Στην πρόβα: «Da» στο Θέατρο Ιλίσια – Ένας ύμνος στη ζωή

Πριν από 43 χρόνια είχε παρακολουθήσει την πρεμιέρα του «Da» στο ανέβασμα του από το Μάνο Κατράκη στο θέατρο Μπροντγουεϊ που, έμελλε να γνωρίσει τότε μεγάλη επιτυχία. Σήμερα, ο Γρηγόρης Βαλτινός αισθάνεται έτοιμος να συναντήσει τον ήρωα του Χιού Λέοναρντ που έχει υμνηθεί παγκοσμίως για την ψυχική του αλήθεια σ’ έναν σκληρό και άκαμπτο κόσμο.

Ο ηθοποιός επιστρέφει στην σκηνή του «Ιλίσια», μετά από τρία χρόνια αποχής, και συνεργάζεται για πρώτη φορά με τον Πέτρο Ζούλια, επιχειρώντας να προσεγγίσουν ένα έργο που υποστηρίζει πως η ευτυχία βρίσκεται κρυμμένη στα πιο μικρά πράγματα.

Γρηγόρης Βαλτινός, Μιχάλης Οικονόμου σε ρόλους πατέρα – γιου.

Κουρασμένοι από το χθεσινό εντατικό πέρασμα της παράστασης, η οκταμελής πρωταγωνιστική ομάδα του «Da» συγκεντρώνει το υλικό των επισημάνσεων και παρατηρήσεων του Πέτρου Ζούλια και ανεβαίνει, και αυτό το απόγευμα, στην σκηνή του Ιλίσια για να τις τελειοποιήσουν.

«Θέλω πια να ξεφορτωθώ το παρελθόν μου» φωνάζει με αγανάκτηση ο Μιχάλης Οικονόμου, ντυμένος στο seventies εκδρομικό σακάκι του. Είναι ο γιος του Da (Daddy), ο Τσάρλι που, σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να το αντιμετωπίζει. Οι αναμνήσεις, μετά τον θάνατο του πατέρα του, τον πυροβολούν σαν σφαίρες. Ο Γρηγόρης Βαλτινός ως πατέρας και η Μαρία Καλλιμάνη στο ρόλο της μητέρας ετοιμάζονται να ξεπροβοδίσουν τον πολυαγαπημένο τους γιο, πριν φύγει για τον γάμο του στο εξωτερικό. Η σκηνή αποχωρισμού δεν είναι μια σκηνή χαράς αλλά οδύνης, που χρωματίζει μια από τις πολλές ποιότητες αυτής της κλασικής δραμεντί.

Επί του σκηνικού της Μαίρης Τσαγκάρη.

Da, όπως daddy, δηλαδή πατερούλης, μπαμπάς. Η μορφή ενός πάμφτωχου, αλλά στοργικού πατέρα ζωντανεύει στο μυαλό του γιου του, μόλις εκείνος πεθαίνει. Το αυτοβιογραφικό έργο του Χιου Λέοναρντ – με μια θρυλική πρώτη παρουσίαση στην Ελλάδα το 1980 με το Μάνο Κατράκη στον ομώνυμο ρόλο – αποφάσισε να επισκεφθεί ο Γρηγόρης Βαλτινός· και όχι τυχαία. Στο πρόσωπο του Da «ενός ανθρώπου που παρότι μεροκαματιάρης, στα όρια της φτώχειας έχει αποφασίσει να επιλέγει την καλή πλευρά της ζωής» συναντά οικεία του πρόσωπα. «Ο Da», συνεχίζει, «έχει τοποθετήσει την ευτυχία μέσα σε ταπεινά, καθημερινά πράγματα ακριβώς για να περιβάλλεται από ευτυχία, για να την έχει διαρκώς κοντά του. Αυτή ήταν η φιλοσοφία ζωής της μητέρας μου και στην πορεία έγινε και δική μου φιλοσοφία. Άρα, αυτό το έργο ήταν μια ευκαιρία να συνομιλήσω κι εγώ με το παρελθόν μου, να κατανοήσω καλύτερα τη μητέρα μου», εξηγεί ο πρωταγωνιστής της παράστασης και καλλιτεχνικός υπεύθυνος του «Ιλίσια».

Ο προσωπικός φόρος τιμής και η συναισθηματική σύνδεση με το πολυβραβευμένο έργο του Λέοναρντ δεν τον εμποδίζει να αναγνωρίσει ένα κείμενο μεγάλης πνοής αφού «αγγίζει τον καθένα, αγγίζει όλες τις πτυχές της ζωής. Είναι από τα κείμενα που αφηγούνται καταστάσεις, οι οποίες δεν αλλάζουν ούτε όταν τις βιώνουν φτωχοί, μα ούτε και οι βασιλείς. Είναι ένα σπουδαίο έργο, γέννημα ενός σπουδαίου συγγραφέα, γιατί με απίστευτη μαεστρία τοποθετεί το δραματικό δίπλα στο κωμικό. Αναρωτιέμαι πως τα έχει καταφέρει».

