Μουσείο Μπενάκη: Ταξίδι στη Μικρασία της μνήμης και της ιστορίας
Με τη μεγάλη έκθεση «Μικρά Ασία: Λάμψη, Καταστροφή, Ξεριζωμός, Δημιουργία» το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και το Μουσείο Μπενάκη τιμούν την επέτειο των 100 ετών από την Καταστροφή.
Επιβίβαση σε ένα καράβι που ξεκινάει το ταξίδι του για να διασχίσει το Αιγαίο θυμίζει στον επισκέπτη η είσοδος στην επετειακή έκθεση «Μικρά Ασία: Λάμψη, Καταστροφή, Ξεριζωμός, Δημιουργία», που φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς. Προορισμός, τα παράλια της Ιωνίας, αλλά κι όλες οι άλλες περιοχές όπου ήταν εγκατεστημένοι Ρωμιοί, η Καππαδοκία, ο Πόντος, η Βιθυνία ή η Ανατολική Θράκη.
Είναι ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, ένα ταξίδι στη Μικρασία της μνήμης και της ιστορίας, αυτό στο οποίο προσκαλεί τον θεατή η έκθεση που συνδιοργάνωσαν το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Τα χρόνια της αίγληςΠαρά τον επετειακό της χαρακτήρα, η μεγάλη αυτή έκθεση «δεν περιορίζεται στη χρονιά του τέλους», όπως τόνισε η επιμελήτριά της, ιστορικός τέχνης Εβίτα Αράπογλου. Επιδιώκει «να παρουσιάσει τα χρόνια της αίγλης του μικρασιατικού ελληνισμού κατά τον 19ο αιώνα, να περιγράψει το τι άλλαξε την περίοδο 1908-1922, να διερευνήσει τη ζωή των προσφύγων στην Ελλάδα μετά την άφιξή τους», συνθέτοντάς τα σε ένα ενιαίο εκθεσιακό αφήγημα.
Φορεσιές και κοσμήματα, έργα τέχνης και λατρευτικές εικόνες, φωτογραφίες, χάρτες και αρχειακά τεκμήρια, επιστρατεύονται σε μια πλούσια παράθεση, προκειμένου να φέρουν τον επισκέπτη σε επαφή με τους διαφορετικούς πολιτισμούς των ελληνορθόδοξων πληθυσμών της Ανατολής, άλλων αστικών, όπως στην Πόλη και στη Σμύρνη, αλλά ακόμη και στην Τραπεζούντα, κι άλλων αγροτικών και τουρκόφωνων, όπως των περισσότερων στην Καππαδοκία ή τον Δυτικό Πόντο.
Αφήνοντας πίσω την ειρηνική ζωή του 19ου αιώνα, το δεύτερο μέρος της έκθεσης, κυριολεκτικά περισσότερο σκοτεινό, αφού ο φωτισμός της διαφοροποιείται, αφορά τον δραματικά συμπυκνωμένο χρόνο: από την επανάσταση των Νεότουρκων το 1908, την παραχώρηση συντάγματος και την εκλογή ρωμιών βουλευτών στην οθωμανική Βουλή περνά στους διωγμούς κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου Πολέμου, στην ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην απόβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, στον πόλεμο, την ήττα και την καταστροφή.
Αυτό το τμήμα της έκθεσης, γεμάτο πολεμικά κειμήλια, στολές και σπάνιες φωτογραφίες από το μέτωπο, είναι κι αυτό διαμορφωμένο σαν καράβι· μόνο που αυτή τη φορά θα αποβιβάσει τον επισκέπτη στις σκονισμένες ερημιές της Αττικής και της υπόλοιπης Ελλάδας, δίπλα σε πρόχειρα στημένες σκηνές, για να πάρει μια γεύση από την έλευση της προσφυγιάς και τη δραματική αποκατάσταση των χιλιάδων εξαθλιωμένων ανθρώπων που έφερνε η θάλασσα…
Τα χρόνια της προσφυγιάςΤο τελευταίο αυτό τμήμα τούς ακολουθεί στα πρώτα τους βήματα στη νέα πατρίδα, από τη σύμβαση για την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών στην Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, στη στέγαση και τους προσφυγικούς συνοικισμούς, την εργασία και την επαγγελματική αποκατάσταση, τα προσφυγικά σωματεία, την παρουσία των προσφύγων στον αθλητισμό, στις τέχνες και τα γράμματα, στο ρεμπέτικο…
Περισσότερα από 1.000 εκθέματα και 400 φωτογραφίες, συνοδευόμενα από λεπτομερή τεκμηρίωση, αλλά και προφορικές μαρτυρίες από το πλουσιότατο αρχείο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, συγκεντρώθηκαν από εξαιρετικά διεσπαρμένες πηγές. Ο κατάλογος των φορέων και ιδρυμάτων που συνεισέφεραν τεκμήρια υπερβαίνει τις δυόμισι τυπωμένες σελίδες, ενώ ανεκτίμητη είναι η προσφορά κειμηλίων και τεκμηρίων από προσωπικά αρχεία και συλλογές.
«Μολονότι κάθε τμήμα θα μπορούσε να αποτελέσει μια ξεχωριστή έκθεση», κατέληξε η Εβίτα Αράπογλου, «για πρώτη φορά όλα αυτά τα εκθέματα βρίσκονται συγκεντρωμένα κάτω από την ίδια στέγη. Είναι το αποτέλεσμα μιας συλλογικής προσπάθειας για τη συλλογική μνήμη».
Οι εκδόσειςΤην έκθεση «Μικρά Ασία: Λάμψη, Καταστροφή, Ξεριζωμός, Δημιουργία» συνοδεύουν δύο πολυσέλιδες εκδόσεις, από το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών: Ο κατάλογος, που περιλαμβάνει τα εισαγωγικά κείμενα των ενοτήτων, τις φωτογραφίες όλων των εκθεμάτων και του αρχειακού υλικού με τον υπομνηματισμό τους, καθώς και αποσπάσματα από τις μαρτυρίες. Θα ακολουθήσει ένας ακόμη τόμος, με κείμενα ερευνητών και συγγραφέων για τα θέματα που συνδέονται με την ιστορία και τον πολιτισμό του μικρασιατικού ελληνισμού. Και οι δύο θα κυκλοφορήσουν και στην αγγλική γλώσσα.
Σειρά εκδηλώσεων με ξεναγήσεις, ομιλίες, προβολές και μουσικές βραδιές, οι οποίες θα ανακοινώνονται κάθε μήνα, θα πραγματοποιούνται καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης. Έτσι, την Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου, στις 19.00, θα πραγματοποιηθεί διάλεξη της δρος Nanako Murata -Sawayanagi, με θέμα «Tokei Maru 1922-2022. Επέτειος μνήμης των 100 χρόνων από το ταξίδι ενός ιαπωνικού πλοίου στη Σμύρνη», καθώς και η προβολή της ταινίας κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους «Tokei Maru» (2017) του Ζάχου Σαμολαδά. Η εκδήλωση θα μεταδοθεί ζωντανά στο κανάλι YouTube της πρεσβείας της Ιαπωνίας στην Ελλάδα.