ΠΕΜΠΤΗ
21
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Στις 12 Αυγούστου του 1988 κυκλοφορεί στην Αμερική μία από τις πιο αμφιλεγόμενες ταινίες του αιώνα, «Ο Τελευταίος Πειρασμός». Ήδη από την επόμενη μέρα της πρεμιέρας της, η ταινία αρχίζει να λαμβάνει αρνητικές κριτικές από τους θρησκευτικούς κύκλους, με τους Καθολικούς να την ανακηρύσσουν ως «ηθικά προσβλητική και αιρετική» και τους Χριστιανούς να απαγορεύουν την προβολή της στους κινηματογράφους.
Όταν ο Μάρτιν Σκορτσέζε οραματιζόταν για 16 ολόκληρα χρόνια το επόμενό του κινηματογραφικό αριστούργημα, το οποίο είχε εμπνευστεί από το ομώνυμο «αιρετικό» βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη, ίσως και να μην είχε σκεφτεί τις αντιδράσεις που θα δημιουργούσε μία ταινία που παρουσιάζει τον Χριστό ως έναν άνθρωπο σχεδόν επιρρεπή στις αμαρτίες και τους πειρασμούς, αλλά ίσως και αυτός να ήταν ο σκοπός του.
Ας δούμε όμως, ποιο είναι το πραγματικό νόημα της ταινίας που οι περισσότεροι αγνόησαν και τι αντιδράσεις ξέσπασαν 34 χρόνια πριν…
Ποιος ήταν «Ο Τελευταίος Πειρασμός»;
Για να αντιληφθούμε το μένος που ξέσπασε προς την ταινία αυτή, πρέπει πρώτα να δούμε σε βάθος την πλοκή της. Πρώτος εμπνευστής αυτής της οπτικής στη ζωή του Χριστού ήταν ο Νίκος Καζαντζάκης, όταν το 1955 άκουσε και αυτός έντονες κριτικές για το βιβλίο του «Ο Τελευταίος Πειρασμός».
Ο Καζαντζάκης έγραψε ένα βιβλίο το οποίο παρουσίαζε έναν εντελώς ανθρώπινο Ιησού, ο οποίος στη ζωή του συναντά πειρασμούς και αμφιβολίες, που τον βασανίζουν, όπως βασανίζουν και ολόκληρη την ανθρωπότητα. Αυτή η οπτική φυσικά και δεν άρεσε στους θρησκευτικούς κύκλους, οι οποίοι γνωρίζουν έναν Χριστό με θεϊκή υπόσταση, αποτραβηγμένο από τις σαρκικές απολαύσεις και καθόλου επιρρεπή στους καθημερινούς πειρασμούς.
Συνεπώς, η ιδέα και μόνο πως ο Θεάνθρωπος θα σκεφτόταν να αφήσει το σχέδιο του Θεού στην άκρη για να ζήσει μία ήρεμη ζωή με τη Μαρία Μαγδαληνή, την ίδια στιγμή που διακρίνει και σκέφτεται όσους πειρασμούς συναντά, δε θα μπορούσε παρά να προκαλέσει αντιδράσεις. Η Τέχνη όμως, οποιασδήποτε μορφής, είναι ιεροσυλία να ιδωθεί μόνο με τα μάτια της λογικής…
Η πλοκή της ταινίας του Σκορτσέζε λοιπόν, ακολουθεί την, για πολλούς, «αιρετική» αυτή σύλληψη του Καζαντζάκη, παρουσιάζοντας μία πιθανή ζωή του Ιησού, τον οποίο υποδύεται ο Γουίλεμ Νταφόε, γεμάτη πειρασμούς και αμαρτίες. Αρχικά, «Ο Τελευταίος Πειρασμός» μάς συστήνει έναν διαφορετικό Ιησού, ο οποίος δουλεύει ως ξυλουργός, φτιάχνοντας μαρτυρικούς σταυρούς. Για έναν από αυτούς τους σταυρούς προορίζει και τον ίδιο τον Ιησού η θέληση Του, όμως αυτός δεν έχει αποφασίσει ακόμα αν θα αποδεχτεί τη μοίρα του και αν θέλει να θυσιαστεί για τους ανθρώπους.
Την έσχατη ώρα, όταν ο Ιησούς τελικά το αποδέχεται και βρίσκεται πάνω στον Σταυρό, κλείνει για λίγο τα μάτια του. Τότε, μεταφέρεται κάτω από ένα ανθισμένο δέντρο και ένας άγγελος του λέει πως ο Θεός αποφάσισε να τον απαλλάξει και να του επιτρέψει να ζήσει μια φυσιολογική ανθρώπινη ζωή.
