«Παίζουμε κινηματογράφο;»: Το βιβλίο που κάνει το σινεμά, παιχνίδι

Πριν από λίγο καιρό η Γιάννα Δεληγιάννη δέχθηκε το τηλεφώνημα μιας γυναίκας από την Κάλυμνο. Ήταν η γιαγιά παιδιών που είχαν παραλάβει το νέο της βιβλίο «Παίζουμε κινηματογράφο;». Ήθελε να την ενημερώσει πως τα εγγόνια της, από την στιγμή που το διάβασαν, φτιάχνουν κάμερες από χαρτόκουτα, τις στηρίζουν πάνω σε σκουπόξυλα και παριστάνουν πως γυρίζουν ταινία.

Η Γιάννα Δεληγιάννη, η ψυχή της κινηματογραφικής εταιρείας «Cinemathesis» που οργώνει την ακριτική Ελλάδα και μυεί μικρούς μαθητές στην μαγεία του σινεμά, μόλις πρόσθεσε έναν ακόμα τρόπο επικοινωνίας μαζί τους – παιγνιώδη όσο και οι ανάγκες της ηλικίας τους. «Σκεφτόμασταν καιρό το πως θα μπορέσουμε να αποτυπώσουμε τη δράση μας. Και παρότι δεν είχα ποτέ στο μυαλό μου την συγγραφή ενός βιβλίου, μια μέρα καθώς επιστρέφαμε από το ένα ταξίδι σε ακριτικό νησί, όπου είχαμε επισκεφθεί ένα παιδί, κάθισα και έγραψα αυτό το βιβλίο. Φαίνεται πως όλες αυτές οι εμπειρίες κάτι μου είχαν αφήσει» εξηγεί η ίδια.

Το εξώφυλλο του βιβλίου σε εικονογράφηση Σάκη Στριτσίδη.

Από την περασμένη Άνοιξη το «Παίζουμε κινηματογράφο;» έχει ταξιδέψει αφιλοκερδώς για δανειστικές και σχολικές βιβλιοθήκες σε όλη την Ελλάδα, σε εκπαιδευτικούς με τους οποίους η Cinemathesis έχει σταθερή επικοινωνία όλα αυτά τα χρόνια και φυσικά όπου (απομακρυσμένα) φτάνει η άοκνη προσπάθεια της. Στο βιβλίο, η Γιάννα Δεληγιάννη μιλά για τα παιδιά των νησιών που τρέχουν στα ασβεστωμένα σοκάκια αναζητώντας νέα ερεθίσματα για παιχνίδι. Κι εκεί η δίψα για καινούργιες εμπειρίες θα τους φέρει στη χαρά του κινηματογράφου, στις πρόβες, στα μικρόφωνα, στα δικά τους σενάρια και στις κλακέτες, στον Τσάρλι Τσάπλιν και τους Monty Pythons και σε κάθε λογής φανταστικές ιστορίες που θα σκαρώσουν: Στο παιδικό παιχνίδι τα ψάρια μπορούν να πετάξουν, τα βουνά μπορεί να έχουν γεύση από σαντιγί, τα δέντρα μπορεί να μοιάζουν με γλειφιτζούρια.  Ο κινηματογράφος παίρνει την τροπή ενός παραμυθιού και στο μύθο τους οδηγεί.

Η έκδοση του βιβλίου την έφερε γρήγορα κοντά στη διαπίστωση πως δεν υπήρχε μέχρι τώρα ένα βιβλίο που να συστήνει τον κινηματογράφο στα παιδιά. Σύντομα, το «Παίζουμε κινηματογράφο» βρήκε τη θέση του σε πολλά πωλητήρια μουσείων αλλά και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία στην Αθήνα (Πολιτεία, Free Thinking Zone, Λεμόνι, Little Tree, Πλειάδες, Κουκίδα, Σπόρος, Little Book κ.α.) και στη Θεσσαλονίκη, γεγονός που ήδη σημαίνει την Β΄ έκδοση του τις επόμενες εβδομάδες. Το φθινόπωρο, η Γιάννα Δεληγιάννη θα οργανώσει και διαδραστικές βιβλιοπαρουσιάσεις, την ώρα που το βιβλίο ετοιμάζεται να αποκτήσει κι έναν ακόμα συγγενή, ένα επιδαπέδιο παιχνίδι για το σινεμά.

