ΤΡΙΤΗ
05
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Ήπιες τον χυμό σου μόνο με οικολογικά καλαμάκια φέτος το καλοκαίρι; Τα πλαστικά κύπελλα του καφέ εξαφανίστηκαν από προσώπου γης; Στο take away φαγητό, τα δοχεία ήταν όλα χάρτινα και τα πιρούνια κομποστοποιήσιμα; Αν στα παραπάνω ερωτήματα, οι απαντήσεις σου είναι αρνητικές είναι γιατί στην Ελλάδα – όπως όλα δείχνουν – πιστεύουμε ακόμα πως το πλαστικό μιας χρήσης είναι φανταστικό. Ο νόμος 4736/2020 που ενσωμάτωνε την ευρωπαϊκή οδηγία για την μείωση – κατάργηση κάποιων πλαστικών μιας χρήσης έχει τεθεί σε ισχύ από το τέλος Μάϊου του 2022. Στην καθημερινή ζωή, όμως, παραμένει ανεφάρμοστος.
O νόμος 4736/2020 που ενσωμάτωνε την ευρωπαϊκή οδηγία για την μείωση – κατάργηση κάποιων πλαστικών μιας χρήσης παραμένει στα χαρτιά. photo credit: Volodymyr Hryshchenko/Unsplash
Η πρόσφατη έκθεση της WWF σχετικά με την τακτικότητα χρήσης πλαστικών μιας χρήσης είναι υπέρ το δέον απογοητευτική, ενώ πρόκειται για είδη που απειλούν την θαλάσσια πανίδα, τις θάλασσες και τους ωκεανούς μας· κατά συνέπεια την τροφική αλυσίδα και την υγεία μας. «Τέσσερις μήνες μετά διαπιστώνουμε ότι βασιλεύουν τα πλαστικά – κυρίως τα κύπελλα και τα φαγητοδοχεία – δεν υπάρχουν πουθενά δημόσιες βρύσες για να αποθαρρύνουν την χρήση πλαστικού μπουκαλιού και το σύστημα επιστροφής εγγύησης για πλαστικά μπουκάλια είναι ανύπαρκτο» εξηγεί ο Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος αποτυπώματος της WWF Greece.
Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου η κατανάλωση τέτοιων ειδών διογκώνεται ανεξέλεγκτα εξαιτίας της αυξημένης τουριστικής κίνησης (μόνο το πρώτο εξάμηνο του 2022 η χώρα δέχθηκε 8 εκατομμύρια επισκέπτες), αυτό καθίσταται εφιαλτικό, καθώς εγγυάται την θαλάσσια ρύπανση και την μη αναστρέψιμη βλάβη στα εγχώρια οικοσυστήματα.
Πλαστικά μιας χρήσης παράγονται σταθερά, χωρίς κανένα έλεγχο. photo credit: Jordan Beltran/Unsplash
Η αγορά εξακολουθεί να είναι γεμάτη από απαγορευμένα πλαστικά είδη που, είτε παράγονται είτε εισάγονται στην Ελλάδα (από την γειτονική Τουρκία), αφού κανένας ελεγκτικός μηχανισμός δεν έχει τεθεί σε λειτουργία. Βιοτεχνίες εξακολουθούν να παράγουν πλαστικό, έμποροι εξακολουθούν να το διακινούν στα εμπορικά καταστήματα και στα καταστήματα εστίασης και, καταναλωτές συνεχίζουν (άκριτα) να το καταναλώνουν, διαιωνίζοντας το πρόβλημα.
