Romeo Castellucci: Δεν πιστεύω στον ακτιβισμό της τέχνης

Η φωνή του Romeo Castellucci έρχεται ήρεμη και ευχάριστη από την ‘άλλη άκρη’ της οθόνης, κλεισμένος καθώς είναι σε ένα γραφείο του Teatro Comandini στην Τσεζένα, όπου βρίσκεται η επαγγελματική έδρα του. Όταν, όμως, σε λίγες ημέρες, επιστρέψει στην Αθήνα, στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, η φωνή του θα είναι το κάλεσμα ενός αμείλικτου εντολέα που επιβάλει σ’ ένα σώμα αστυνομικών να δράσουν με ωμή βία.

Αυτή είναι και η ιδέα πίσω από το «Bros», μια από τις τελευταίες του σκηνοθεσίες – γεγονότα: Ένα σκηνικό μανιφέστο κατά της βίας που αναπαριστά την αισθητική και τη γεωμετρία της, ακολουθεί τους κανόνες της, απελευθερώνει το αίμα και τον ιδρώτα της. Εντολοδόχοι αυτής της παράδοξης τελετουργίας θα είναι μια ομάδα 23 ανδρών, μη επαγγελματιών ηθοποιών από την Ελλάδα που, άκριτα θ’ ακολουθούν τη φωνή στο ακουστικό τους. «Το θέατρο είναι το μόνο μέρος όπου μπορούμε να δείξουμε τη βία, προκειμένου να την αποφύγουμε στην πραγματικότητα. Το θέατρο έχει, με έναν τρόπο, μια ομοιοπαθητική δράση, στοχεύει να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε το μηχανισμό της βίας. Το αίμα στο θέατρο είναι ψεύτικο, γι’ αυτό και μας απελευθερώνει από το πραγματικό ρέον αίμα» επισημαίνει, εξηγώντας τη λειτουργία του «Bros».

Το θέατρο είναι το μόνο μέρος όπου μπορούμε να δείξουμε τη βία, προκειμένου να την αποφύγουμε στην πραγματικότητα

Οι 23 άνδρες – πρωταγωνιστές, ενδεδυμένοι στην αμερικανική αστυνομική στολή – αφού άπαντες έχουμε αφομοιώσει αυτή τη μορφή αστυνομικού από τις χολυγουντιανές ταινίες – είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν τις οδηγίες του, χωρίς να έχουν άλλη επιλογή, χωρίς να κρίνουν τις εντολές που τους δίνονται. Χωρίς συνείδηση, θα υπακούουν.

Οι αστυνομικοί ως πειθήνια όργανα ενός βίαιου κόσμου στην παράσταση «Bros» του Romeo Castellucci.

Συνειδητή ήταν και η σκέψη του Castellucci να χρησιμοποιήσει ερασιτέχνες ηθοποιούς, προκειμένου να συνδέονται άμεσα με την έννοια του πολίτη, του καθημερινού ανθρώπου που μεταμορφώνεται άπαξ και μπει κάτω από την στολή του αστυνομικού. Αν και ο Ιταλός δημιουργός ξεκαθαρίζει πως κάνει ένα αισθητικό – κι όχι ένα επιστημονικό ή ανθρωπολογικό – πείραμα, αναγνωρίζει πως το εγχείρημα αυτό «στάζει λίγο δηλητήριο στις ψυχές των συμμετεχόντων».

«Όλοι γνωρίζουν και αποδέχονται πως ο στόχος είναι μια θεατρική εμπειρία. Και πως η βία είναι ένα φρικτό μέσο επικοινωνίας. Όμως, όταν φορούν την στολή με τρομάζουν. Τότε γίνονται ένα σώμα, μια αδελφότητα. Μελετάμε την απίστευτη δύναμη, την εξουσία που επιβάλλει η στολή. Γιατί, αν το εξετάσεις, οι αστυνομικοί είναι κι αυτοί θύματα του μηχανισμού της βίας. Χωρίς τη στολή, είναι κι αυτοί άνθρωποι όπως κι εμείς» εξηγεί.

