Φεστιβάλ Πριμαρόλια: Ιστορία, εικόνες και μνήμη συναντούν την σύγχρονη τέχνη στην «Τροχιά» της μαύρης σταφίδας

To 4ο Φεστιβάλ Πριμαρόλια άνοιξε «πανιά» το Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου στην πόλη του Αιγίου και για πρώτη φορά οι συγκυρίες έτυχε να με βρουν στην πόλη που μεγάλωσα. Από τότε που μετακόμισα και ζω μόνιμα στην Αθήνα (έχουν περάσει σχεδόν δέκα χρόνια τώρα), και συναναστρεφόμουν κυρίως με Αθηναίους, παρατηρούσα ότι η δική μου πόλη, η πόλη της καταγωγής μου, το Αίγιο, δεν χρειαζόταν ποτέ ιδιαίτερες συστάσεις. Ίσως επειδή βρίσκεται μόλις δύο ώρες από την Αθήνα, αποτελώντας κόμβο μεταξύ πρωτεύουσας και Αρχαίας Ολυμπίας; Ίσως γιατί είναι γνωστό ως το «Μπαλκόνι του Κορινθιακού», εξαιτίας της προνομιακής γεωγραφικής του θέσης στη βόρεια Πελοπόννησο; Μπορεί κι επειδή απλώς αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αχαΐας. Οι λόγοι είναι πολλοί και διαφορετικοί για τον καθένα. Προσωπικά θα προσθέσω και τις ομορφιές του, μιας και το παλιό τμήμα της πόλης στο παραλιακό μέτωπο, που εκτείνεται από τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό μέχρι την εκκλησία της Παναγίας της Τρυπητής, αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα σημεία της περιοχής, αλλά και κομμάτι της ιστορίας της, λόγω της παρουσίας εκεί των παλιών αποθηκών της μαύρης σταφίδας, αυτού του διαχρονικά πολύτιμου προϊόντος, τόσο για την ευρύτερη περιοχή της Αιγιαλείας όσο και για ολόκληρη τη χώρα.

Τόσο ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός, που αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής σιδηροδρόμων των αρχών του 20ού αιώνα αλλά και από τα πρώτα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, όσο και οι σταφιδαποθήκες που δεσπόζουν στην παραλιακή ζώνη της πόλης μέχρι και σήμερα, αλλά και άλλα εμβληματικά κτήρια της περιοχής, αποτελούν «ίχνη» μιας άλλης εποχής που έχει τόσα πολλά να διηγηθεί στους ανθρώπους – ντόπιους και μη –  για την ιστορία αυτού του τόπου. Μέχρι που γεννάται η ιδέα ενός πρωτότυπου και «νομαδικού» φεστιβάλ…

Το έντυπο, αναλυτικό πρόγραμμα των εκδηλώσεων για τη φετινή διοργάνωση.

Για πρώτη φορά, πριν από 4 χρόνια, πήρε «σάρκα και οστά» το Φεστιβάλ Πριμαρόλια, το οποίο δανείζεται το όνομά του από τα πλοία που κατά τον 19ο αιώνα μετέφεραν με προορισμό τα ευρωπαϊκά λιμάνια την σοδειά της μαύρης σταφίδας. Μετά την ολοκλήρωση των ταξιδιών τους αυτών και επιστρέφοντας στην περιοχή, τα πλοία αυτά έφερναν μαζί τους – εκτός από χρήματα φυσικά – και πολιτισμό, συμβάλλοντας σημαντικά στην οικονομική άνθηση αλλά και δημιουργία του μετεπαναστατικού ελληνικού κράτους.

Αντλώντας έμπνευση και αφορμή από τον ίδιο τον τόπο, την ιστορία και τον πολιτισμό της μαύρης σταφίδας και έδρα του την ίδια της την πατρίδα, το Φεστιβάλ Πριμαρόλια δημιουργήθηκε με σκοπό να ενταχθεί δυναμικά στον χάρτη των περιφερειακών φεστιβάλ της χώρας, φέρνοντας σε επαφή το παρελθόν με το μέλλον, τους ανθρώπους με την ιστορία τους, τη σύγχρονη τέχνη, με την ιστορική έρευνα και την ταυτότητα ενός τόπου. Κάθε χρόνο, λοιπόν, το Φεστιβάλ Πριμαρόλια επιστρέφει ανανεωμένο με νέες θεματικές – έχοντας πάντα στον πυρήνα του την κορινθιακή μαύρη σταφίδα – και παρουσιάζει μια σειρά από πολύμορφες δράσεις που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, δημιουργικά εκπαιδευτικά εργαστήρια, κινηματογραφικές προβολές, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, εκδηλώσεις γεύσης, roundtables πολιτιστικής στρατηγικής και όλα αυτά με μπόλικη δόση προφορικής ιστορίας.

