Τα ομορφότερα ρωσικά παραμύθια που “ζωντάνεψαν” μέσα από την τέχνη του Ιβάν Μπιλίμπιν

Σαν σήμερα, στις 16 Αυγούστου 1876, γεννήθηκε ο Ιβάν Μπιλίμπιν, στην Αγία Πετρούπολη.

Ήταν γιος ναυτίατρου που αποφοίτησε από τη νομική σχολή του Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης με σκοπό να γίνει δικηγόρος. Ό ίδιος σπούδασε στη σχολή Καλών Τεχνών στο Μόναχο, όπου και επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από την Art Νοuveau, αλλά και από το γερμανικό σατιρικό περιοδικό Simplicissimus.  Όταν γύρισε στην πατρίδα του, και έχοντας πάρει τόσες πολλές επιρροές από τη διαμονή του στη Γερμανία, βρήκε καλλιτεχνικό καταφύγιο στον Ιλία Ρέπιν στην Αγία Πετρούπολη.

Πολύ γρήγορα άρχισε να εμπνέεται από την παλιά και φολκλορική Ρωσία, μαγεμένος από τον μυστικισμό που έβγαζε. Έτσι κατέληξε να ταξιδεύει στα βάθη της παλιάς Ρωσίας, όπου παρατηρούσε την αρχιτεκτονική των κτηρίων και τις φυσιογνωμίες των ανθρώπων.

Πορτραίτο του Ιβάν Μπιλίμπιν, Boris Kustodiev, 1901

Ζωγραφίζοντας πολλά χρόνια για καλλιτεχνικά περιοδικά, κέρδισε μεγάλη φήμη για την εικονογράφηση όλων των κλασσικών ρωσικών παραμυθιών, καθώς και των παραμυθιών που έγραφε ο Πούσκιν. Με μία δική του τεχνική χαρακτικής, με την οποία πρώτα χάραζε σε ξύλο το σχέδιο και μετά βάζοντας μελάνι πάνω στο ξύλο, έκανε μία εκτύπωση πάνω στο χαρτί, αλλά και με τον ιδιαίτερο τρόπο που κατάφερνε να χρησιμοποιεί τα χρώματα, δίνοντας βάθος και ζωντάνια στα σχέδιά του, ενώ ταυτόχρονα κρατούσε τα χαρακτηριστικά της Art Νοuveau, με έντονα περιγράμματα, έκανε τα έργα του να ξεχωρίζουν και να είναι μοναδικά. Πέθανε στην πολιορκία του Λένινγκραντ (Αγία Πετρούπολη), το 1942, καθώς αρνήθηκε να αφήσει την πόλη του, και θάφτηκε σε ομαδικό τάφο.

Με αφορμή τη γέννησή του, σαν σήμερα, ας ανακαλύψουμε τα κλασσικά παραμύθια, στα οποία έδωσε “ζωή”, με το έργο του.

Η μηλιά ενός βασιλιά έβγαζε χρυσά μήλα, αλλά κάθε βράδυ κάποιος έκλεβε ένα. Οι φρουροί αποκριθήκαν πως τα έκλεβε το Πουλί της Φωτιάς. Ο βασιλιάς είπε στους δύο μεγαλύτερους γιους του ότι αυτός που θα έπιανε το πουλί θα έπαιρνε το μισό βασίλειο και θα ήταν ο κληρονόμος του. Τράβηξαν κλήρο για να δουν ποιος θα κρατούσε πρώτος βάρδια, αλλά και οι δύο αποκοιμήθηκαν. Το επόμενο πρωί προσπάθησαν να ισχυριστούν ότι το πουλί δεν ήρθε ποτέ, αλλά άλλο ένα μήλο είχε κλαπεί. Τελικά, ο Ιβάν Τσάρεβιτς, ο μικρότερος γιος, ζήτησε να δοκιμάσει και εκείνος. Ο πατέρας του ήταν διστακτικός λόγω του νεαρού της ηλικίας του, αλλά εν τέλη του είπε ναι. Ο Ιβάν παρέμεινε ξύπνιος όλη τη νύχτα, περιμένοντας το πουλί να εμφανιστεί, και μόλις το είδε, προσπάθησε να το πιάσει από την ουρά. Δυστυχώς, ο Ιβάν κατάφερε να πιάσει μόνο ένα φτερό. Το πουλί της φωτιάς δεν επέστρεψε, αλλά ο βασιλιάς το λαχταρούσε. Γι’ αυτό δεν σταμάτησε εκεί, και είπε και πάλι πως όποιος καταφέρει να το πιάσει θα πάρει το μισό βασίλειο. Έτσι ξεκίνησαν οι περιπέτειες του Ιβάν Τσάρεβιτς, στην αναζήτηση του Πουλιού της Φωτιάς.