Μάρτυρας σφοδρών συγκρούσεων των αστυνομικών δυνάμεων του Παρισιού με τους Γάλλους πολίτες κατά τις αστικές εξεγέρσεις των προηγούμενων ετών, ο Romeo Castellucci εκπλήσσει καθώς καταθέτει και την άλλη πλευρά. «Όσο κι αν ακούγεται περίεργο, χρειαζόμαστε κάποιον να μας προστατεύει. Θυμάμαι πως όταν έκανα τον ‘Υιό του Θεού’ χιλιάδες ανθρώπων, φασίστες και ακραίοι καθολικοί διαδήλωναν κάθε βράδυ έξω από το Teatre de la Ville. Κάποια στιγμή, εισέβαλαν στο θέατρο, επιτέθηκαν στο κοινό, διέκοψαν την παράσταση. Αν κάποιοι μας προστάτευσαν αυτοί ήταν οι αστυνομικοί. Χάρη σε εκείνους μπόρεσε να ολοκληρωθεί ο κύκλος των παραστάσεων μας».

«Οι αστυνομικοί είναι κι αυτοί θύματα του μηχανισμού της βίας. Χωρίς τη στολή, είναι κι αυτοί άνθρωποι όπως κι εμείς» λέει σημειώνοντας πως, από την άλλη, χρειαζόμαστε «κάποιον να μας προστατεύει».

Παρότι, η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεσότα συνέπεσε με την επεξεργασία της ιδέας για το «Bros», o Castellucci ομολογεί πως τα πολλαπλά ερεθίσματα της καθημερινότητας δεν ήταν πηγή για την παράσταση του. Για εκείνον, το «Bros» δεν είναι μόνο μια πραγματεία πάνω στην αστυνομική βία, αλλά στην βία εν γένει ως μια στοιχειώδη έκφραση της ανθρώπινης ενόρμησης. «Πιστεύω πως μιλάμε για ουτοπία όταν φανταζόμαστε μια κοινωνία απαλλαγμένη από τη βία. Ακόμα και οι θρησκείες έχουν δομηθεί πάνω σε αυτήν. Η Βίβλος είναι ένα ποτάμι αίματος και ο Ιησούς, ένα πρόσωπο που εισέπραξε βία, θυσιάστηκε από ένα μηχανισμό βίας και πέθανε θέλοντας να αποτελέσει παράδειγμα εναντίον της».

Μιλάμε για ουτοπία όταν φανταζόμαστε μια κοινωνία απαλλαγμένη από τη βία

Το πρόβλημα που διαπραγματεύεται το «Bros» είναι τόσο παλιό όσο και ο άνθρωπος – σίγουρα ο άνθρωπος μέσα σε κοινωνικά σύνολα. «Η Αστυνομία» λέει, «λειτουργεί ως μια μεταφορά για τη βία που ασκείται εντός της κοινωνίας και λειτουργεί ως είδωλο μιας αρχέγονης κατάστασης. Προσέξτε: Γι’ αυτό και ο αστυνομικός οπλισμός δεν περιλαμβάνει μόνο ένα πιστόλι αλλά και το γκλομπ, ένα εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι πρωτόγονοι πρόγονοι μας για να σπάνε τα κόκαλα των εχθρών τους».

Το «Bros» δεν είναι μόνο μια πραγματεία πάνω στην αστυνομική βία, αλλά στην βία εν γένει ως μια στοιχειώδη έκφραση της ανθρώπινης ενόρμησης.

Αν η ανθρώπινη ιστορία χιλιετιών δεν έχει λύσει το πρόβλημα της βίας, πώς να περιμένουμε λύση ή κάθαρση από μια παράσταση; Ο Romeo Castellucci επιδιώκει να προξενήσει προβληματισμό στο κοινό του, να τον φιλοδωρήσει μ’ ένα πρόβλημα, ασπαζόμενος την ερμηνεία του Βάλτερ Μπένγιαμιν για την έννοια της καθαρτικής διαδικασίας. «Τα προβλήματα πρέπει να λογίζονται ως δώρα από τους θεατές. Τα χρειαζόμαστε, είναι μια πηγή ευφυίας σε μια εποχή που περιβαλλόμαστε από, δήθεν, λύτες προβλημάτων. Το θέατρο πρέπει να θέτει προβλήματα, αυτή είναι η ποιητική του σχέση με την ζωή» τονίζει.