Ανακουφισμένος, ο Ιησούς ζει για χρόνια μία φυσιολογική ζωή, μέχρι που στα γεράματά του έρχεται αντιμέτωπος με την οργή των μαθητών του, οι οποίοι δεν μπορούν να δεχτούν πως ο Μεσσίας πρόδωσε τον ίδιο τον Πατέρα του και αποφάσισε να πάρει τον εύκολο δρόμο. Τότε, καταλαβαίνοντας πως ο άγγελος που τον «ανακούφισε» από τα Πάθη του ήταν στην πραγματικότητα ο Σατανάς, ο Ιησούς ανοίγει τα μάτια του και ξυπνά πάνω στον Σταυρό, λίγο πριν ξεψυχήσει, έχοντας ξεπεράσει τον…τελευταίο του πειρασμό.
Μετά από τη ψυχρολουσία που βίωνε «Ο Τελευταίος Πειρασμός» από τον Αύγουστο του 1988 που κυκλοφόρησε, τον Οκτώβριο του ίδιου έτους είχε έρθει και η σειρά της Ελλάδας να υποδεχτεί την ταινία.
Στο εξωτερικό, οι αντιδράσεις ήταν έντονες, όμως περιορίστηκαν σε πορείες διαμαρτυρίας και σε αναίμακτα μποϊκοτάζ της ταινίας, από ορισμένες θρησκευτικές ομάδες. Στην Ελλάδα όμως, τα επεισόδια διαμαρτυρίας ήταν κάπως πιο… ένθερμα. Από την πρώτη στιγμή, η Ιερά Σύνοδος ζήτησε την απαγόρευση της προβολής της ταινίας, όμως η τότε κυβέρνηση αρνήθηκε κι έτσι στις 13 Οκτωβρίου έφτασε η ημέρα της πρεμιέρας.
Πλήθος πιστών είχε ξεχυθεί από νωρίς στους δρόμους φωνάζοντας χριστιανικά συνθήματα και αποδοκιμάζοντας τους ανθρώπους που είχαν επιλέξει να δουν την ταινία, ενώ δεν σταμάτησαν στα λόγια και αποφάσισαν να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές στους 7 κινηματογράφους που τελικά θα την προέβαλαν. Στο Τροπικάλ και το Έμπασσυ έσκισαν την οθόνη με σουγιά, το Όπερα υπέστη μεγάλες ζημιές, ενώ το Αθήναιον αποφάσισε να μην προβάλει τελικά την ταινία.
Συνολικά, «Ο Τελευταίος Πειρασμός» είχε κόψει 165.000 εισιτήρια μέχρι και τον Νοέμβριο του 1988, όταν το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθήνας, Τμήμα Ασφαλιστικών Μέτρων πήρε την απόφαση να σταματήσουν οι προβολές της ταινίας στους κινηματογράφους και απαγόρευσε και τη διάθεση της ταινίας με οποιονδήποτε τρόπο – αν και αρκετά βιντεοκλάμπ διέθεταν τη βιντεοκασέτα παράνομα.
Παρόλο που το 2003 η ταινία ξεκίνησε να κυκλοφορεί ελεύθερα σε βιντεοκασέτα στην Ευρώπη, το μποϊκοτάζ της καλά κρατούσε στην Ελλάδα, όταν λίγο αργότερα απαγορεύτηκε η προβολή της στην τηλεόραση, μετά από παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου. Η απαγόρευση αυτή άρθηκε τυπικά την Κυριακή των Βαΐων του 2008, όταν «Το Βήμα» παρείχε στο τεύχος του την ταινία σε DVD, χωρίς κάποιες ιδιαίτερες αντιδράσεις.
Το πραγματικό νόημα του Τελευταίου Πειρασμού
Ο Γουίλεμ Νταφόε και ο Μάρτιν Σκορτσέζε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του “Τελευταίου Πειρασμού”.
Ο Ιησούς του «Τελευταίου Πειρασμού» είναι ένας χαρακτήρας που ισορροπεί στα όρια της ανθρώπινης και της θεϊκής φύσης του. Ο Σκορτσέζε, φροντίζει να παρουσιάσει με σεβασμό τον Ιησού του στο κοινό, ενώ η σπάνια φυσική ομορφιά του Μαρόκου συνθέτει μαζί με την εκπληκτική ερμηνεία του Νταφόε μία αριστουργηματική ταινία. Μέχρι και τη σταύρωσή του, η πλοκή ακολουθεί πιστά τις αφηγήσεις των Ευαγγελίων, όμως τη διαφορά την κάνει ο τελευταίος αυτός πειρασμός, ο οποίος όμως είναι, λίγο πολύ, γνωστός σε όλους μας και ονομάζεται αμφιβολία.