Η δημιουργός της Cinemathesis, Γιάννα Δεληγιάννη.

Η δουλειά της Cinemathesis μοιάζει να μην σταματάει ποτέ. Η Γιάννη Δεληγιάννη μόλις ολοκλήρωσε τη συμμετοχή της στο Saristra Festival στα Βλαχάτα της Κεφαλλονιάς – όπου παρουσίασε κινηματογραφικές δράσεις στα χαλάσματα ενός σχολείου που δεν λειτουργεί πια. Νωρίτερα, τον Ιούνιο συμμετείχε στο Evia Film Project, όπου παρουσίασε δράσεις πάνω στο animation στη Λίμνη Ευβοίας ενώ με το Balloon Art Project, ένα ακόμα πρόγραμμα πολυθεματικών εκδηλώσεων της Cinemathesis, βρέθηκαν στους Λειψούς, στην Ηρακλειά και στη Σίφνο, κατά τη λήξη της σχολικής χρονιάς, τον περασμένο Μάιο και τον Ιούνιο, αντίστοιχα.

Το έργο της εταιρείας ολοένα και διαδίδεται, οπότε είναι περισσότεροι οι εκπαιδευτικοί στα νησιά και σε άλλες απομακρυσμένες περιοχές της ηπειρωτικής ζώνης που ζητούν να επισκεφθούν το σχολείο τους.

Στα μέσα του φθινοπώρου, η Γιάννα Δεληγιάννη θα παρουσιάσει για πρώτη φορά την δουλειά στο πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού «Όλη η Ελλάδα, ένας πολιτισμός» επισκεπτόμενη το Αρχαιολογικό Μουσείο Θήβας (14-15 Σεπτεμβρίου) όπου θα προσαρμόσει το πρόγραμμα της στα γεγονότα μνήμης της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στο τέλος Σεπτεμβρίου, η καλοκαιρινή περίοδος της Cinemathesis θα ολοκληρωθεί με ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα: Την επίσκεψη στο Καστελόριζο και την συμμετοχή στο Φεστιβάλ Γρίφων, μια διοργάνωση επιστημονικών παιχνιδιών για παιδιά και όχι μόνο.

Μέχρι τον Έβρο θα φτάσει φέτος η ομάδα της Cinemathesis.

Φυσικά, τα ταξίδια για την Cinemathesis δεν σταματούν ούτε το χειμώνα. Εκτός από τις γνώριμες διαδρομές, όπως είναι η επίσκεψη στα Διαπόντια νησιά όπου φοιτούν δύο αδερφάκια, ο δρόμος θα την βγάλει και σε χωριά του Έβρου, αγγίζοντας για πρώτη φορά με τα εργαστήρια της τα χερσαία σύνορα της χώρας.

Σε διαρκή αναζήτηση εργαλείων επικοινωνίας και με άλλα απομακρυσμένα μέρη, η Δεληγιάννη έχει ενεργοποιήσει και την πρακτική των podcasts – ένα υλικό με το οποίο συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του περσινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για ένα κύκλο ηχητικών αρχείων που συνδυάζει την σκέψη του ντοκιμαντέρ και της αφήγησης ιστοριών από παιδιά που ζουν στις πέντε ηπείρους του πλανήτη και στους δύο πόλους του. Το εγχείρημα ξεκίνησε πέρυσι την Άνοιξη και το δεύτερο podcast θα κυκλοφορήσει τον προσεχή Νοέμβριο.

