Χανς Κρίστιαν Άντερσεν: Στον «σκοτεινό» κόσμο του διάσημου παραμυθά

Σαν σήμερα, πριν από περίπου ενάμιση αιώνα, φεύγει από τη ζωή ένας από τους πιο διάσημους παραμυθάδες όλων των εποχών. Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, γεννημένος σε μία φτωχή οικογένεια στο Οντένσε της Δανίας, από μικρός ξεχωρίζει για τη φαντασία του και την κλίση του στις τέχνες.

Τη μεγάλη φαντασία του ο συγγραφέας την “κληρονομεί” από τη γιαγιά του -μητέρα του πατέρα του- η οποία με τις διηγήσεις της ενέπνεε τον μικρό Χανς Κρίστιαν να δημιουργεί δικούς του κόσμους. Λόγω της φτωχής του καταγωγής και της απώλειας του πατέρα του σε ηλικία μόλις 11 ετών, ο Άντερσεν δεν καταφέρνει παρά να αποκτήσει μία επιφανειακή μόρφωση.

Η προσπάθειά του να ασχοληθεί με το θέατρο ως ηθοποιός δεν στέφεται από επιτυχία, ενώ παρόμοια μοίρα έχει και η έναρξη των σπουδών του στη βασιλική χορωδία. Έτσι, ο Άντερσεν στρέφεται στη συγγραφή -αρχικά για το θέατρο- και κάπως έτσι ξεκινούν όλα. Το ταλέντο του σιγά-σιγά αναγνωρίζεται και διάφοροι αξιωματούχοι της εποχής στηρίζουν τον συγγραφέα τόσο βοηθώντας τον με τις σπουδές του, όσο και στα μετέπειτα ταξίδια του για συγγραφή. Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν γίνεται ευρέως γνωστός.

Τα παραμύθια του, ιστορίες διαχρονικές, ακούγονται και διαβάζονται μέχρι και σήμερα, με τον συγγραφέα να είναι, πλέον, γνωστός παγκοσμίως, ως ένας από τους διασημότερους παραμυθάδες όλων των εποχών. Κάποιες από τις ιστορίες του, ωστόσο, κυκλοφορούν παραλλαγμένες, καθώς η αυθεντική τους μορφή είναι ιδιαίτερα…σκοτεινή.

Ας δούμε, λοιπόν, 3 «σκοτεινά» παραμύθια του μεγάλου Δανού παραμυθά.

Η Μικρή Γοργόνα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν

Όλοι έχουμε ακουστά την ιστορία της Μικρής Γοργόνας που ερωτεύτηκε έναν πρίγκιπα και πήγε στη Μάγισσα της Θάλασσας ζητώντας της να την κάνει άνθρωπο για να κερδίσει την καρδιά του. Στην εκδοχή που γνωρίζουμε εμείς, ωστόσο, η εξέλιξη της ιστορίας είναι κάπως διαφορετική από το πρωτότυπο παραμύθι του Άντερσεν.

Πράγματι, και στην αυθεντική ιστορία, η Μικρή Γοργόνα ερωτεύεται τον πρίγκιπα όταν τον βλέπει στο πλοίο του να γιορτάζει τα γενέθλιά του, τον σώζει όταν το πλοίο ναυαγεί και βυθισμένη στην απελπισία της, από τον φόβο πως δεν θα τον ξαναδεί ποτέ, απευθύνεται στη Μάγισσα της Θάλασσας, ζητώντας την να την κάνει άνθρωπο. Εκείνη δέχεται να βοηθήσει, δίνοντάς της ένα από τα μαγικά της φίλτρα, ζητώντας ως αντάλλαγμα τη φωνή της Μικρής Γοργόνας. Αυτά είναι και τα μόνα κοινά του παραμυθιού του Άντερσεν με την, πλέον, γνωστή ιστορία, καθώς το αυθεντικό παραμύθι παίρνει μία λίγο πιο “σκοτεινή” τροπή.

Η Μάγισσα προειδοποιεί τη Μικρή Γοργόνα πως παίρνοντας το φίλτρο θα νιώσει σαν ένα ξίφος να διαπερνά το σώμα της και δεν θα μπορεί να επιστρέψει στη θάλασσα ποτέ ξανά. Ο αρχικός πόνος θα περάσει, αλλά κάθε φορά που περπατάει θα νιώθει σαν να βαδίζει πάνω σε κοφτερά μαχαίρια. Αν η Μικρή Γοργόνα κάνει τον πρίγκιπα να την ερωτευτεί, τότε θα “πάρει” ένα κομμάτι από την ψυχή του και θα αποκτήσει κι η ίδια αιώνια ζωή. Αν, ωστόσο, δεν καταφέρει να κερδίσει τον έρωτα του πρίγκιπα, θα μετατραπεί σε αφρό, πεθαίνοντας με ραγισμένη καρδιά.

