Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης για την ξενάγηση ατόμων με προβλήματα μνήμης

Ανεβαίνει τα σκαλιά του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης με το μπαστουνάκι της και την άγρυπνη παρουσία της συνοδού της· καλοντυμένη και με ένα κομψό κολιέ περασμένο στο λαιμό της. Η κυρία Χρυσάνθη είναι μια από τις συμμετέχουσες στα προγράμματα της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών που έχουν καταφθάσει στα μισά της Νεοφύτου Δούκα για να χαρούν – αυτό το πρωϊνό του Σαββάτου – μια ξενάγηση στις μόνιμες συλλογές του μουσείου, προσαρμοσμένη στις ανάγκες ατόμων με ήπια γνωστικά προβλήματα.

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ενώνει τις δυνάμεις του με την Εταιρεία Alzheimer Αθηνών, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων ενημέρωσης και αφύπνισης για τον Παγκόσμιο Μήνα Alzheimer, τείνοντας το χέρι στα άτομα με άνοια και τους φροντιστές τους, κατατάσσοντας τον μουσειακό χώρο στους πλέον φιλικούς, προς την άνοια, τόπους.

Στην αρχή της ξενάγησης στην συλλογή του Κυκλαδίτικου Πολιτισμού.

Στο μεταξύ, μια ομάδα περίπου 20 ατόμων, τρίτης ηλικίας, έχει συγκεντρωθεί στον προθάλαμο του μουσείου με καλή διάθεση και μια, κάποια, αδημονία. «΄Εχουμε απαρτία;» ρωτάει ανυπόμονα ένας κύριος, πριν το καλωσόρισμα της αρχαιολόγου και υπεύθυνης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων Ελένης Μάρκου που θα μας οδηγήσει με συνοπτικές διαδικασίες στον πρώτο όροφο: Εκεί που εκτίθεται μια από τις σπάνιες συλλογές κυκλαδικών αρχαιοτήτων στον κόσμο.

Μπροστά στις μικρές ανθρώπινες μορφές από μάρμαρο, που άλλοτε εμφανίζονται με τα χέρια διπλωμένα κάτω από το στήθος κι άλλοτε να προβάλλουν βιολόσχημα και μικροσκοπικά, στέκει η ομήγυρη, με παιδικό ενθουσιασμό. Με το βλέμμα στραμμένο στις προθήκες και τ’ αυτιά στην αναλυτική ξενάγηση της αρχαιολόγου Ελένης Μάρκου, μετακινούνται τελετουργικά από έκθεμα σε έκθεμα, σαν να τους έχει χαριστεί ένας κόσμος. Ο διάλογος δεν θα αρχίσει ν’ ανοίξει, οι απορίες δεν θα αργήσουν να διατυπωθούν και η βόλτα στα εκθέματα μετατρέπεται σε μια εμπειρία αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας. «Είναι πολύ σημαντική η διάδραση, βοηθάει και ζωντανεύει την ξενάγηση, διευκολύνει την δουλειά μας» σχολιάζει η κ. Μάρκου που ως υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου έρχεται συχνά σε επαφή με πολλές κοινωνικές κατηγορίες, δουλεύοντας σε έναν οργανισμό προσβάσιμο και ολοένα πιο συμπεριληπτικό.

«Αισθάνομαι πως το βασικότερο που έχουν ανάγκη οι άνθρωποι με γνωστικά προβλήματα ή προβλήματα μνήμης είναι την ευγένεια, την οικειότητα, έναν απλό αλλά ουσιαστικό τρόπο επικοινωνίας μέσα από τον οποίο θα περνάει και η γνώση», συνεχίζει η αρχαιολόγος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, αξιοποιώντας και την παρελθοντική εμπειρία του μουσείου με ηλικιωμένα άτομα μέσα από τις «Λέσχες Φιλίας».

Για κάποια από τα μέλη της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών η επίσκεψη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ήρθε μετά από πολλά χρόνια.

Στην ομάδα των επισκεπτών, διακρίνονται ποικίλα παραδείγματα: Μια γιαγιά που συνοδεύει η κόρη και η εγγονή της, γυναίκες που συνοδεύουν τους συζύγους τους, γυναίκες και άνδρες με τους φροντιστές τους ή και ασυνόδευτοι. Παρατηρητικοί, αναλυτικοί και διψασμένοι για επικοινωνία. Με πραγματικό ενδιαφέρον για τους αγρότες Κυκλαδίτες, για την ξεχωριστή μορφή του καθιστού άνδρα που κάνει μια πρόποση με κρασί, για τα αγαλματάκια που απεικονίζουν γυναίκες σε εγκυμοσύνη, για τα ειδώλια των περιστεριών ως σύμβολα της θρησκείας, για την Μητέρα Φύση ως θεά τους. Οι περισσότεροι αναπολούν την τελευταία επίσκεψη τους σε μουσείο κατά τα παιδικά τους χρόνια. Κι αυτό κάνει τη στιγμή, συγκινητική.

«Θα ήθελες να ζούσες τότε;» ρωτάει μια γυναίκα τη διπλανή της, καθώς η ομάδα έχει ήδη ανέβει στον τέταρτο όροφο και στην επόμενη μόνιμη έκθεση του μουσείου για την αρχαία ελληνική τέχνη και τις «Καθημερινές Δραστηριότητες της Αρχαιότητας». «Δεν θα ήταν κι άσχημα» της απαντάει εκείνη, ενώ παρατηρούν έναν αρχαίο αργαλειό. «Πρέπει να ήταν πιο απλά τα πράγματα τότε», συνεχίζει η πρώτη.

