Η επιμελήτρια Σωζήτα Γκουντούνα μιλά για την έκθεση του βραβευμένου Arthur Jafa

Έως την Κυριακή 2 Οκτωβρίου, έχουμε την ευκαιρία να δούμε στον Πειραιά, το έργο ενός από τους πλέον επιφανείς Αμερικανούς καλλιτέχνες, με παγκόσμια φήμη. Ο βραβευμένος  με το Χρυσό Λιοντάρι στη Μπιενάλε της Βενετίας το 2019, Arthur Jafa παρουσιάζει το έργο «Love Is The Message, The Message Is Death». Για αυτή την έκθεση που απότελεί μια πρωτοβουλία του Greece in USA μας μιλά η επιμελήτρια Σωζήτα Γκουντούνα.

Arthur Jafa, «Love is the Message, the Message is Death», Πέτρινη Αποθήκη ΟΛΠ εγκατάσταση Artport 2022.

To “Artport” εστιάζει στον διάλογο μεταξύ Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών με επίκεντρο τους συμβολισμούς του ίδιου του Πειραιά ως λιμάνι πολιτιστικών ανταλλαγών. Τον Ιούλιο του 2020 και ενώ ακόμη βρισκόμασταν στην ανασφάλεια της πανδημίας, ο κος Λευτέρης Γιοβανίδης, καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, με κάλεσε να σχεδιάσω το εικαστικό πρόγραμμα του Θεάτρου. Το πρόγραμμα “Artport” επιχειρεί να καλύψει αυτό το πολιτιστικό κενό και συμπληρώνει τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες των νέων γκαλερί του Πειραιά όπως και κάποιων ιδρυμάτων. Το έργο του ArthurJafa, του Andres Serrano και του John Akomfrah που παρουσιάσαμε τo 2021 υπογραμμίζει και τον δημιουργικά ανατρεπτικό χαρακτήρα που επιδιώκουμε να έχει το πρόγραμμα.

Παρουσιάζουμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έργο “Loveis the Message, the Messageis Death” του Arthur Jafa, ενός από τους πιο επιφανείς Αμερικανούς καλλιτέχνες βραβευμένος με το Χρυσό Λιοντάρι στη Μπιενάλε της Βενετίας 2019. Ως εικαστικός, κινηματογραφιστής και θεωρητικός o Arthur Jafa αποτελεί παράδειγμα ως προς το τρόπο που συνδιαλέγεται με διαφορετικά είδη των τεχνών όπως τα εικαστικά και ο κινηματογράφος. Θεωρούμε ότι η επιλογή μας να παρουσιάζουμε ριζοσπαστικούς Αμερικανούς καλλιτέχνες που παρουσιάζουν μια διαφορετική Αμερικανική ταυτότητα αφορά και απασχολεί του Έλληνες καλλιτέχνες ειδικά όταν δεν έχουν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν για να έρθουν σε επαφή με το έργο αυτών των καλλιτεχνών, επομένως με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένας ουσιαστικός διεθνής καλλιτεχνικός διάλογος.

Φώτογραφια Άντα Μητροπούλου

Μια από τις πιο σημαντικές διαπιστώσεις σε κάθε επιμέλεια με τη συμμετοχή διεθνών καλλιτεχνών στην Ελλάδα είναι η ευλάβεια με την οποία αντιμετωπίζουν και προσλαμβάνουν οι εικαστικοί την ίδια τη χώρα και τον πολιτισμό της.

Η διοργάνωση επιδιώκει να συμβάλλει στη δημιουργία ενός «νέου» λιμανιού που μπορεί να απογειωθεί μέσω της σύγχρονης πολιτιστικής ανάπτυξης. Τα κτίρια σιλό έχουν μετασχηματιστεί διεθνώς σε εξαιρετικά μουσεία όπως ήταν ο στόχος με τον διαγωνισμό πριν πολλά έτη για το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά. Θυμάμαι ότι οι ειδήμονες θεωρούσαν ότι δεν πρόκειται το μουσείο να υλοποιηθεί άμεσα. Η παρουσίαση διακεκριμένων διεθνών εικαστικών στους εκθεσιακούς χώρους του Artportπου σηματοδοτούν τη νεότερη ιστορία του Πειραιά, αποκτά σημασία ιδιαιτέρως εκτός μουσειακών χώρων ή χώρων εμπορίου της τέχνης και μπορεί να συμβάλει στην ώθηση του πειραματισμού στην Ελλάδα.