Η Μικρή Γοργόνα συμφωνεί και πίνει το φίλτρο. Πράγματι νιώθει πόνο, σαν ένα ξίφος να την διαπερνά, και στη θέση της ουράς της εμφανίζονται δύο πόδια. Ο πρίγκιπας τη βρίσκει γυμνή και μόνη στην ακτή και μαγεύεται από την ομορφιά της. Οι δύο τους αναπτύσσουν μία στενή σχέση, του αρέσει να την βλέπει να χορεύει -και εκείνη το κάνει, παρόλο που οι πόνοι της είναι αβάσταχτοι- όμως δεν την ερωτεύεται.

Της εξομολογείται πως είναι ερωτευμένος με εκείνη την κοπέλα που τον έσωσε από το ναυάγιο, όμως ο πρίγκιπας δεν γνωρίζει πως εκείνη που τον έσωσε ήταν η Μικρή Γοργόνα και πιστεύει πως ήταν μία κοπέλα που τον βρήκε εκεί αναίσθητο. Τελικά, καθώς όλα δείχνουν πως η κοπέλα που τον βρήκε αναίσθητο είναι η πριγκίπισσα του γειτονικού βασιλείου, οι γονείς του τον ωθούν να την παντρευτεί και ο πρίγκιπας δέχεται.

Το βράδυ της ημέρας του γάμου, οι αδερφές της Μικρής Γοργόνας εμφανίζονται στο γαμήλιο πλοίο, που μεταφέρει τους νεόνυμφους και τους καλεσμένους και δίνουν στη μικρή γοργόνα ένα μαχαίρι, το οποίο πήραν από τη Μάγισσα της Θάλασσας σε αντάλλαγμα για τα μακριά μαλλιά τους. Της λένε πως αν σκοτώσει τον πρίγκιπα με αυτό το μαχαίρι και αφήσει το αίμα του να κυλήσει στα πόδια της, θα ξαναγίνει γοργόνα και θα μπορέσει να επιστρέψει στη θάλασσα.

Η Μικρή Γοργόνα, όμως, αρνείται, μη μπορώντας να σκοτώσει τον πρίγκιπα και πέφτει στη θάλασσα. Αντί, όμως, να γίνει αφρός, γίνεται πνεύμα -ένα πνεύμα που για 300 χρόνια θα περιφέρεται, κάνοντας καλές πράξεις για τους ανθρώπους. Με αυτόν τον τρόπο έχει τη δυνατότητα να κερδίσει την αθανασία της…

Ο Μολυβένιος Στρατιώτης του Χανκς Κρίστιαν Άντερσεν, Illustation: Kay Nielsen για το Fairy Tales by Hans Andersen, 1924, πηγή: carolsnotebook.com

Άλλο ένα διάσημο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, το οποίο έχει μία σκοτεινή κατάληξη. Η ιστορία ξεκινάει ως εξής: Ένα αγόρι λαμβάνει ως δώρο γενεθλίων ένα κουτί με 25 μολυβένια στρατιωτάκια. Ένα από τα στρατιωτάκια έχει μόνο ένα πόδι, καθώς φτιάχτηκε τελευταίο και δεν υπήρχε αρκετό υλικό για το δεύτερο. Το Στρατιωτάκι προσέχει, ανάμεσα στα παιχνίδια, μία χάρτινη Μπαλαρίνα με μία κορδέλα με πούλιες που στέκεται κι εκείνη στο ένα πόδι και αμέσως την ερωτεύεται.

Επειδή, όμως, και ένα άλλο παιχνίδι, το Jack-in-the-box είναι ερωτευμένο με τη Μπαλαρίνα, προειδοποιεί το Στρατιωτάκι να σταματήσει να την κοιτάει. Το Στρατιωτάκι αγνοεί το Jack-in-the-box, κι εκείνος το πετάει από το παράθυρο. Περνώντας διάφορες περιπέτειες -από το πεζοδρόμιο στον υπόνομο και από τον υπόνομο στη θάλασσα και στην κοιλιά ενός ψαριού- το Στρατιωτάκι, αφού ψαρέψουν και ανοίξουν το ψάρι, βρίσκεται ξανά πάνω στο τραπέζι απέναντι από τη Μπαλαρίνα.

Στις περισσότερες σύγχρονες αποδόσεις η ιστορία τελειώνει εκεί, με την επανένωση Στρατιώτη και Μπαλαρίνας. Η πραγματική ιστορία, ωστόσο, έχει μία πιο σκοτεινή κατάληξη. Ο Jack-in-the-box βλέπει ότι το Στρατιωτάκι επέστρεψε και το πετάει στη φωτιά που καίει στο τζάκι για να απαλλαγεί από αυτό μία και καλή. Ένας αέρας που φυσάει από το παράθυρο, όμως, παρασύρει και τη Μπαλαρίνα στη φωτιά και οι δύο τους καίγονται μαζί.