Ο εμβληματικός παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός του Αιγίου άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του για το κοινό…

Από το 2019, το Φεστιβάλ Πριμαρόλια χαρακτηρίζεται από έναν νομαδικό χαρακτήρα, αφού κάθε φορά βρίσκει και μια διαφορετική στέγη για τις δράσεις του, παραμένοντας ωστόσο στην ιστορική παραλιακή ζώνη του Αιγίου. Χαράσσει τροχιές δημιουργίας και λειτουργεί την ίδια στιγμή ως πλατφόρμα συνάντησης καλλιτεχνών, ερευνητών, οργανισμών και ακαδημαϊκών ιδρυμάτων.

Φέτος, στην 4η αυτή διοργάνωσή του, το Φεστιβάλ ενεργοποιεί έναν ακόμη εμβληματικό χώρο, τον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης. Η διάρκειά του είναι συνολικά εννέα ημέρες (3-11/9) και κατά τη διάρκεια αυτών, ο επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει μια σειρά από πρωτότυπες εικαστικές, πολιτιστικές και ερευνητικές δράσεις και συνεργασίες με μεγάλους οργανισμούς, αλλά και να περιηγηθεί στον ατμοσφαιρικό χώρο του σταθμού, υπό τους ήχους ξεχωριστών μουσικών επιλογών κάθε βράδυ.

…και μεταμορφώθηκε σε έναν σύγχρονο χώρο πολιτισμού.

Φέτος, η θεματική του φεστιβάλ ακούει στο όνομα Τροχιές/Trajectories και εμπνέεται από τον ίδιο τον χώρο του σιδηροδρομικού σταθμού: Μεταφορά προϊόντων, ανθρώπων, πολιτισμικών χαρακτηριστικών. Κεντρική ιδέα για φέτος αποτελεί επίσης ο εντοπισμός του ορίου και του μεταιχμιακού χαρακτήρα δύο περιόδων στο τέλος του 19ου αιώνα στην Ελλάδα: την σταφιδική κρίση και τον ερχομό του σιδηρόδρομου. Mε την έλευση της σταφιδικής κρίσης, το σιδηροδρομικό δίκτυο μεταφέρει τους αγρότες από την Δυτική Πελοπόννησο στην Αθήνα για τα πρώτα αγροτικά συλλαλητήρια, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα, οι σταφιδαποθήκες φιλοξενούν πρόσφυγες που φτάνουν στο Αίγιο μετά από την ανταλλαγή πληθυσμών ως αποτέλεσμα της μικρασιατικής καταστροφής του 1922. Μια μεταβατική εποχή κρίσης που ανέδειξε τα ανθρώπινα και κοινωνικά όρια μεταξύ σταφιδεργατών και σταφιδοπαραγωγών και που έρχεται να συνομιλήσει με το σήμερα και τη νέα μεταιχμιακή εποχή που ζούμε σήμερα σε γεωπολιτικό επίπεδο.

«Where Do We Go From Here» είναι ο τίτλος της έκθεσης σύγχρονης τέχνης, σε επιμέλεια των εικαστικών Νάνσυς Χαριτωνίδου και Βασίλη Ψαρρά.

Αυτό όμως που καθορίζει το φετινό πρόσημο είναι η ιδέα του ορίου που διαφαίνεται στην έκθεση σύγχρονης τέχνης με τίτλο «Where Do We Go From Here». Με την χορηγία-υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, σε επιμέλεια των εικαστικών Νάνσυς Χαριτωνίδου και Βασίλη Ψαρρά, η έκθεση υποδέχεται έξι εικαστικούς καλλιτέχνες, τους Αλεξάνδρου Βασίλη, Βορριά Παναγιώτη, Ζέρβα Μπέττυ, Μπασδέκη Ευαγγελία, Τηλιγάδη Κωνσταντίνο και Σιτορέγκο Ανδρέα (ομάδα «Heimer & Alz»).