Πολλοί μαθητές καταπιάνονται με κινηματογραφικές δράσεις, με έναυσμα τα εργαστήρια της Cinemathesis.

Η ανήσυχη σκέψη της Δεληγιάννη να φτάσει σε όσα περισσότερα παιδιά κι εφήβους μπορεί όσο μακριά κι αν βρίσκονται στον ελλαδικό χάρτη, σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού όπως είναι τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα, δεν εξαντλείται. Τι μένει από αυτό το μεγάλο ταξίδι που ανανεώνεται διαρκώς – επιφυλάσσοντας ακόμα και το χειμώνα ένα ταξίδι το μήνα; Η μεγαλύτερη ικανοποίηση έρχεται από μικρές χειρονομίες όπως αυτήν την Καλύμνιας γιαγιάς που είδε τα εγγόνια της να επιστρέφουν στην τέχνη και στο παιχνίδι του χειροποίητου – μέσα στην υπερψηφιοποιημένη εποχή μας.

Υπάρχουν και φορές που τα καλά νέα  παίρνουν ακόμα πιο επίσημο χαρακτήρα: Όταν μαθητές που έχουν παρακολουθήσει εργαστήρια κινηματογράφου της Cinemathesis συμμετέχουν σε μαθητικά φεστιβάλ τέχνης. «Αυτή είναι η χαρά μας» λέει η ίδια. «Όταν τα παιδιά βρίσκουν τον προσωπικό τους δρόμο στην έκφραση και οργανώνουν από εκθέσεις ζωγραφικής, φωτογραφίας ή ακόμα καταπιάνονται με ταινιάκια, ντοκιμαντέρ και animation. Συχνά μένουμε έκπληκτοι από τη δουλειά τους. Συνειδητοποιούμε πως μερικές φορές, αρκεί μια σπίθα για να μπει φωτιά. Αν δε, υπάρξει κάποιος εκπαιδευτικός που θα τα παροτρύνει, εκεί περιμένουμε μικρά θαύματα».

Για την Γιάννα Δεληγιάννη, η Cinemathesis είναι μια μικρή ομάδα αλλά έχει μεγάλο όραμα. Ακούραστοι συμπαραστάτες της – στους οποίους προστίθενται διαρκώς νέοι ανάλογα με τα προγράμματα που τρέχει – είναι ο κινηματογραφιστής, φωτογράφος και συνοδοιπόρος σε όλες τις δράσεις και τα ταξίδια Χρήστος Πετρόπουλος, ο ηχολήπτης και κινηματογραφιστής Γιάννης Αντύπας, ο διακεκριμένος designer Σάκης Στριτσίδης,  η σκηνοθέτις και καθηγήτρια κινηματογράφου Χρύσα Ψωμαδέλλη, η αρχαιολόγος και συγγραφέας Εύη Παπαδοπούλου, ο συνθέτης και μουσικός Γιώργος Κασαβέτης, η βραβευμένη εικαστικός και εικονογράφος Πέρσα Ζαχαριά, η αρχιτέκτονας Δανάη Γκόνη, η σκηνογράφος Ευαγγελία Θεριανού, η φωτίστρια και σχεδιάστρια Ελίζα Αλεξανδροπούλου.

Εικόνες από το βιβλίο «Παίζουμε κινηματογράφο» σε εικονογράφηση Σάκη Στριτσίδη.

Ασχολούμαι με τον σχεδιασμό εκδόσεων από το 1999 και σε κάποια φάση στην αρχή της πορείας μου, ερχόμενος σε επαφή με τις εμβληματικές εκδόσεις που έχει σχεδιάσει ο Καναδός designer Bruce Mau, μου έγινε σαφές ότι τα βιβλία μπορούν να σχεδιαστούν και με μια, καθαρά, κινηματογραφική προσέγγιση. Κάθε σαλόνι ή μια σειρά σαλονιών μπορεί να αντιμετωπιστεί ως ένα καρέ, μια σκηνή ή μια σεκάνς. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο ρυθμός (βλ. Kandinsky) κεντρικά στην οπτική αφήγηση, προσδίδοντας έτσι μια μουσικότητα ή ακόμα και να οπτικοποιηθεί ο ήχος ή η σιωπή.