Εξίσου γοητευμένος από το υλικό του, ο σκηνοθέτης Πέτρος Ζούλιας διακρίνει στο «Da» δομικές και δραματουργικές ποιότητες που προσφέρονται για μια πλούσια σκηνική δημιουργία. «Κάθε στιγμή σε αυτό το έργο είναι μια άλλη στιγμή. Καθώς η πλοκή εξελίσσεται ως ένα παζλ αναμνήσεων, καθώς στο έργο μας ταξιδεύει η μνήμη του ήρωα, διαμορφώνεται ως ένα κείμενο πολύ ανοιχτό βαθιά συγκινητικό και ανθρώπινο, ένας ύμνος στη ζωή μέσα από την σχέση ενός γιου και ενός πατέρα. Στην πραγματικότητα είναι οι όψεις του ίδιου νομίσματος, που προσπαθούν να συμφιλιωθούν μέσα από την αγάπη και την αποδοχή. Το Da είναι μια ψυχαναλυτική χειρονομία για να δεις βαθύτερα, να αναγνωρίσεις τις ρίζες σου, να διαπιστώσεις μέχρι που κουβαλάς τον γονιό σου. Παρότι, λοιπόν, είναι ένα έργο που γράφεται με αφορμή ένα θάνατο, δεν είναι παρά ένα έργο που σφύζει από ζωή».

Γραμμένο στα τέλη της δεκαετίας του ’70, αποτυπώνοντας την φτωχική ζωή της ιρλανδικής επαρχίας στα τέλη της δεκαετίας του ’60, το «Da», όπως παρατηρεί η Μαρία Καλλιμάνη, «δεν έχει τα χαρακτηριστικά μιας ηθογραφίας. Η γραφή του είναι εντυπωσιακά καθαρή, είναι μια σειρά από βιωμένες εμπειρίες». Γι’ αυτό και το ανέβασμα του, μετά από 40 και πλέον χρόνια, από εκείνη την πρώτη του παρουσίαση είναι κατά τον Βαλτινό μια δυνατότητα «να αφομοιωθεί από μια άλλη γενιά, το χάσμα της οποίας με τους γονείς της αισθάνομαι πως είναι πολύ μεγαλύτερο».

Γρηγόρης Βαλτινός και Νεκταρία Γιαννουδάκη.

Η ακροβατική διάθεση της γραφής του Χιου Λέοναρντ ανάμεσα στο δραματικό και το κωμικό στοιχείο χρειάζεται «ειδικές συνθήκες και ‘ειδικούς’ ηθοποιούς. Δηλαδή, ηθοποιούς με μια ευελιξία κίνησης» παρατηρεί ο Γρηγόρης Βαλτινός που με αυτά τα κριτήρια συνέθεσαν την διανομή της παράστασης σε συνεργασία με τον Πέτρο Ζούλια.

Ο ίδιος στον ομώνυμο ρόλο και ο Μιχάλης Οικονόμου στο ρόλο του γιου του Τσάρλι, είναι ηθοποιοί χαρακτηριστικά ‘ακατάτακτοι’ τόσο μέσα από τις επιλογές τους, όσο και μέσα από τις επιδόσεις τους. Στο ρόλο της μητέρας, η Μαρία Καλλιμάνη, τονίζει πως τα πρόσωπα του ‘Da’ «είναι πρόσωπα καθαρά και ολοκληρωμένα, άνθρωποι της διπλανής πόρτας, αναγνωρίσιμοι σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους. Γι’ αυτό και το αστείο βρίσκεται εκεί που δεν το περιμένουν. Για εμάς που τους υποδυόμαστε, πρέπει να δούμε τον κανόνα πως ‘η κωμωδία παίζεται πολύ δραματικά’».

Για τον Γρηγόρη Βαλτινό, ο Da είναι ένας κλασικός ρόλος «γι’ αυτό κι ένας ρόλος με πολλά επίπεδα και απαιτήσεις. Είναι ένα πρόσωπο που, σε μια εποχή σκληρής επιβίωσης, διακρίνεται για την αθωότητα του. Πιστεύει στην αγάπη και στη συντροφικότητα. Έχει επιλέξει αυτές τις αξίες ως τρόπο ζωής. Γι’ αυτό αισθάνομαι πως είναι μια πολύτιμη φιγούρα, εκπροσωπεί αξίες που χάνονται και φθίνουν» εξηγεί, επιβεβαιώνοντας πόσα πολλά χρόνια επιθυμούσε να τον συναντήσει μα και πόσους άλλους ρόλους και ερμηνείες είχε φορτίσει με αυτές τις ποιότητες.