Η αμφιβολία και οι πειρασμοί είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης και της ίδιας της Χριστιανικής θρησκείας, μιας και ο Ιησούς θυσιάστηκε για να λάβει η ανθρωπότητα άφεση αμαρτιών. Πώς λοιπόν, σε έναν κόσμο γεμάτο αμαρτίες και πειρασμούς, ο Ιησούς απαγορευόταν να έχει αμφιβολίες; Γιατί θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται ως αιρετική μία διαφορετική οπτική της ίδιας ιστορίας, μιας και το τέλος είναι ίδιο και ο Ιησούς βγαίνει νικητής στον αγώνα του με τον Σατανά;
Μπορούμε σε έναν βαθμό να κατανοήσουμε τον λόγο που ξέσπασαν όλες αυτές οι έντονες αντιδράσεις, καθώς στις ευαγγελικές αφηγήσεις ο Χριστός παρουσιάζεται ως ένας Σωτήρας, ο οποίος ποτέ δεν παρασύρθηκε από τα αμαρτωλά πάθη της ανθρωπότητας και τα μόνα του Πάθη ήταν για να την σώσει. Επιπλέον, ποτέ δεν αμφισβήτησε τον Πατέρα του και ποτέ δεν δείλιασε να θυσιαστεί για να απαλλαχτεί η ανθρωπότητα από τις αμαρτίες της.
Όταν μία ταινία, και πιο πριν ένα βιβλίο, έρχονται σε αντίθεση με κάποιες πτυχές της θρησκείας, θα ήταν περίεργο να μην ξεσηκωθούν κάποιες ομάδες, οι οποίες βρίσκονται έτσι και αλλιώς πάντα στις επάλξεις, όταν κάποιος… τολμά να αναφέρει κάτι διαφορετικό από αυτά που γνωρίζουν και πιστεύουν. Όμως, στην συγκεκριμένη περίπτωση, οι αντιδράσεις ήταν ακραίες και οι άνθρωποι πίσω από αυτές δεν προσπάθησαν καθόλου να βρουν το πραγματικό νόημα του οράματος του «Τελευταίου Πειρασμού”.
Η σχέση της Μαρίας Μαγδαληνής (Μπάρμπαρα Χέρσεϊ) με τον Ιησού, είναι μία από τις πιο αμφιλεγόμενες στιγμές της ταινίας.
Αυτό λοιπόν που δεν πρόλαβαν να σκεφτούν όσοι έσπευσαν να κατηγορήσουν αυτή την οπτική της ιστορίας, είναι πως πρώτος ο Καζαντζάκης και έπειτα ο Σκορτσέζε, αποφάσισαν να παρουσιάσουν έναν Ιησού ανθρώπινο, ο οποίος, όπως όλοι μας, έρχεται αντιμέτωπος με ένα σωρό δοκιμασίες, τις οποίες ξεπερνά και όταν του εμφανίζεται ο μεγαλύτερος από όλους τους πειρασμούς, αντιμετωπίζει τις αμφιβολίες του και τελικά αντιλαμβάνεται πως είναι μέρος ενός μεγαλύτερου και πολύ σημαντικού σχεδίου και θα ήταν λάθος να το παρατήσει για μία πιο εύκολη και γεμάτη απολαύσεις ζωή.
Η τελική άρνηση της πιθανής συμβατικής ζωής του, είναι και το σημείο που ξεπερνά τον έσχατο πειρασμό και με τη ψυχική δύναμη που διαθέτει φτάνει τελικά στη θέωση. Ο Ιησούς του «Τελευταίου Πειρασμού» έρχεται πιο κοντά από ποτέ στον άνθρωπο του σήμερα, ο οποίος βάλλεται καθημερινά από πειρασμούς και βιώνει μία συνεχή εσωτερική πάλη του καλού και του κακού. Στο τέλος της ημέρας όμως, μόνο εμείς, και αντίστοιχα εδώ ο πρωταγωνιστής μας, γράφουμε τη συνέχεια της δικής μας ιστορίας και είμαστε υπεύθυνοι για το αν θα υποκύψουμε ή αν θα αντισταθούμε.
Έτσι, το κοινό έχει την ευκαιρία να ταυτιστεί με τον θεάνθρωπο και να παραδειγματιστεί, θα μπορούσαμε να πούμε, καθώς ο Χριστός στο τέλος επέλεξε τη σωτηρία των ανθρώπων και όχι την προσωπική του ευτυχία. Εξάλλου, σύμφωνα με τις γραφές, όλοι οι άνθρωποι για να φτάσουν στην προσωπική τους «θέωση», πρέπει καθημερινά να ξεπερνούν τις δοκιμασίες της ζωής.
Συνεπώς, οι θρησκευτικοί κύκλοι της εποχής, βιάστηκαν να κρίνουν μία δημιουργία – η οποία μάλιστα ποτέ δεν χαρακτηρίστηκε από τους δημιουργούς της ως θρησκευτική ταινία, αλλά μόνο ως μία ταινία βασισμένη στη μυθοπλασία – χωρίς πρώτα να αναλύσουν το νόημά της, που σε καμία περίπτωση δεν ευτελίζει τις γραφές, αλλά εισάγει τους θεατές στις πιθανές τελευταίες σκέψεις ενός ατόμου, του οποίου η μοίρα του ήταν να θυσιαστεί για τη σωτηρία της ανθρωπότητας.