Επιμελητές και καλλιτέχνες συνεργάζονται αρμονικά και εμπνέονται από τις ποιητικές, πολιτικές, κοινωνικές και οικουμενικές προεκτάσεις της έννοιας του ορίου, τοποθετώντας τα έργα εντός του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού, ο οποίος επαναπροσεγγίζεται ως ένα in situ επιμελητικό/καλλιτεχνικό πείραμα. Χώροι μετάβασης, αναμονής, αποχωρισμού και επανένωσης συνυφαίνονται με νέα πρωτότυπα έργα των καλλιτεχνών ως in situ σχόλια, στις συγκλίσεις της performance art, των εγκαταστάσεων και των νέων μέσων, δημιουργώντας ένα πραγματικά ατμοσφαιρικό αποτέλεσμα.

750.000 μέτρα, του Παναγιώτη Βορριά. / Βίντεο εγκατάσταση, καταγραφή περιπατητικής δράσης

Στα εγκαίνια της έκθεσης, με αυτόν τον καίριο και στοχευμένο τίτλο από τον επιμελητή και Καλλιτεχνικό Διευθυντή του Οργανισμού Πριμαρόλια, Βασίλη Ψαρρά, βρέθηκα κι εγώ το βράδυ του Σαββάτου, την ημέρα που το Φεστιβάλ έκανε πρεμιέρα. Οι πόρτες του παλαιού σταθμού του τρένου ήταν για πρώτη φορά ανοιχτές για τους επισκέπτες, και περνώντας πραγματικά από το κατώφλι και ξεκινώντας την περιήγηση μέσα από τους ατμοσφαιρικούς του χώρους, ξεκινούσε ταυτόχρονα και για τον καθένα από εμάς, ένα μοναδικό «ταξίδι» στον χώρο και τον χρόνο.

Ανακατευθύνσεις, της Μπέττυς Ζέρβα / In situ εγκατάσταση, μέταλλο, ύφασμα, χαρτί και φως.

Βαλίτσες φαντάσματα, περπάτημα ισορροπίας πάνω στις σιδηροδρομικές γραμμές, σκαλωσιές, εργαλεία που μιλούν – αυτά είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που συνθέτουν τα νέα έργα των έξι καλλιτεχνών, οι οποίοι δούλεψαν γι’ αυτά από το μηδέν και τα παρουσιάζουν τώρα για πρώτη φορά στο κοινό του Φεστιβάλ. Κάθε δωμάτιο του σταθμού και ένα έργο, μια εμβυθιστική in-situ εγκατάσταση που παρουσιάζει αλλά και προκαλεί ζωντανά συναισθήματα. Νέες διηγήσεις εμπειριών, ιστορίες και ταξίδια προς αναζήτηση του επόμενου τόπου και βήματος – τροχιές παράλληλες και τεμνόμενες, που μετατρέπουν τον παλιό σταθμό σε έναν σύγχρονο χώρο πολιτισμού. Ταυτόχρονα ένα ερώτημα που τίθεται στον καθένα μας ξεχωριστά: «Πού πηγαίνουμε από εδώ;». Ένα ερώτημα που έχει την ίδια στιγμή τόσο προσωπικές και κοινωνικές αλλά και οικουμενικές προεκτάσεις. Που μάς καλεί να γνωρίσουμε το παρελθόν, να κατανοήσουμε το παρόν και να αναλογιστούμε το μέλλον…

«Όταν ο σταθμάρχης υποδέχθηκε τον σταφιδαπόστολο», η πολυμεσική αφήγηση και in situ εγκατάσταση στο δωμάτιο του σταθμάρχη.