Το παραμύθι τελειώνει με την κυρία που καθαρίζει τις στάχτες από το τζάκι την επόμενη μέρα. Ανάμεσα στις στάχτες υπάρχει μία μικρή μολυβένια καρδιά, ενώ δίπλα της βρίσκονται οι πούλιες της Μπαλαρίνας, που τώρα είναι κατάμαυρες.

Τα Κόκκινα Παπούτσια, του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Illustration: Honor C. Appleton, πηγή: pookpress.co.uk

Ακόμα ένα γνωστό -όχι τόσο όσο τα δύο προηγούμενα βέβαια- παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, που επίσης κυκλοφορεί σε ορισμένες πιο light παραλλαγές, σε σχέση με την αρχική ιστορία είναι τα Κόκκινα Παπούτσια. Ένα μικρό και φτωχό κορίτσι, η Κάρεν, όταν χάνει τη μαμά της υιοθετείται από μία πλούσια, ηλικιωμένη κυρία, η οποία της κάνει όλα τα χατίρια. Πριν πεθάνει η μητέρα της, η Κάρεν είχε ένα ζευγάρι κόκκινα παπούτσια, το οποίο μετά τη υιοθεσία της πετάχτηκε. Έτσι, ζητάει από τη θετή της μητέρα να της αγοράσει ένα ζευγάρι κόκκινα παπούτσια.

Η Κάρεν παθαίνει εμμονή με τα παπούτσια και τα φοράει παντού, ακόμα και στην εκκλησία. Η θετή της μητέρα τη συμβουλεύει να βάζει μαύρα παπούτσια στην εκκλησία, καθώς τα κόκκινα είναι ακατάλληλα για τον χώρο. Την επόμενη Κυριακή, ωστόσο, η Κάρεν ξαναφοράει στην εκκλησία τα κόκκινα παπούτσια της. Εκεί συναντάει έναν παράξενο γέρο άνδρα, ο οποίος σχολιάζει το πόσο όμορφα είναι τα συγκεκριμένα παπούτσια για χορό, ενώ λέει αναφερόμενος σε αυτά πως δεν πρέπει να βγαίνουν ποτέ όταν χορεύουν. Φεύγοντας από την εκκλησία η Κάρεν κάνει κάποια χορευτικά βήματα και για λίγο δεν μπορεί να ελέγξει τα πόδια της. Γρήγορα, όμως, ανακτά τον έλεγχό τους.

Ο καιρός περνάει και η θετή μητέρα της πεθαίνει. Η Κάρεν, όμως, δεν πηγαίνει στην κηδεία, καθώς προτιμάει να πάει για χορό. Τα παπούτσια παίρνουν ξανά τον έλεγχο των ποδιών της. Αυτή τη φορά, όμως, η Κάρεν δεν μπορεί να τον ανακτήσει. Ενώ χορεύει, ένας Άγγελος εμφανίζεται και την καταδικάζει σε αιώνιο χορό, ακόμα και μετά τον θάνατό της, σαν προειδοποίηση προς τα κακομαθημένα παιδιά. Η Κάρεν ικετεύει για συγχώρεση, αλλά τα παπούτσια την παρασύρουν μακριά και δεν προλαβαίνει να ακούσει την απάντηση του Αγγέλου.

Μην αντέχοντας άλλο, η Κάρεν απευθύνεται σε έναν δήμιο, ζητώντας του να της κόψει τα πόδια, για να μπορέσει να απαλλαγεί από τα κόκκινα παπούτσια. Πράγματι, ο δήμιος της κόβει τα πόδια και της δίνει ένα ζευγάρι ξύλινα πόδια. Όταν, όμως, προσπαθεί να πάει στη  εκκλησία, τα κομμένα της πόδια μέσα στα κόκκινα παπούτσια συνεχίζουν να της κόβουν τον δρόμο και να την εμποδίζουν. Αυτό συμβαίνει για δύο Κυριακές και την τρίτη Κυριακή η Κάρεν αποφασίζει να κάτσει σπίτι της, ζητώντας συχώρεση από τον Θεό. Ο Άγγελος εμφανίζεται ξανά και της δίνει συγχώρεση. Η καρδιά της πλημμυρίζει από χαρά και σκάει και η ψυχή της οδηγείται στον Παράδεισο…

Τα παραμύθια του Άντερσεν, πράγματι, διακρίνονται από μία σκληρότητα και μία ωμή προσέγγιση των γεγονότων, πράγμα που, πλέον, δεν χαρακτηρίζει τις ιστορίες τις οποίες συνηθίζουμε να λέμε στα παιδιά. Από την άλλη μεριά, όμως, όλα έχουν μία ιδιαίτερη πνευματικότητα. Η δικαίωση, η γαλήνη, η συγχώρεση -το “χαρούμενο τέλος” της κάθε ιστορίας- εν τέλει έρχονται σε ένα ανώτερο επίπεδο, σε ένα επίπεδο που ξεπερνάει τα όρια της ζωής και μεταφέρεται στην αιωνιότητα της ύπαρξης, όπως την πίστευε ο Άντερσεν.