Ο Romeo Castellucci είναι ένας γνήσιος καλλιτέχνης, αξιοποιώντας και δοκιμάζοντας τα όρια της ρηξιγενούς φύσης της τέχνης. Κι έτσι, λίγο προβληματίζεται όταν οι παραστάσεις του εγείρουν αντιδράσεις και συγκεντρώνουν πυρά από κοινό, ειδικούς των παραστατικών τεχνών ή άλλους (λιγότερο σχετικούς) πολέμιους.

Απολαμβάνει τον όρο σκάνδαλο ως απόρροια της τέχνης του. «Το σκάνδαλο περιλαμβάνει μια πέτρα που συναντάς περπατώντας και σε αναγκάζει να αλλάξεις την πορεία σου. Λειτουργεί, λοιπόν, ως αφύπνιση. Με αυτή την έννοια, με απασχολεί να σκανδαλίζω. Δεν το κάνω με την προβοκατόρικη έννοια ή με σκοπό τη διαφημιστική προώθηση της δουλειάς μου. Το θέατρο πρέπει να είναι σκανδαλώδες. Αυτή είναι η δομή και η κατασκευή του, αλλιώς θα ήταν κάτι στείρα ψυχαγωγικό. Το σκάνδαλο είναι το γεγονός του θεάτρου» τονίζει.

«Με απασχολεί να σκανδαλίζω. Δεν το κάνω με την προβοκατόρικη έννοια ή με σκοπό τη διαφημιστική προώθηση της δουλειάς μου. Το θέατρο πρέπει να είναι σκανδαλώδες» ομολογεί.

Μολονότι ξέρει που θέλει να φτάσει κάνοντας θέατρο, ο Castellucci δεν έχει ένα ήδη στέρεο έδαφος εκκίνησης. «Δεν πιστεύω στη μέθοδο ή σε ένα δημιουργικό ύφος, γιατί τότε νιώθεις προστατευμένος και αισθάνεσαι ασφαλής. Κι εγώ προτιμώ να αισθάνομαι χαμένος, λες και βρίσκομαι γυμνός απέναντι στο κοινό και στο παραστατικό συμβάν. Για μένα η έκπληξη είναι μια υπαρξιακή ανάγκη, είναι η επιβεβαίωση πως είμαι ζωντανός, πως απλώνω το βλέμμα γύρω μου. Γι’ αυτό και δεν αναζητώ σωτήρια εργαλεία, επιδιώκω κάθε φορά μια νέα εμπειρία στη σκηνή και θέλω να βάζω τον εαυτό μου σε δύσκολη θέση».

Δεν πιστεύω στη μέθοδο ή σε ένα δημιουργικό ύφος, γιατί τότε νιώθεις προστατευμένος και αισθάνεσαι ασφαλής

Παραδέχεται, ωστόσο, πως εκτός από το απρόσμενο έχει ανάγκη και τις ιδέες. Εκεί βασίζει τις παραστάσεις του κι έπειτα κάνει ότι είναι δυνατόν για να τις προστατεύσει και να τους δώσει ζωή. «Το ιδανικό είναι να εξαφανίζομαι πίσω από την ιδέα, δεν με απασχολεί να κάνω προσωπικό θέατρο, θέατρο για τους φόβους και τις εμπειρίες μου. Το θέατρο μου θέλω να είναι παγκόσμιο, όπως παγκόσμιος είναι ο ήρωας – αρχέτυπο της ελληνικής τραγωδίας που μιλά για όλους εμάς, όπου, σε όποια εποχή κι αν βρισκόμαστε».

Πλάνο από την παράσταση που θα κάνει πρεμιέρα στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης στις 28 Σεπτεμβρίου.

Η αρχαία τραγωδία είναι ο πυρήνας της καστελουσιανής προβληματικής – το τονίζει εξάλλου με κάθε αφορμή, σε κάθε βήμα που του δίνεται, όλα αυτά τα χρόνια. Κι όμως, ενώ στη νεότητα του, 27 χρόνια πριν, είχε σκηνοθετήσει την «Ορέστεια» σχεδόν αποκλείει την μελλοντική του ενασχόληση με το είδος.

«Έχω την τραγωδία πάντα μαζί μου, πάντα την ακολουθώ και πάντα κάνω τραγωδία, με έναν τρόπο. Ωστόσο, μου μοιάζει αδύνατον να σκηνοθετήσω μία. Για μένα, η αρχαία τραγωδία δεν είναι απλώς ένα έργο ή η αφορμή μιας παράστασης, είναι μια φιλοσοφική στάση. Όπως πίστευε και ο Νίτσε, η τραγωδία είναι ο τρόπος να διαβάζουμε τη ζωή».