Ο πατέρας ζωντανεύει μέσα στο μυαλό του γιου του Τσάρλι, αλλά ο Μιχάλης Οικονόμου που τον υποδύεται ξεκαθαρίζει πως δεν είναι ένας απλός αφηγητής. «Όλο το έργο συμβαίνει μέσα στο κεφάλι του. Εκεί αναγεννούνται οι αναμνήσεις του: Από την παιδική του ηλικία, μέχρι την πρώτη του σχέση και τη φυγή του από το σπίτι. Ο ήρωας αυτός κάνει μαζί ένα ταξίδι αυτογνωσίας και συμφιλίωσης με το παρελθόν του. Φτάνει, λοιπόν, να κατανοήσει τη σημερινή του ταυτότητα: Η σχέση με τον πατέρα του φωτίζει την σχέση του με τον ίδιο του τον εαυτό», εξηγεί ο πρωταγωνιστής της παράστασης.

Την διανομή συμπληρώνουν ο Γιώργος Σουξές, η Νεκταρία Γιαννουδάκη, ο Στρατής Χατζησταματίου (στο ρόλο του νεαρού Τσάρλι), η Κωνσταντίνα Κλαψινού και ο Βασίλης Παπαδημητρίου.

Βασίλης Παπαδημητρίου και Μιχάλης Οικονόμου.

Απόλυτος οδηγός για την σκηνοθετική προσέγγιση του Πέτρου Ζούλια στο «Da» είναι η ίδια η δραματουργία, αυτή η σύνθεση αναμνήσεων, που χωρίς γραμμική αφήγηση φτιάχνουν το μωσαϊκό παράλληλων βίων. «Η αποσπασματική υφή στην αφήγηση, αυτή η αυθαιρεσία συνειρμών, εκτός από τη μεγάλη μαστοριά του συγγραφέα αποκαλύπτει και την ανάγκη να την ακολουθήσουμε. Κι αυτή είναι η πιο μεγάλη πρόκληση και για μένα και για τους ερμηνευτές», παρατηρεί ο Πέτρος Ζούλιας, που την ίδια ώρα εστιάζει στην καίρια εναλλαγή μεταξύ δράματος και κωμωδίας που επίσης χαρακτηρίζουν το έργο. «Τελικά, είναι μια παρτιτούρα που έχει όλες τις νότες: Έχει πίκρα και θυμό, το σημαντικό και το γελοίο, το βαθύ και το ευτελές συναίσθημα. Συνεπώς, με απασχολεί να αποδώσω όλα αυτά που έχω στη διάθεση μου».
Στην πρώτη του συνεργασία με τον Ζούλια, ο Γρηγόρης Βαλτινός – συχνός σκηνοθέτης των παραστάσεων του «Ιλίσια» – παρατηρεί πως «έχουμε το ίδιο θεατρικό dna, η σύμπνοια μας δυναμώνει το αποτέλεσμα και το μόνο που με απασχολεί είναι ο ρόλος. Ο σκηνοθέτης έχει ηρεμήσει πολύ μέσα μου».

Παρακολουθώντας την αισθητική της εποχής όπου διαδραματίζεται το έργο – δηλαδή την επαρχία της Ιρλανδίας λίγο πριν τα seventies – ο Νίκος Χαρλαύτης σχεδιάζει τα κοστούμια της παράστασης και η Μαίρη Τσαγκάρη τα σκηνικά. Ωστόσο, ο σκηνικός χώρος δεν συνιστά μια απόλυτα ρεαλιστική καταγραφή, αφού επιδιώκει να ενισχύσει και το στοιχείο της αναδρομής – ανάμνησης του γιου, Τσάρλι.

Κι έτσι ενώ υπάρχει αναφορά στα φτωχικά σπίτια της εργατικής τάξης της Ιρλανδίας, το σκηνικό προσομοιάζει με «ένα κολάζ παιδικής χαρτοκοπτικής» σχολιάζει ο Γρηγόρης Βαλτινός. «Είναι ένα σπίτι αλλά και ένας μη χώρος, αφού χανόμαστε στους δαίδαλους και τις διάφορες περιοχές μνήμης που επισκέπτεται ο Τσάρλι». Το αισθητικό προφίλ της παράστασης συμπληρώνουν οι φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα.