Η «Καρυάτιδα» του ελληνικού σινεμά, η υπέροχη Ειρήνη Παπά, μας έγνεψε αντίο σε ηλικία 96 ετών, περνώντας μια για πάντα στη σφαίρα του μύθου.
Ωστόσο, η αγέρωχη εικόνα της θα μείνει για πάντα ολοζώντανη στο συλλογικό θυμικό ως μια παρουσία εμβληματική και σαρωτική. Η Παπά, θαρρείς σύμβολο της μεσογειακής ομορφιάς και προικισμένη με ένα φλογερό βλέμμα και μια φωνή που καθηλώνει, συνέδεσε μια για πάντα το όνομά της με την κινηματογραφική αρχαία τραγωδία. Αντιγόνη στην ομότιτλη ταινία (Αντιγόνη, 1961) του Γιώργου Τζαβέλλα, Ηλέκτρα στην ομότιτλη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη (Ηλέκτρα, 1962), Ωραία Ελένη στις Τρωάδες (1971) του ίδιου σκηνοθέτη, Κλυταιμνήστρα στην Ιφιγένεια (1977) και πάλι του Κακογιάννη.
Παράλληλα, η Παπά υπήρξε αξέχαστη ως ακλόνητη ηρωίδα της Ελληνικής Αντίστασης στην πολεμική περιπέτεια Τα κανόνια του Ναβαρόνε (1961) του Τζέι Λι Τόμσον, παρέδωσε μαθήματα σκοτεινής αρχοντιάς ως “Χήρα” στον Αλέξη Ζορμπά (1964) του λατρεμένου της Μιχάλη Κακογιάννη και έκλεψε την παράσταση ως σύζυγος του Γρηγόρη Λαμπράκη στο Ζ (1969) του Κώστα Γαβρά.
Η ακτινοβολία της Ειρήνης Παπά ξεπέρασε από πολύ νωρίς τα ελληνικά σύνορα, καθώς έγινε σταρ πρώτου μεγέθους στην Ιταλία (δεν θα την ξεχάσουμε ποτέ στο Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι [1979] του Φραντσέσκο Ρόζι, εμφανίζεται στο πλάνο και παγώνουν όλα), διαγράφοντας σπουδαία σταδιοδρομία τόσο στα κινηματογραφικά πλατό όσο και στο θεατρικό σανίδι.
Μάλιστα, το 1987 διετέλεσε πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ της Βενετίας, ενώ τιμήθηκε με τον Χρυσό Λέοντα για τη συνολική της προσφορά στον κινηματογράφο, το 2009.
Η Ειρήνη Παπά ως Ηλέκτρα στην ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη
Γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1929 στο Χιλιομόδι Κορινθίας ως Ειρήνη Λελέκου. Άλλαξε το επίθετο της το 1947 όταν παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Άλκη Παππά, γράφοντας ωστόσο το επίθετο με ένα «π», δηλαδή «Παπά» (όπως στα αγγλικά «Irene Papas»).
Έκανε τα πρώτα βήματά της, όταν ήταν μόλις 15 ετών σε ραδιοφωνικές εκπομπές και άλλες εκδηλώσεις, ενώ παρακολουθούσε μαθήματα υποκριτικής στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, που τότε ονομαζόταν Εθνική Σχολή Κλασικού Θεάτρου με σπουδαίους δασκάλους όπως τους Γιώργο Γληνό, Νικόλαο Παρασκευά, Λουκά Καρυντινό κ.α.
Στο θέατρο πρωτοεμφανίστηκε το 1948, στην επιθεώρηση των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου “Άνθρωποι… Άνθρωποι”, στη Λυρική Σκηνή, με τους σημαντικότερους ηθοποιούς της εποχής. Στην αυτοβιογραφία του ο Αλέκος Σακελλάριος, γράφει ότι την πρωτοείδε στο Σύνταγμα. Λόγω της εμφάνισής της, της ένδυσης και του περπατήματος της του έμοιαζε σαν ««ένα πανέμορφο πλάσμα με ένα απλό μακρύ φόρεμα, όλο πτυχώσεις, που κινιόταν με μεγαλοπρέπεια και συνάμα απλότητα. Σαν να ζωντάνεψε μια Καρυάτιδα». Την παρουσίασε στον Φίνο και έπαιξε στην πρώτη της ταινία το 1948, που ήταν οι “Χαμένοι άγγελοι” του Νίκου Τσιφόρου.
Το 1951 έγινε γνωστή διεθνώς με την κοινωνική δραματική ταινία “Νεκρή Πολιτεία” του Φρίξου Ηλιάδη σε παραγωγή της Φίνος Φιλμ, που προβλήθηκε, αντιπροσωπεύοντας την Ελλάδα, στο Φεστιβάλ των Καννών.