Από την πρώτη του σύζυγο, ένας έμπορος, απέκτησε μια μοναχοκόρη, η οποία ήταν γνωστή ως Βασιλίσσα η Ωραία. Όταν το κορίτσι ήταν οκτώ ετών, η μητέρα της ήταν άρρωστη και λίγο πριν πεθάνει, κάλεσε τη Βασιλίσσα στο κρεβάτι της, και της έδωσε ένα μικροσκοπικό, ξύλινο, μοναδικό στο είδος του φυλαχτό, μία κούκλα, λέγοντάς της ότι έπρεπε πάντα να κρατάει την κούκλα κάπου πάνω της και να μην επιτρέπει σε κανέναν (ούτε καν στον πατέρα της) να τη δει ή έστω να γνωρίζει την ύπαρξή της.  Όποτε χρειάζεται βοήθεια, κάθε φορά που θα προσπαθεί να ξεπεράσει το κακό, τα εμπόδια, ή απλά θα έχει ανάγκη από συμβουλές ή παρηγοριά, το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι να προσφέρει στην κούκλα λίγο να φάει και λίγο να πιει, και τότε, όποια και αν είναι η ανάγκη της, αυτή θα τη βοηθήσει.

Μετά τον θάνατο της μητέρας της, ο πατέρας αποφάσισε να ξαναπαντρευτεί – για νέα σύζυγό του επέλεξε μια χήρα με δύο κόρες, πιστεύοντας ότι θα ήταν καλή μητέρα για την κόρη του. Όμως, η μητριά της ήταν πολύ σκληρή, όπως και οι ετεροθαλείς αδελφές της. Με τη βοήθεια της κούκλας, η Βασιλίσσα ήταν πάντα σε θέση να εκτελεί όλες τις δουλειές του σπιτιού που της επιβάλλονταν. Μια μέρα, ο έμπορος πατέρας έφυγε να βρει δουλειά μακριά. Η μητριά τότε αρπάζει την ευκαιρία για να ξεφορτωθεί τη Βασιλίσσα, πουλάει όλα τα υπάρχοντα τους, και τους πηγαίνει σε μία καλύβα στο δάσος, όπου πίστευαν ότι κατοικούσε η τρομερή Μπαμπά Γιαγκά, μια γριά μάγισσα, που πετούσε πάνω σε ένα γουδί, και χρησιμοποιούσε τον γουδοχέρι σαν τιμόνι και έσβηνε πίσω τα ίχνη της με μία σκούπα από ασημένια σημύδα. Η Μπαμπά Γιαγκά, ανάλογα με τον θρύλο και το παραμύθι, παρουσιάζεται είτε ως καλή είτε ως κακή, στις περισσότερες όμως ιστορίες είναι η κακιά μάγισσα που τρώει παιδιά και σπέρνει τον τρόμο. Η μητριά ήθελε να σκοτωθεί η Βασιλίσσα από την Μπαμπά Γιαγκά, και έτσι να την ξεφορτωθεί, αλλά με τη βοήθεια της κούκλας, η Βασιλίσσα όλο γύριζε σώα σπίτι. Ένα βράδυ, πριν κοιμηθεί, έδωσε σε κάθε ένα από τα κορίτσια μια αποστολή και έσβησε τη φωτιά εκτός από ένα μόνο κερί. Η μεγαλύτερη κόρη της έσβησε τότε το κερί (σύμφωνα με τις οδηγίες της μητέρας της), οπότε οι ετεροθαλείς αδελφές ανάγκασαν σωματικά τη Βασιλίσσα να βγει από το σπίτι και απαίτησαν να πάει να φέρει φως από την καλύβα της Μπαμπά Γιαγκά.

