Στην «Αθήνα» του Ρομαίν Γαβρά, όλα καίγονται

Ένα 13χρονο αγόρι κείτεται νεκρό σε μια αλάνα ποδοσφαίρου. Θα χυθεί άπλετο φως στην υπόθεση, υπόσχονται οι πολιτικές και αστυνομικές δυνάμεις. Αναρωτιέσαι πόσες φορές έχουν ειπωθεί τα ίδια λόγια. Μα, αυτή τη φορά, πριν κρυώσει το σώμα του παιδιού, πριν οι υποσχέσεις πετάξουν και ξεχαστούν, μια μολότοφ ανοίγει πυρ. «Γιατί να μην αφήσουμε να καούν όλα;», προτείνει μια από τους εξεγερμένους σε ένα μπλοκ πολυκατοικιών στις φτωχές παρισινές συνοικίες. Μέλη της κοινότητας επιχειρούν να κατευνάσουν τα πνεύματα. Μάταια. Η κοινωνική έκρηξη διαδίδεται με την ταχύτητα της φλόγας. Και θα συνταράξει την πόλη, αν όχι τη χώρα.

Η «Athena», η νέα ταινία του Ρομαίν Γαβρά προβάλλεται σε μεγάλη οθόνη, στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, την ίδια ώρα που κάνει πρεμιέρα και στο Netflix. Είναι μια παραγωγή της πλατφόρμας, κόστους 15 εκατομμυρίων ευρώ που, μερικές εβδομάδες νωρίτερα είχε ντεμπουτάρει στο 79ο Φεστιβάλ Βενετίας. Και σε, γενικές γραμμές, συνάντησε θετική υποδοχή.

O Ρομαίν Γαβράς και η Αφροδίτη Παναγιωτάκου κατά την επίσημη πρεμιέρα της «Athena» στην Στέγη.

Ο ρηξιγενής χτύπος στην καρδιά του Γαβρά μεταδίδεται στην πιο ολοκληρωμένη (τουλάχιστον μέχρι τώρα) εκδοχή του. Το χρονικό μιας αστικής εξέγερσης, με καθαρά φυλετικά και ρατσιστικής βίας, χαρακτηριστικά στα υποβαθμισμένα προάστια του Παρισιού, βρίσκεται στον πυρήνα της αφήγησης του. Ο θάνατος ενός μικρού Αλγερινού, μετανάστη δεύτερης γενιάς από, φερόμενους ως αστυνομικούς, λειτουργεί ως θρυαλλίδα επανάστασης.

Την ίδια ώρα, εμφύλιος ξεσπά στους κόλπους της θρηνούσας οικογένειας. Ο μεγάλος γιος – ένας στρατιωτικός αφομοιωμένος από το σύστημα των γαλλικών αρχών – συγκρούεται μετωπικά με το μικρότερο αδερφό του, ενορχηστρωτή των εξεγερμένων αθλίων. Λίγες ώρες μετά, σκηνές χάους στην πόλη και τελικά σε όλη τη χώρα, εκπέμπουν από τις τηλεοράσεις.

Η «Athena» του Γαβρά σε πιάνει από το λαιμό. Σε στιγμές, ασφυκτιάς σαν να ανασαίνεις κι εσύ δακρυγόνα. Η κάμερα στο χέρι ακολουθεί τη δράση υιοθετώντας ένα φρενήρη ρυθμό. Παραμυθιάζεσαι πως το βλέμμα σου έχει σκαρφαλώσει σε roller coster ή κάνει άλματα παρκούρ. Κι όμως, σου μεταδίδεται μια ένταση, όμοια με την υπαρξιακή ένταση που βιώνουν οι ήρωες. Θεαματικές εικόνες συγκρούσεων σε συνεχή ροή αντιπαραβάλλονται με τις εσωτερικές μάχες που δίνουν τα πρόσωπα. Αισθάνεσαι πως αυτό το υλικό θα καταπιέζεται στις μικρές τηλεοπτικές οθόνες του Netflix αφού η μεγάλη κλίμακα της κινηματογραφικής φόρμας, το αναδεικνύει δυναμικά.

Σπάνια, τα πλάνα του Γαβρά είναι σιωπηλά. Παίζουν κάτω από την δραματική πίεση της μουσικής. Κι αν κανείς περίμενε να τα ντύσει με γαλλική ραπ ή hip hop, δηλαδή, ήχους από τα μεταναστευτικά μπλοκ, όχι· ο ΕλληνοΓάλλος σκηνοθέτης επιλέγει ορχηστρική μουσική, συχνά με χορωδιακή (στα ελληνικά) συμφωνία. Όσο κι αν ο οπτικός καταιγισμός είναι κάπου στυλιζαρισμένος, όσο κι αν διακρίνονται σεναριακές αδυναμίες, η νέα ταινία του Ρομαίν Γαβρά βάζει το συναγερμό (εντός σου) σε λειτουργία.