Σε αυτές τις (όχι δικές μου φυσικά) διαπιστώσεις, τεχνικές και αρχές στηρίχτηκε και η εικονογράφηση και ο όλος σχεδιασμός του «παίζουμε κινηματογράφο»· μέσω του κολλάζ και έχοντας κατά νου να αναδειχθεί το κείμενο, να εμπλουτιστεί όσο περισσότερο γίνεται η αφήγηση και να διευρυνθεί κατά το μέγιστο δυνατό η εμπειρία της ανάγνωσης. Σκοπός ήταν η εμβύθιση του αναγνώστη σε ένα σύμπαν ονειρικό, στο οποίο πολλές μικρές αυτόνομες σκηνές με την βοήθεια επιλεγμένων leitmotif, μονταριστήκαν σε μια μεγαλύτερη αφηγηματική εικόνα που «μυρίζει» αντηλιακό, ποπ κορν και ανεμελιά.

Η απόπειρα (και το ρίσκο) ήταν να δημιουργήσουμε μια μαγική ατμόσφαιρα σαν αυτή της κινηματογραφικής αίθουσας και να βρεθεί ο μικρός (και μεγάλος) αναγνώστης κάπου ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα (όπως ακριβώς και στις καλές κινηματογραφικές ταινίες), δίνοντας του ταυτόχρονα και τον χώρο να συμμετάσχει δημιουργικά στην ανάγνωση, ώστε να δώσει τελικά την δικιά του προσωπική «ερμηνεία». Εμπλέκοντας τον συναισθηματικά σε αυτό το «παιχνίδι», σκοπός έγινε να το βιώσει σαν δικό του και να το ευχαριστηθεί αν είναι δυνατόν… Στην συνέχεια, με τις δραστηριότητες της Cinemathesis, που ακολουθούν στις τελευταίες σελίδες της έκδοσης και συνδυαστικά με τα ζωντανά εργαστήρια της, το «παιχνίδι» κορυφώνεται. Η πρώτη αυτή δημιουργική «επαφή» με τον κόσμο του κινηματογράφου ολοκληρώνεται…

Είναι αλήθεια αυτό• ζούμε σε μια εποχή κορεσμένη από εικόνα, πληροφορία και καταιγιστικές αλλαγές σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης ζωής. Το Instagram και το Τic-Τok είναι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας των περισσότερων μικρών και μεγάλων, το metaverse είναι πια προ των πυλών, ενώ παράλληλα η (ολοένα και πιο ζοφερή) πραγματικότητα και η εικονική πραγματικότητα «μπλέκονται» και εναλλάσσονται μεταξύ τους σε ένα κόσμο που φαίνεται να αλλάζει με την μεγαλύτερη επιτάχυνση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η έντυπη αυτή έκδοση της Cinemathesis απευθύνεται πρωτίστως σε μικρά παιδιά σχολικής ηλικίας.

Η θερμή υποδοχή που βρήκε, δείχνει ότι τελικά καταφέρνει να «συνομιλήσει» με ένα τρόπο και στα μεγαλύτερα παιδιά και εφήβους, ακόμα και σε πιο «ανήσυχα μεγάλα παιδιά». Πιθανά τα χαρακτηριστικά αυτά να «αντηχούν» με θετικό τρόπο στους αναγνώστες. Ίσως να είναι μια λίγο πιο «ήσυχη» και κάπως «ζεν» κατάσταση σε ένα εκρηκτικά «θορυβώδες» περιβάλλον. Ίσως τελικά να προσφέρει και μια ανακούφιση… σαν μια δροσιστική βουτιά στη θάλασσα τον Αύγουστο, μακριά από το μπλε φως της οθόνης του κινητού.