Ο Σάντκο του Νόβγκοροντ έπαιζε γκουσλί στις όχθες της λίμνης και του ποταμού. Ο Τσάρος της Θάλασσας απολάμβανε τη μουσική του και προσφέρθηκε να τον βοηθήσει. Του είπε λοιπόν να βάλει στοίχημα με τους τοπικούς εμπόρους και όποιος έπιανε το ψάρι με τα χρυσά πτερύγια στη λίμνη (ο Τσάρος της Θάλασσας προέβλεψε ότι θα το πιάσει ο Σάντκο), οι έμποροι έπρεπε να πληρώσουν το στοίχημα, καθιστώντας τον Σάντκο πλούσιο έμπορο. Έτσι, έκανε εμπόριο στις θάλασσες με τον νέο του πλούτο, αλλά δε σεβάστηκε τον Τσάρο και τη συμφωνία τους. Ο Τσάρος σταμάτησε τα πλοία του στη θάλασσα. Ο ίδιος και οι ναύτες του προσπάθησαν να εξευμενίσουν τον Τσάρο της θάλασσας με χρυσό, χωρίς αποτέλεσμα. Ο Σάντκο συνειδητοποίησε ότι απαιτείται η θυσία μιας ζωντανής ψυχής, για να τους βοηθήσει. Όλοι οι σύντροφοι του έβγαλαν κλήρο, αλλά ο Σάντκο έβγαλε τον άτυχο κλήρο, σαν από τη μοίρα ή από μαγεία, και έτσι τον έριξαν στη θάλασσα.

Στον κόσμο της θάλασσας, ο Σάντκο έπαιζε γκουσλί για τον Τσάρο της Θάλασσας, ο χορός του οποίου τάραζε τις θάλασσες, έτσι ώστε όλοι οι ναυτικοί προσευχήθηκαν στον Μικόλα Μοζχάισκι (προστάτης των ναυτικών- ή το όνομα με το οποίο αποκαλείται ο Άγιος Νικόλαος σε παραλλαγές), και ο Άγιος έδωσε εντολή στον Σάντκο να σταματήσει να παίζει και να σπάσει τις χορδές αν ο Τσάρος δεν τον αφήσει να σταματήσει. Καθώς ο Τσάρος ήταν υποχρεωμένος να του προσφέρει μια γυναίκα για σύζυγο, προκειμένου να τον κρατήσει, ο Μικόλα τον συμβούλευσε να επιλέξει την τελευταία, με την προειδοποίηση να μην την αγκαλιάσει ως σύζυγο (να ολοκληρώσει τον γάμο) αν ήλπιζε να επιστρέψει ποτέ στη Ρωσία. Ο Τσάρος έδειξε στον Σάντκο μια επιλογή από 900 (ή 300) παρθένες και ο Σάντκο επέλεξε την Τσερνάβα (υποκοριστικό: Τσερναβούσκα) που εμφανίστηκε τελευταία. Οι δυο τους στη συνέχεια παντρεύτηκαν, δίχως να ολοκληρώσουν τον γάμο τους και ο Σάντκο την επόμενη μέρα ξύπνησε στη Ρωσία, και βρήκε την πραγματική του γυναίκα.