Παρακολουθώντας τις παραστάσεις του από την πρώτη του εμφάνιση στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2009 μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Romeo Castellucci είναι ένας σύγχρονος πολιτικός καλλιτέχνης. Το επιβεβαιώνει με την έννοια πως τα πάντα είναι πολιτικά, «ακόμα και μια επίσκεψη στο super market, ακόμα η πιο μικρή ασυνείδητη πράξη». Ξεκαθαρίζει, όμως, πως ο πολιτικός προσανατολισμός των έργων του δεν είναι αυτοσκοπός.

Το θέατρο δεν στρέφεται εναντίον κάποιων αλλά βρίσκεται απέναντι από την πραγματικότητα

«Δεν διατυπώνω κάποια ιδεολογία, γιατί δεν πιστεύω στον ακτιβισμό της τέχνης. Αισθάνομαι πως ο ακτιβιστής οργανώνει τη μοίρα του ανάλογα με τον εχθρό που επιλέγει. Κι εγώ πιστεύω πως πρέπει ν’ αλλάξουμε εντελώς τα σημεία αναφοράς μας αν επιθυμούμε έναν άλλο κόσμο. Το θέατρο δεν στρέφεται εναντίον κάποιων αλλά βρίσκεται απέναντι από την πραγματικότητα. Είναι μια παύση από την πραγματικότητα, μια πύλη σε ένα άλλο επίπεδο συνειδητότητας. Τα πολιτικά μηνύματα στα παραστάσεις μου είναι κρυμμένα, δεν φωνάζουν δεν είναι σλόγκαν» εξηγεί.

Για την σχέση του με το θέατρο: «Ασφαλώς και νιώθω τυχερός για όσα έχω ζήσει μέσα στο θέατρο, αλλά από την άλλη αισθάνομαι πως κάτι έχει πάει λάθος· κάτι δεν μου ανήκει».

O άνδρας που μιλάει με τόσο πάθος για την τέχνη, ο σκηνοθέτης που εδώ και 40 χρόνια φιγουράρει αδιάλειπτα στην ευρωπαϊκή avant garde, τελικά κρατά τις αποστάσεις του από αυτό που έχει ορίσει τόσο δραστικά τη ζωή του. «Αν συναντούσα το νεότερο εαυτό μου» ομολογεί «θα του έλεγα να πάρει έναν άλλο δρόμο. Το θέατρο δεν θα ήταν στις επιλογές μου και δεν ξέρω καν γιατί το ακολούθησα. Μπήκα σε αυτό χωρίς λογική και χωρίς θέληση, ως φοιτητής στην Ιστορία της Τέχνης. Ασφαλώς και νιώθω τυχερός για όσα έχω ζήσει μέσα στο θέατρο, αλλά από την άλλη αισθάνομαι πως κάτι έχει πάει λάθος· κάτι δεν μου ανήκει. Αγαπώ κι άλλες καλλιτεχνικές γλώσσες. Προτιμώ το σινεμά, την αρχιτεκτονική, τη λογοτεχνία. Πλέον, δεν μπορώ ν’ αλλάξω τη μοίρα μου, είμαι και δειλός άνθρωπος» λέει με θάρρος.

Θα ήθελα να τελειώσω τη ζωή μου κοντά στα ζώα

Ίσως γι’ αυτό, αν ρωτήσεις τον Romeo Castellucci, στα 62 του χρόνια και μετά από αυτήν τη θηριώδη καριέρα, για το πως φαντάζεται το μέλλον του, εκείνος θα ζητήσει να γυρίσει στα παιδικά του χρόνια. Οι γονείς του ήταν αγρότες, άνθρωποι πολύ φτωχοί ωστόσο του δίδαξαν κάτι εξαιρετικά πολύτιμο: Την αγάπη για τη φύση. «Θα ήθελα να τελειώσω τη ζωή μου κοντά στα ζώα. Κοντά σε πρόβατα, γουρούνια, άλογα. Νομίζω ότι είναι ένας ωραίος τρόπος για να αποχαιρετήσεις αυτόν τον κόσμο».