Η έμφαση του Οργανισμού Πριμαρόλια και στην προφορική ιστορία της μαύρης σταφίδας, παράγει ακόμη ένα δημιουργικό αποτέλεσμα. Ενεργοποιώντας παράλληλα και το δωμάτιο του σταθμάρχη στον παλαιό σταθμό, μάς παρουσιάζει φέτος μια πολυμεσική αφήγηση και in situ εγκατάσταση που καταλαμβάνει τον χώρο αυτό. Μπαίνοντας στο δωμάτιο, βιώνεις αμέσως κάτι από την ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής όταν ο σταθμός ήταν ακόμη εν λειτουργία, αφού ο χώρος παραμένει στην αρχική του μορφή, με την χαρακτηριστική αρχιτεκτονική – μέσα κι έξω – εκείνης της χρονικής περιόδου, ενώ μέρος του τοίχου που είχε υποστεί φθορές από φωτιά, διατηρεί ακόμη τη στάχτη πάνω του. Αυτό, σε συνδυασμό με τις προφορικές μαρτυρίες των εργατών, εργατριών και παραγωγών της σταφίδας, που βρίσκονται αναρτημένες πάνω στους τοίχους του δωματίου του σταθμάρχη, αναδεικνύοντας προσωπικές και συλλογικές τροχιές του πολύτιμου αυτού καρπού, της σταφίδας, μάς πάει πίσω στον χρόνο, κάπου μεταξύ του 19ου και του 20ού αιώνα, τότε που η μετανάστευση και τα ταξίδια με το τρένο συνέθεταν την κοινωνικοπολιτική ιστορία της μαύρης σταφίδας στη χώρα. Κι αυτό είναι κάτι που μιλά βαθιά στη «σταφιδική» συνείδηση ειδικά των ντόπιων…

Η πολυμεσική αυτή εγκατάσταση αποτελεί μία εν εξελίξει συνεργασία ανάμεσα στον οργανισμό, την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας για την Μαύρη Σταφίδα (ΟΠΙ-ΜΑΣ) και το ΠΜΣ Δημόσια Ιστορία του ΕΑΠ. Υπεύθυνη σχεδιασμού και υλοποίησής της είναι η Σόφη Μουτάφη και υπεύθυνος του έργου προφορικής ιστορίας ο Γιάννης Παπαγιαννόπουλος.

Το εσωτερικό του δωματίου του σταθμάρχη.

Μέχρι και τις 11 Σεπτεμβρίου, λοιπόν, στον παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό, θα παρουσιαστούν και μερικές ακόμη πρωτότυπες, παράληλες δράσεις. Πέρα από την έκθεση, ο επισκέπτης θα έχει την δυνατότητα να παρακολουθήσει μια σειρά από εικαστικές, πολιτιστικές και ερευνητικές δράσεις και συνεργασίες με μεγάλους οργανισμούς όπως το Athens Digital Arts Festival με προβολές επιμελημένων έργων video art και επαυξημένης πραγματικότητας, προβολές animation μέσα από τη συνεργασία με το Animasyros, αλλά και να περιηγηθεί στον ατμοσφαιρικό χώρο του σταθμού. Και οι δράσεις δεν σταματούν εδώ.

Η έκθεση σύγχρονης τέχνης υλοποιείται φέτος υπό την αιγίδα και υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού & Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, εντάσσοντάς την έτσι στις 12 επιλεγμένες εκθέσεις της χώρας για το 2022, ενώ δύο σημαντικές ενότητες του φεστιβάλ δημιουργήθηκαν με τις συνεργασίες των φεστιβάλ ADAF – Athens Digital Arts Festival και Animasyros.

Δυστυχώς, δεν κατάφερα να παρακολουθήσω κάποια άλλη από τις δράσεις του φετινού Φεστιβάλ, ωστόσο και μόνο αυτή η μικρή «γεύση» αρκούσε για να συνειδητοποιήσω για ακόμη μια φορά πως μέσα από τη γόνιμη συνεργασία φορέων και ανθρώπων βγαίνει πάντα ένα αποτέλεσμα άξιο συζήτησης και προώθησης. Και πως ο πολιτισμός ως αναπόσπαστο λειτουργικό μέρος της κοινωνίας και της οικονομίας, μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη ενός τόπου μακροπρόθεσμα, αφού αναγνωρίζεται τόσο ως κινητήρας όσο και ως καταλύτης της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Στο πλαίσιο αυτό, το Φεστιβάλ Πριμαρόλια, αυτά τα τέσσερα χρόνια παρουσίας του, έχει καταφέρει να γίνει σημείο αναφοράς, τόσο για τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής, αλλά και για κάθε επισκέπτη που τυχαίνει να βρίσκεται το φθινόπωρο στην πόλη του Αιγίου. Μέσα από ένα ταξίδι μνήμης, που προκαλεί βαθιά συναισθήματα, και την ανάδειξη, κάθε φορά, διαφορετικών σημείων της πόλης, προσφέρει όλους εκείνους τους λόγους για να αξίζει να γίνει κανείς μέρος του και μέσω αυτού να γνωρίσει καλύτερα και να αφουγκραστεί τον παλμό της πόλης (του).