Ο ίδιος, όπως επανέλαβε και μετά το τέλος της προβολής, αντιμετωπίζει την «Athena» ως μια ελληνική τραγωδία που προβάλλει «στοιχεία αρχετυπικά όπως είναι η εμφύλια σύγκρουση, η δύναμη του πολέμου, η μοίρα. Αισθάνεσαι πως αυτό είναι το πεπρωμένο του ανθρώπου από τις πρώτες καταγραφές, από την πολιορκία της Τροίας, μέχρι τις μέρες μας».

Κατάμεστη αίθουσα την ημέρα πρεμιέρας και στο Netflix.

Το ρατσιστικό μένος, το καλοθρεμμένο τέρας της ακροδεξιάς, η καταπίεση των ξένων και η παραβατικότητα που αυτή η γεννά, συμπτώματα, δηλαδή, γνώριμα σε κάθε σύγχρονη αστική κοινωνία, παρασύρουν την άγρια ματιά του. Μόνο που στην ταινία του δεν υπάρχει ούτε ένα ίχνος φωτός, ούτε ένα ρήγμα ελπίδας πως οι άνθρωποι θα ωριμάσουν και θα συνυπάρξουν με δημοκρατικούς όρους. Αντίθετα, ο Γαβράς εκθεμελιώνει το οικοδόμημα της δημοκρατίας. Τουλάχιστον, αυτό εισηγείται με τις καθηλωτικές σκηνές του φινάλε. Ο σκηνοθέτης ισχυρίζεται ότι αυτή είναι η μοίρα του πολέμου «πως πάντα ο πόλεμος, σε όλες τις ιστορικές συγκυρίες, γίνεται για το τίποτα, οι άνθρωποι σπρώχνουν την ιστορία προς το χάος». Γι’ αυτό, εξηγεί, πως ονόμασε και την ταινία του «Athena», από την ομώνυμη θεά του πολέμου και της στρατηγικής.

Μπορεί τα μέσα και η αισθητική του Ρομαίν να παρακολουθούν με συνέπεια την εποχή τους, όμως δεν μπορεί κανείς να μην διαπιστώσει πως το πεδίο παρατήρησης του είναι παραδοσιακά πολιτικό. Η «Athena» του είναι αναμφίβολα υλικό του 2022, ωστόσο δεν παύει να αντλεί και από την κληρονομιά του πατέρα του, Κώστα Γαβρά που συμπορεύτηκε του πολιτικού κινηματογράφου των 70s.

Πλάνο από το φιλμ «Neo surf» του εικαστικού project «Generation».

Κι αυτή είναι μια διαπίστωση που διατρέχει συλλήβδην την προβληματική του. Η «Athena», εξάλλου, ήταν το κερασάκι στην τούρτα κατά την αθηναϊκή επίσκεψη του Ρομαίν Γαβρά. Βασικός άξονας της, ήταν η ποπ εικαστική εγκατάσταση του «Generetion»: Ένα τρίπτυχο από μεσο-φουτουριστικά βίντεο για τον βίαιο κόσμο που εκτρέφουμε.

Στο «-1» της Στέγης προβάλλεται το «Neo Surf», γυρισμένο σε βιομηχανικά και παρακμάζοντα τοπόσημα της Αττικής (από το παράλιο μέτωπο της Ελευσίνας έως τα εγκαταλελειμμένα Ολυμπιακά ακίνητα του Φαλήρου) εκεί όπου κατοικούν (και πάλι) νεαροί outcasts, μετανάστες και μη, που ξοδεύουν το χρόνο τους σε παράδοξες τελετουργίες.

Στο δεύτερο μέρος το Generation, η ταινία «Agartha».

Την ίδια ώρα, στη Μικρή Σκηνή της Στέγης, προβάλλεται το «Agartha», ένα φιλμ μικρού μήκους για έναν αιρετικό στρατό που κατοικεί στα βάθη ενός δάσους στο Γουαϊόμικ των ΗΠΑ, υποστηρίζοντας τη θεωρία πως η Γη δεν είναι παρά ένα άδειο κέλυφος και πως η εξερεύνηση του Διαστήματος στέκεται ενάντια στην πίστη για το Θεό. Κι εδώ εντυπωσιακά, αλλόκοτα όσο και ποιητικά πλάνα καταλαμβάνουν τις οθόνες, φροντίζοντας ενίοτε να αντλούν από την ποπ σαγήνη των μουσικών video clip που, κατά καιρούς, γυρίζει ο Ρομαίν Γαβράς.

Και εδώ, στο «Generetion», το πολιτικό μήνυμα κατακτά την ποπ κουλτούρα – μια σύζευξη που απαιτεί δημιουργική ευφυΐα, πόσο μάλλον στην εποχή του ταχύτατα αναλώσιμου mass culture που διανύουμε. Το «Generation» ολοκληρώνεται με το ταινιάκι «Emotions» και πρωταγωνίστρια την Σαρλίζ Θίρον που προβάλλεται στη Μάντρα του Ιδρύματος Ωνάση, στην Πλάκα. Το project θα είναι διαθέσιμο στο κοινό έως τις 23 Οκτωβρίου.