Είναι η κυρία ‘Αννα που, όπως λέει βρήκε, την ξενάγηση «σαν ένα πυροτέχνημα στο μυαλό». «Είναι καλό να είμαστε σε εγρήγορση, να μην λιμνάζουμε και μια επίσκεψη στο μουσείο ήταν ένα αληθινό δώρο. Έχω μείνει με ανοιχτό το στόμα μπροστά σε αυτά τα εκθέματα και είναι θαυμάσιο να πλησιάζεις τις ρίζες σου και να καταλαβαίνεις καλύτερα ποιος είσαι, από που έρχεσαι. Με μετέφεραν νοερά σε μιαν άλλη εποχή. Θαύμασα τον σεβασμό τους στο ανθρώπινο σώμα και ειδικά στη γυναίκα. Θαύμασα τις αναλογίες αυτών που έφτιαχναν. Νομίζω πως είχαν μια τέλεια αντίληψη του κόσμου τους» εξηγεί με ευφράδεια, υποσχόμενη πως επιστρέφοντας στο σπίτι, θα γράψει στο σημειωματάριο της γι’ αυτήν την επίσκεψη «που της εντυπώθηκε στη σκέψη, όχι μόνο για την καλλιτεχνική της αξία αλλά και για την ανθρωπολογική».

΄Εμφαση στις λεπτομέρειες ενός μαρμάρινου δίσκου.

Η σημερινή ξενάγηση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είναι η δεύτερη επίσκεψη σε αθηναϊκό μουσείο ατόμων με ήπια συμπτώματα άνοιας, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Παγκόσμιου Μήνα Alzheimer. Είχε προηγηθεί, η ξενάγηση στην έκθεση του John Craxton στο Μουσείο Μπενάκη – οργανισμός που, μόλις πριν από τέσσερις μήνες εγκαινίασε ένα τακτικό πρόγραμμα, το «Ώρα για Μουσείο» ειδικά αφιερωμένο στα άτομα με γνωστικές δυσλειτουργίες και τους φροντιστές τους.

Στην κατεύθυνση της συστηματικής ένταξης ενός αντίστοιχου προγράμματος στις δράσεις του, βρίσκεται και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης που φιλοδοξεί να λειτουργεί ένα, εβδομαδιαίας βάσης, πρόγραμμα με την δυνατότητα στους ηλικιωμένους επισκέπτες να δρουν – μετά από κάθε ξενάγηση – σ’ ένα εργαστήριο πηλού. Θα είναι μια ακόμα χειρονομία συμπεριληπτικότητας του οργανισμού, αφού ήδη λειτουργεί προγράμματα για άτομα άνω των 65, για άτομα με αναπηρίες και ειδικά για άτομα με αισθητηριακή αναπηρία καθώς και για πρόσφυγες.

Την ξενάγηση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, θα διαδεχθεί το επόμενο Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου εκείνη στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, ολοκληρώνοντας τον ειδικό αυτό κύκλο επισκέψεων σε αθηναϊκά μουσεία με την αρωγή της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών. Το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, ήταν, εξάλλου ένας από τους πρώτους μουσειακούς χώρους που μαζί με την οικία Κατακουζηνού άνοιξαν πιλοτικά τις πόρτες τους, σε άτομα με άνοια και τους οικείους τους.

Η Εταιρεία Alzheimer Αθηνών έχει, από τον περασμένο χειμώνα, οργανώσει ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης επαγγελματιών από πολιτιστικούς χώρους (σε συνεργασία με τα Ανοιχτά Εργαστήρια του ΕΚΠΑ, το Βρετανικό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Civis προκειμένου ν’ αναπτύξουν γνώσεις και βασικές δεξιότητες για τον σχεδιασμό δράσεων που αφορούν άτομα με άνοια. Την ίδια ώρα, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Άγγελου και Λητούς Κατακουζηνού έχουν δημοσιεύσει έναν πρότυπο οδηγό για το πως τα ελληνικά μουσεία μπορούν να γίνουν χώροι φίλα προσκείμενοι στην άνοια.

Η ξεγάνηση έγινε στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Μήνα Alzheimer αλλά το Μουσείο Κυκλαδικής σκοπεύει να εντάξει τα άτομα με γνωστικά προβλήματα σε μια σταθερή βάση επισκεπτών.

Όλες αυτές οι προσπάθειες εντάσσονται στην έγνοια της Εταιρείας να παροτρύνει μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς ώστε να στρέψουν το βλέμμα προς την, ολοένα και αναπτυσσόμενη, κοινότητα της άνοιας στην Ελλάδα και στον κόσμο· δεδομένο που δεκάδες κορυφαίοι πολιτιστικοί οργανισμοί ανά τον κόσμο έχουν αντιληφθεί και οργανώνουν ειδικά προγράμματα για τους πάσχοντες από άνοια.

Ενενήντα λεπτά ξενάγησης μετά, η κυρία Χρυσάνθη κάθεται χαλαρή στο καφέ του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Και με ένα κομμάτι κέικ στο πιάτο εξηγεί πως «δεν έχει ιδέα από τέχνη ή ζωγραφική αλλά δεν μπορείς να μην θαυμάσεις αυτά τα έργα που – μην ξεχνάς, λέει – έφτιαξαν άνθρωποι μιας τόσο παλιάς εποχής και μάλλον αγράμματοι». Αυτή η προτροπή της, «να μην ξεχάσεις», συνοψίζει τη σημασία κάθε τέτοιας πρωτοβουλίας που βάζει ξανά τα άτομα με αρχόμενη άνοια μέσα στην ομορφιά της τέχνης, άρα και μέσα στην κοινωνικοποίηση, την αλληλεπίδραση, τη ζωή.