Τέσσερις μήνες μετά διαπιστώνουμε ότι βασιλεύουν τα πλαστικά – κυρίως τα κύπελλα και τα φαγητοδοχεία
Στους τέσσερις μήνες ισχύος του νόμου, σε ολόκληρη τη χώρα, έχει επιβληθεί ένα και μόνο πρόστιμο σε εταιρεία κατασκευής πλαστικών, ενώ στα σημεία κατανάλωσης η κατάσταση οργιάζει. Το τέλος 10 λεπτών για κάθε πλαστικό κύπελλο ροφημάτων (ως μια εισφορά που σκοπό είχε να αποθαρρύνει τους καταναλωτές) απέτυχε επίσης. «Η εισφορά αυτή επιβαλλόταν στον καταναλωτή για να αποδοθεί από τις επιχειρήσεις στον Οργανισμό Ανακύκλωσης. Όμως, πολύ γρήγορα οι ιδιοκτήτες καφέ απλώς ενσωμάτωσαν, αυθαίρετα το τέλος στην τιμή του προϊόντος. Λειτούργησε, δηλαδή, γι’ αυτούς ως ένας εύσχημος τρόπος για να αυξήσουν την τιμή των ροφημάτων» συνεχίζει ο κ. Πληθάρας. Όσο για την ενθάρρυνση χρήσης σκευών του πελάτη με έκπτωση στην αγορά κάθε φορά που επισκέπτεται ένα τέτοιο χώρο – όπως όριζε ο ίδιος νόμος – αποδείχθηκε, επίσης, ουτοπία. «Ακόμα κι αν φέρεις δικό σου θερμός για τον καφέ ‘ξεχνούν’ να περάσουν την έκπτωση» σχολιάζουν από την WWF Greece.
Προσφιλής εικόνα στις ελληνικές θάλασσες. photo credit: Brian Yurasits/Unsplash
Η παταγώδης αποτυχία εφαρμογής του 4736/2020 βαρύνει το υπουργείο Περιβάλλοντος και τους υπόλοιπους αρμόδιους ελεγκτικούς φορείς που αδρανούν επιδεικτικά, αφήνοντας την κατάσταση στην διακριτική ευχέρεια του επιχειρηματία ή του πολίτη που αντιστέκεται και αρνείται σε κάποιες περιπτώσεις να καταναλώσει πλαστικό.
«Σε ένα σοβαρό κράτος ο νόμος δεν εκδίδεται απλώς, εφαρμόζεται. Κι ούτε μπορούμε και πάλι να εγκαλέσουμε τους πολίτες με το πρόσχημα της ατομικής ευθύνης, αφού ούτε καν για την ενημέρωση τους δεν έχει φροντίσει το κράτος. Ένας καλός νόμος απαιτεί πολλή δουλειά αναφορικά με την εξέλιξη του, τον τρόπο που περνάει στην καθημερινή ζωή. Οπότε, αν βλέπουμε ότι καταπατάται ή αποτυγχάνει, το κράτος οφείλει να πάρει πρόσθετα μέτρα για την σωστή εφαρμογή του» προσθέτει ο τομεάρχης της WWF.
Το πλαστικό απειλεί την επιβίωση ειδών και τη θαλάσσια ζωή συνολικά. photo credit: Tim Mossholder/Unsplash
Μέχρι τότε, όμως τι; Οι συνθήκες μοιάζουν και πάλι να βαραίνουν τον πολίτη που οφείλει να αποτρέπει τις κακές πρακτικές των επιχειρηματιών, να αντιδρά στο λανσάρισμα αχρείαστων πλαστικών και να μην αγοράζει αντικείμενα που θα πετάξει μετά από 10, 20 ή 30 λεπτά χρήσης. Αν αν και ισχνό, το πλαστικό καλαμάκι είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος στην υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, σκοτώνοντας από ασφυξία και με μεγάλη ευκολία θαλάσσια είδη (φράζοντας τις αναπνευστικές οδούς τους ή άλλων ζωτικών οργάνων).
«Νουθετώντας τον εαυτό μας να μην καταναλώνει ή να περιορίζει την κατανάλωση πλαστικού, τον προστατεύουμε από το κοκτέϊλ των μικροπλαστικών στο οποίο είμαστε, ήδη, τρομακτικά εκτεθειμένοι. Σας θυμίζω την έρευνα της περασμένης άνοιξης, όπου μικροπλαστικά στοιχεία εντοπίστηκαν στους ιστούς ανθρώπινων πνευμόνων» τονίζει ο Αχιλλέας Πληθάρας.
Στον αστερισμό και της πλαστικής σακούλας. photo credit: Μuhammad Αbdullah/Unsplash
Δυστυχώς, τα πλαστικά μιας χρήσης, είναι μόνο το ένα πλοκάμι της λερναίας ύδρας γύρω από το πλαστικό. Η νομοθεσία για την χρήση της πλαστικής σακούλας βρίσκεται και αυτή στα αζήτητα, αφού όλοι οι περιβαλλοντικοί οργανισμοί εξακολουθούν να επισημαίνουν την αλόγιστη χρήση της. Ενώ έχουν περάσει τέσσερα χρόνια από την επιβολή τέλους στην πλαστική σακούλα, η χρήση της ακμάζει παντού: Στα σούπερ μάρκετ, στα μανάβικα, στους φούρνους. Από την WWF σημειώνουν πως κυκλοφορούν στην αγορά εκατομμύρια αδήλωτες σακούλες ενώ οι επιχειρήσεις προτιμούν να ενσωματώνουν το τέλος τους παρά να το αποδίδουν στους πελάτες.
Την ίδια ώρα, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις ‘οικολογικές’, βιοδιασπόμενες σακούλες που, ενώ είναι φτιαγμένες από άμυλο, παραμένουν επισφαλείς για το περιβάλλον. «Οι βιοαποδομήσιμες σακούλες διαλύονται κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Αν, δηλαδή, θάψουμε μια τέτοια σακούλα στο χώμα, και την αναζητήσουμε δύο μήνες μετά, θα την βρούμε ατόφια στο ίδιο σημείο. Δεν είναι ένα αθώο υλικό» επισημαίνει ο κ. Πληθάρας.
Ακόμα και οι βιοαποδομήσιμες σακούλες είναι ζημιογόνες. photo credit: Brian Yurasits/Unsplash
Επιπλέον, τα πλαστικά των συσκευασιών που αφορούν σε έναν τεράστιο όγκο κατανάλωσης στην Ελλάδα (όσο και παγκοσμίως) βάζουν ένα ακόμα μεγάλο τουβλάκι στο παζλ του πλαστικού εφιάλτη. Η απάντηση εδώ βρίσκεται, κατά τον Αχιλλέα Πληθάρα, αφενός στην ανακυκλωσιμότητα των προϊόντων και αφετέρου στην διαχείριση των απορριμμάτων. Είναι εξαιρετικά κρίσιμο να διασφαλιστεί πως οι συσκευασίες των προϊόντων (λόγου χάρη των απορρυπαντικών μας) θα προέρχονται από ανακυκλωμένο υλικό και θα είναι 100% ανακυκλώσιμες. «Το κράτος οφείλει να δώσει κίνητρα για την παραγωγή πλαστικών που θα ανακυκλώνονται 100% και να διαφοροποιήσει τις εισφορές που θα καταβάλλουν οι εταιρείες παραγωγής τους, όταν δεν συμμορφώνονται».
Απαρχαιωμένος και ο τρόπος συλλογής και επεξεργασίας των απορριμμάτων στην Ελλάδα. photo credit: Zibik/Unsplash
Τέτοια μέτρα πρέπει να συνδυαστούν με την συνολική αναθεώρηση της πολιτικής διαχείρισης των απορριμμάτων στη χώρα. Το σύστημα συλλογής πόρτα – πόρτα που, εφαρμόζεται εδώ και χρόνια σε ευρωπαϊκές χώρες, μοιάζει να είναι το πιο ενδεδειγμένο καθώς η πολιτεία ελέγχει τι απόβλητα παράγουν οι κάτοικοι της και πως τα κατανέμουν. Λόγου χάρη, σε χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, τα απορρίμματα παραδίδονται στους υπαλλήλους των δήμων χωρισμένα σε κατηγορίες και ειδικούς κάδους που αντιστοιχούν σε κάθε διαμέρισμα. Σε περίπτωση που αυτό δεν γίνει σχολαστικά επιβάλλεται πρόστιμο. Επίσης, ανάλογα με τα απόβλητα που παράγει μια οικογένεια, καταβάλλει και τα αντίστοιχα δημοτικά τέλη: Όσο πιο καλή η διαχείριση, τόσο μικρότερες και οι οφειλές της προς το δήμο.
Την ίδια ώρα, τα σκουπίδια μετατρέπονται κάτω από ειδική επεξεργασία σε διάφορες μορφές ενέργειας, συμβάλλοντας στην κυκλική οικονομία. Στην Ελλάδα, ωστόσο, το απαρχαιωμένο σύστημα ταφής καλά κρατεί, με τη χώρα μας να έχει ήδη χάσει ένα στάδιο εξέλιξης στην διαχείριση των απορριμμάτων. Κι όλα αυτά, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο μέχρι το 2030, μόνο το 5% των αστικών αποβλήτων να καταλήγει σε ταφή και το υπόλοιπο να επαναχρησιμοποιείται μέσα από διάφορες μεθόδους.
