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο», μια από τις καλύτερες του 2021 αναμφισβήτητα, πραγματοποιεί το ταξίδι της στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες. Η μέχρι τώρα καριέρα του εξαιρετικού Γιόακιμ Τρίερ μάς χάρισε μερικές αξιομνημόνευτες και ποιοτικές κινηματογραφικές εμπειρίες και δεν μπορούμε παρά να ανυπομονούμε για τη συνέχεια.