Το νησί Μπουγιάν κατέχει εξέχουσα θέση σε πολλούς διάσημους μύθους. Ο Κοσέι ο Αθάνατος κρατάει την ψυχή του ή την αθανασία του κρυμμένη εκεί, κρυμμένη μέσα σε μια βελόνα που είναι τοποθετημένη μέσα σε ένα αυγό στη μυστική βελανιδιά – άλλοι μύθοι αποκαλούν το νησί πηγή όλων των καιρικών φαινομένων, που δημιουργούνται εκεί και στέλνονται στον κόσμο από τον θεό Περούν. Το Μπουγιάν εμφανίζεται επίσης στην Ιστορία του Τσάρου Σαλτάν, του γιου του, του φημισμένου και πανίσχυρου πρίγκιπα Σαλτάνοβιτς, και της όμορφης πριγκίπισσας – Σουάν (μια όπερα του Ρίμσκι Κόρσακοφ, που διαδραματίζεται εν μέρει στο Τμουταρακάν και στη μαγική πόλη του Μπουγιάν, το Λέντενετς και σε πολλές άλλες σλαβικές σκάσκες. Επιπλέον, το Μπουγιάν διαθέτει τη μυθική πέτρα με θεραπευτικές και μαγικές δυνάμεις, γνωστή ως Αλατύρ, η οποία φυλάσσεται από το πουλί Γκαγκάνα και από το φίδι Γκαραφένα. Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι το Μπουγιάν είναι στην πραγματικότητα σλαβικό όνομα για κάποιο πραγματικό νησί, πιθανότατα το Ρούγκεν στη Βαλτική Θάλασσα.

Ο Ιβάν Τσάρεβιτς είχε τρεις αδελφές. Η πρώτη ήταν η πριγκίπισσα Μαρία, η δεύτερη η πριγκίπισσα Όλγα και η τρίτη η πριγκίπισσα Άννα. Αφού οι γονείς του πεθαίνουν και οι αδελφές του παντρεύτηκαν τρεις μάγους, φεύγει από το σπίτι του αναζητώντας τις αδελφές του. Γνωρίζει τη Μαριά Μορέβνα, μια όμορφη πριγκίπισσα πολεμίστρια, και την παντρεύεται. Μετά από λίγο καιρό εκείνη ανακοινώνει ότι θα πάει στον πόλεμο και λέει στον Ιβάν να μην ανοίξει την πόρτα του μπουντρουμιού στο κάστρο που ζουν όσο θα λείπει. Πλημμυρισμένος από την επιθυμία να μάθει τι κρύβει το μπουντρούμι, ανοίγει την πόρτα αφού έφυγε και βρίσκει τον Κοσέι, αλυσοδεμένο και αδυνατισμένο. Ο Κοσέι ζητά από τον Ιβάν να του φέρει λίγο νερό και ο Ιβάν το κάνει. Αφού ο Κοσέι πίνει δώδεκα κουβάδες νερό, οι μαγικές του δυνάμεις επιστρέφουν, σπάει τις αλυσίδες του και εξαφανίζεται. Αμέσως μετά ο Ιβάν ανακαλύπτει ότι ο Κοσέι έχει αιχμαλωτίσει τη Μαριά Μορέβνα και τον καταδιώκει. Όταν ο Ιβάν καταφέρνει να τον πιάσει, ο Κοσέι λέει στον Ιβάν να τον αφήσει να φύγει, αλλά εκείνος δεν υποχωρεί, και ο Κοσέι τον σκοτώνει, βάζει τα λείψανά του σε ένα βαρέλι και τα πετάει στη θάλασσα. Ο Ιβάν επιστρέφει στη ζωή από τους συζύγους των αδελφών του – ισχυρούς μάγους που μπορούν να μεταμορφωθούν σε αρπακτικά πουλιά. Του λένε ότι ο Κοσέι έχει ένα μαγικό άλογο και ότι ο Ιβάν πρέπει να πάει στην Μπάμπα Γιάγκα για να πάρει και αυτός ένα, αλλιώς δε θα μπορέσει να νικήσει τον Κοσέι. Αφού ο Ιβάν επιβιώσει από τις δοκιμασίες της Μπάμπα Γιάγκα και πάρει το άλογο, παλεύει με τον Κοσέι, τον σκοτώνει και καίει το σώμα του. Η Μαριά Μορέβνα επιστρέφει στον Ιβάν και γιορτάζουν τη νίκη του με τις αδελφές του και τους συζύγους τους.