Τρεις από τις ταινίες στις οποίες η Ειρήνη Παππά πρωταγωνίστησε προτάθηκαν για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας, με την γαλλόφωνη “Ζ” του Κώστα Γαβρά να το κατακτά, ενώ υποψήφιες υπήρξαν επίσης και δύο ελληνικές ταινίες, μεταφορές στην μεγάλη οθόνη αρχαίων τραγωδιών, η Ηλέκτρα και η Ιφιγένεια του Μιχάλη Κακογιάννη.
Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης, Μανουέλ Ντε Ολιβέιρα, είχε πει ότι είναι «η πανέμορφη και μεγαλοπρεπή φιγούρα που ενσαρκώνει τη γυναικεία ψυχή στη βαθύτερη έκφραση της και η εικόνα της Ελλάδας όλων των εποχών».
Τα τελευταία χρόνια της ζωής της ζούσε στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα στον τόπο καταγωγής της, το Χιλιομόδι Κορινθίας, με προβλήματα υγείας λόγω Αλσχάιμερ.
Συλλυπητήριο μήνυμα της ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την απώλεια της Ειρήνης ΠαπάΜόλις πληροφορήθηκε την είδηση της απώλειας της Ειρήνης Παπά, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη έκανε την ακόλουθη δήλωση:
“Μεγαλοπρεπής, αρχοντική, δυναμική, η Ειρήνη Παπά ήταν η προσωποποίηση του ελληνικού κάλλους στην κινηματογραφική οθόνη και στη θεατρική σκηνή, μια διεθνής πρωταγωνίστρια που εξέπεμπε ελληνικότητα. Με τη δύναμη του ταλέντου της και τη γοητεία της προσωπικότητάς της, κατέκτησε τον κόσμο του κινηματογράφου και του θεάτρου, παίζοντας σε δεκάδες ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, παραστάσεις. Πάντα με τους δικούς της όρους, χωρίς να κάνει παραχωρήσεις. Δεν δίσταζε να πηγαίνει αντίθετα στο καθιερωμένο από τη νεαρή της ηλικία, όταν σπουδάστρια της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου και μαθήτρια του Ροντήρη και του Γληνού, έκανε το ντεμπούτο της σε επιθεώρηση του Αλέκου Σακελλάριου. Αυτή η ατίθαση στάση, αυτή η ελευθερία, την οδήγησε σε μια μεγάλη, ζηλευτή καριέρα. Στην «Ηλέκτρα» και στον «Ζορμπά» του Κακογιάννη, στα «Κανόνια του Ναβαρόνε», στο «Ζ» του Γαβρά, σε συνεργασίες με τον Έλιο Πέτρι, τον Φραντζέσκο Ρόζι, τον Μανοέλ ντε Ολιβέιρα. Με τη φωνή της απέδωσε τις «Ωδές» του Βαγγέλη Παπαθανασίου μεταφέροντας τον ελληνικό ήχο σε όλο τον κόσμο. Μας χάρισε μοναδικές ερμηνείες στο αρχαίο δράμα, στο οποίο είχε αφιερωθεί. Θυμάμαι τη συνομιλία μας το 1999, όταν ανέλαβα ως Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού. Με συνεχάρη και με το πάθος που τη διέκρινε, μου είπε ότι αυτό που έπρεπε να κάνουμε, είναι να ανοίξουμε τα αρχαία θέατρα στο κοινό, στους δημιουργούς του θεάτρου, ώστε το αρχαίο δράμα να βρίσκεται στον φυσικό του χώρο. Της απένειμαν τη διάκριση της «Γυναίκας της Ευρώπης». Είναι ένας τίτλος που περιορίζει το εύρος της προσωπικότητας της Ειρήνης Παπά, μιας γυναίκας, μιας Ελληνίδας με τεράστια απήχηση σε όλο τον κόσμο. Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένειά της”.
Ο Υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Ταυτισμένη με την κλασική ελληνική ομορφιά, η Ειρήνη Παππά υπήρξε πρέσβειρα του ελληνικού πολιτισμού. Η αυστηρή, δωρική φυσιογνωμία της σφράγισε τον ελληνικό κινηματογράφο με τεράστιες διεθνείς επιτυχίες μέσα από συνεργασίες, όπως αυτή με τον Μιχάλη Κακογιάννη. Με πολλές διακρίσεις, η εμβληματική Ελληνίδα θα μείνει για πάντα ζωντανή στη μνήμη μας και για την σημαντική προσφορά της στο θέατρο, με τη λειτουργία του Σχολείου, ενός χώρου που είχε ονειρευτεί ως κοιτίδα του θεάτρου και στεγάζει πλέον την Δραματική Σχολή του Εθνικού Θέατρου. Θερμά συλλυπητήρια στην οικογένεια της και στους πολυάριθμους φίλους της σε ολόκληρο τον κόσμο».