Το λιμάνι του Πειραιά και η ιστορία των εργατικών διεκδικήσεων καθώς και η πρόσφατη δολοφονία του Παύλου Φύσσα από εξτρεμιστικές οργανώσεις συμβάλλουν στη νοηματοδότηση της επιλογής μου να παρουσιαστεί το έργο του Jafa σε αυτό το πλαίσιο στην πέτρινη αποθήκη του ΟΛΠ.

Το έργο του Jafa επιδιώκει να ερευνήσει και να παρουσιάσει μια ειδικά μαύρη οπτική αισθητική ίση με τη δύναμη, την ομορφιά και την αποξένωση της μαύρης μουσικής στην κουλτούρα των ΗΠΑ. Στην Ελλάδα ακόμη ψάχνουμε αυτή την ειδικά Ελληνική οπτική που θα έπρεπε πιθανώς να αποτυπωθεί με καινοτόμο τρόπο στην Ελληνική σύγχρονη τέχνη. Η σύγχρονη εικαστική σκηνή δεν έχει στο σύνολό της ερευνήσει ικανά τις κυρίαρχες πολιτιστικές παραδοχές για την εθνική μας ταυτότητα. Το έργο εξετάζει την ιστορία και τις εμπειρίες των Αφροαμερικανών. Πλαισιωμένο από το «UltralightBeam», το χιπ-χοπ τραγούδι του Kanye West, το οποίο είναι εμπνευσμένο από το ευαγγέλιο, το «Love Is The Message» είναι μια αριστοτεχνική σύγκλιση φωτογραφιών που βρέθηκαν που ανιχνεύουν την αφροαμερικανική ταυτότητα μέσα από ένα ευρύ φάσμα εικονογραφίας. Σε αυτήν την αιχμηρή συμπερίληψη, ο Αφροαμερικανός Jafa αποκαλύπτει τόσο την ευπάθεια όσο και την εξουσία του ως καλλιτέχνη – τι σημαίνει να συνεισφέρεις στο απέραντο και πολύπλοκο έδαφος της αναπαράστασης των Αφροαμερικανών. Ενώ το Love Is The Message ενσαρκώνει με θλίψη την επιθυμία του καλλιτέχνη να δημιουργήσει έναν κινηματογράφο που «αναπαράγει τη δύναμη, την ομορφιά και την αλλοτρίωση της Μαύρης Μουσικής», είναι επίσης μια υπενθύμιση ότι το συλλογικό πλήθος που ορίζει το «Blackness» αποτελείται από μοναδικά άτομα, πολλαπλές ταυτότητες και άπειρες διαφορές.

Αν έπρεπε να παραφράσω τον τίτλο του έργου του έργου του Arthur Jafa, θα έλεγα ότι για έναν καλλιτέχνη εκείνο που είναι σημαντικό είναι η διάχυση του μηνύματος και σε αυτή την περίπτωση για την παρουσίαση στην Ελλάδα το μήνυμα είναι αυτό που έχει σημασία. Έχω την εντύπωση ότι οι διεθνείς καλλιτέχνες ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τις πιο περιφερειακές χώρες ή τις χώρες της περιφέρειας διότι δεν έχουν ακόμη πλήρως χαρτογραφηθεί, κρατούν το μυστήριο και τη διερώτηση. Σε αυτό το πλαίσιο ο καλλιτέχνης ανταποκρίθηκε με τον πιο γενναιόδωρο τρόπο ως προς την παρουσίαση στη χώρα μας.

Ο κύριος προβληματισμός του έργου Jafa αφορά στο «πώς θα ήταν η Αμερική αν αγαπούσαμε τους μαύρους όσο και την κουλτούρα των Μαύρων;». Αυτή η διερώτηση είναι πιθανώς καταλυτική και αφορά σε κάθε εθνική ταυτότητα. Θα μπορούσε δηλαδή να διευρυνθεί και ως προς την ελληνική ταυτότητα. Πώς κατανοούμε τους Έλληνες Ρομά, τους Έλληνες Μουσουλμάνους, τους Afrο Greeks; Αγαπάμε απλά την κουλτούρα τους ή τους ίδιους και ότι πρεσβεύουν;

Δεν θα έλεγα ότι είμαι οπαδός της αισθητοποίησης της πολιτικής, αντιθέτως πιστεύω ότι η πολιτική τέχνη μπορεί να έχει αμφιλεγόμενο αντίκτυπο στην κοινωνία. Όταν όμως εκπρόσωποι της Αφροελληνικής κοινότητας της Αθήνας επισκέφτηκαν την έκθεση, χάρη στο κάλεσμα του Μενέλαου Καραμαγγίωλη, κατανόησα το αντίκτυπο που είχε το συγκεκριμένο έργο για τις ζωές της συγκεκριμένης κοινότητας στην Ελλάδα. Επιδιώξαμε έναν διάλογο βασισμένο στα θέματα που ανέπτυξε το έργο και οι διαπιστώσεις της κοινότητας ήταν αποκαλυπτικές. Γνωρίζουμε ότι ο ρατσισμός είναι ένα διαδεδομένο φαινόμενο όσον αφορά στις τάξεις και το φύλο, αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις προεκτάσεις του φυλετικού ρατσισμού και στη χώρα μας.

Στόχος μας είναι να δημιουργηθεί ένας τρίτος δρόμος για την πολιτιστική διπλωματία μεταξύ του κράτους και των μεγάλων ιδρυμάτων που θα βρίσκεται πάντοτε σε αγαστή συνεργασία με τους φορείς, τα ιδρύματα και τα υπουργεία πολιτισμού και εξωτερικών.

Οι βασικές μας διεκδικήσεις είναι η παρουσίαση όσο το δυνατόν περισσότερων και ουσιαστικότερων διατομεακών Ελληνικών παραγωγών στην Αμερική. Σε αυτό το πλαίσιο προετοιμάζουμε μια συνεργασία με το Φεστιβάλ Μικρού Μήκους Δράμας, καθώς επίσης με τον σκηνοθέτη Μενέλαο Καραμαγγιώλη για το έργο του «the Afro Greeks», το θέατρο σκιών του Σπύρου Αγγελόπουλου και τον Άρη και Λάκη Ιωνά (Τhe Callas) με τις “Callasettes” και περιοδεία του Galan Trio σε 10 Αμερικάνικα πανεπιστήμια. Επίσης, εγκαινιάζουμε το νέο πρόγραμμα art residency με τίτλο «Tsundoku» με την πρώτη μας καλεσμένη την Ινδο-Αμερικανίδα εικαστικό και κινηματογραφίστρια Sarah Singh, σε συνεργασία με τη σχεδιάστρια Victoria Bartlett, που θα μείνει 4 μήνες στην Αθήνα για την υλοποίηση ενός νέου πρότζεκτ για τις σχέσεις Ινδίας- Ελλάδας με τη συνεργασία Ελλήνων καλλιτεχνών.

Κεντρικός στόχος του “Greece in USA” είναι να μην περιοριζόμαστε σε ελληνικές θεματικές αλλά να διαπραγματεύομαστε διεθνή ζητήματα και καίριες, αλλά επίκαιρες θεματικές που απασχολούν τη δεδομένη στιγμή την τοπική αλλά και την ελληνική κοινωνία. Σε αυτό το πλαίσιο το ενδιαφέρον των συναδέλφων και των πολιτιστικών φορέων για τη σύγχρονη Ελληνική τέχνη είναι έντονο. Σήμερα εγκαινιάσαμε επίσημα και το νέο μας μη κερδοσκοπικό εγχείρημα the opening gallery.com στην περιοχή Tribeca με θέμα τη νεύροποικιλομορφία, στο οποίο συμμετέχουν πολλοί Έλληνες καλλιτέχνες.

Κατά τη διάρκεια της πορείας μου ήμουν κατά κάποιο τρόπο αδιαπέραστη. Αυτό που ονομάζουμε έλλειψη κινδύνου. Τα τελευταία χρόνια αντιμετώπισα πολύ σοβαρές επαγγελματικές δυσκολίες λόγω φύλου σε αντίθεση με την πεποίθηση μου ότι η Αμερική ήταν πιο εξελιγμένη και διαφανής σε σχέση με αυτά τα ζητήματα.

Αντιλαμβάνομαι την επιμέλεια ως μια διευρυμένη πρακτική που περιλαμβάνει και την παραγωγή έργου, επομένως συνεργάζομαι με καλλιτέχνες σε αναθέσεις και παραγωγές. Μια από τις πιο σημαντικές αξίες της διευρυμένης καλλιτεχνικής πρακτικής είναι η ανεπεξέργαστη και αυθόρμητη φιλία που προκύπτει από τη δημιουργική συνεργασία. Η θεωρητική ανάλυση του καλλιτεχνικού έργου διαφέρει πολύ από την άμεση και διαρκώς μεταβαλλόμενη σχέση που δημιουργείται με την/τον εικαστικό.