Πού βρίσκεται το ελληνικό θέατρο μετά το #metoo;

Το όνομα του Δημήτρη Λιγνάδη – του αποπεμφθέντα καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου και δις καταδικασθέντα για σεξουαλική κακοποίηση – ακούστηκε ελάχιστα ή με δισταγμό στο χώρο της Κεντρικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, χθες στη διάρκεια της ανοιχτής συζήτησης για το «Me too στο ελληνικό θέατρο». Παρόλα αυτά, ο οργανισμός που στιγματίστηκε τρομακτικά από την, χωρίς προηγούμενο, υπόθεση και συνεχίζει να μεταδίδει κραδασμούς στο χώρο της ελληνικής τέχνης έδειξε χθες έναν από τους τρόπους να επουλωθούν οι πληγές: Με δημόσιο διάλογο.

Το πάνελ των ομιλητών επί σκηνής του Εθνικού Θεάτρου.

Καλώντας επί σκηνής καλλιτέχνες που έχουν διατυπώσει την άποψη τους για μια κοινωνία συμπερίληψης και ισότιμης διαχείρισης – Ακύλλα Καραζήση, Γιώργο Καπουτζίδη, Σπύρο Μπιμπίλα, Ρένια Λουϊζίδου, Ιώ Βουλγαράκη, Δημήτρη Καραντζά, Φένια Αποστόλου, Ίντρα Κέιν και Χριστίνα Χειλά – Φαμέλη – ο τραυματισμένος θεσμός του Εθνικού αποφάσισε να εξετάσει αν, όπως σχολίασε ο σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς, «η υπόθεση του metoo είναι σε μια προοδευτική διαδικασία ή μπήκε σε μια χρονική παρένθεση».

Η σκηνοθέτρια και μέλος της ομάδας γυναικών καλλιτεχνών WOMA, Ιώ Βουλγαράκη τόνισε πως «είναι πολύ νωρίς να μιλήσουμε για περιορισμό των στερεοτύπων. Η πατριαρχία είναι μια συμπαγής κατασκευή αιώνων και είναι αφελές να πιστεύουμε πως κάτι νέο έχει συντελεστεί. Δεν έχουμε έρθει καν αντιμέτωποι με τις γκρίζες ζώνες του προβλήματος. Το μόνο που ίσως έχει αλλάξει είναι πως υπάρχει φόβος από την άλλη πλευρά», τόνισε, παραπέμποντας στην συρρίκνωση κακοποιητικών συμπεριφορών με το φόβο της κοινωνικής έκθεσης και διαπόμπευσης.

Δημήτρης Καραντζάς, Ακύλκκας Καραζήσης και Γιώργος Καπουτζίδης.

Παρότι το θέατρο γεννήθηκε για να λειτουργεί ως ελευθεριακός χώρος, βρέθηκε να υπακούει σε μια σκληρή ιεράρχηση και σε κανόνες απόλυτης εξουσίας. Αυτό τόνισε ο ηθοποιός, σκηνοθέτης και καθηγητής στην δραματική σχολή του Εθνικού, Ακύλλας Καραζήσης υπενθυμίζοντας πως «η κακοποιητική σχέση με τους σκηνοθέτες έφτασε να παίρνει ανεκδοτολογικό χαρακτήρα» μη μπορώντας να αντιμετωπιστεί διαφορετικά για δεκαετίες. «Στο μεταξύ, οι ψυχές εξακολουθούν να τσακίζονται, οι ιεραρχίες να μην αμφισβητούνται και να παραμένουν μεγάλα κομμάτια του ελληνικού θεάτρου βουβά απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα». Ο κ. Καραζήσης επιτέθηκε στην εξουσιαστική δομή μέχρι και των παραδοσιακών ακροάσεων, μιλώντας «για κακοποιητικούς τρόπους σε ιεροεξεταστικές διαδικασίες» υπενθυμίζοντας την γενικότερη ανάγκη να βρεθούν νέοι τρόποι στην θεατρική δημιουργία.

«Ήρθε η ώρα ν’ αλλάξουμε μοντέλο», προσέθετε ο Γιώργος Καπουντζίδης τονίζοντας πως «η κακοποίηση δεν μπορεί να είναι μέρος της διαδικασίας και πως δεν πρέπει να δεχόμαστε πως μπορούν να προκύψουν καλές παραστάσεις από κακοποιημένους ανθρώπους». Σχολίασε έτσι (εμμέσως πλην σαφώς) παλιές και λανθασμένες πρακτικές εργασίας που συνδέθηκαν με προσωπικότητες του θεάτρου όπως ο Κάρολος Κουν και ο Λευτέρης Βογιατζής.

«Ήρθε η ώρα ν’ αλλάξουμε μοντέλο» εισηγήθηκε ο Γιώργος Καπουτζίδης.

Αν το απόστημα έσπασε μόλις μερικούς μήνες πριν, αυτό δεν συνέβαινε για ολόκληρες δεκαετίες υπό το φόβο της επαγγελματικής απόρριψης. «Αν μιλούσες σε κατηγορούσαν για αντιεπαγγελματική συμπεριφορά ή για μη εργασιακή διαθεσιμότητα. Όμως, δεν ήταν μόνο τα θύματα που σιωπούσαν αλλά και εμείς οι ενδιάμεσοι. Οι άνθρωποι που δεν υπήρξαν ούτε θύτες, μα ούτε κακοποιημένοι. Ήταν, ωστόσο, μάρτυρες τέτοιων φαινομένων. Ε, λοιπόν, αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούμε πια να μένουμε αμέτοχοι» συμπλήρωνε η Ρένια Λουϊζίδου.

Σπύρος Μπιμπίλας και Ρένια Λουϊζίδου.

Τους τελευταίους μήνες, οι εργασιακές σχέσεις στο Εθνικό Θέατρο (και άλλους κρατικούς οργανισμούς) φιλτράρονται μέσα από τον άρτι καρτατισθέντα Κώδικα Δεοντολογίας και όπως σημείωνε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του οργανισμού, Γιάννης Μόσχος «όλες οι συμβάσεις πλέον υπάγονται σε αυτόν», αποτελώντας ένα επιπλέον εργαλείο καταγγελίας πιθανής κακοποιητικής συμπεριφοράς. Την ίδια ώρα, στο ελεύθερο θέατρο τα πράγματα μοιάζουν να είναι πολύ πιο πίσω, καθώς όπως διευκρίνιζε ο πρόεδρος του ΣΕΗ, Σπύρος Μπιμπίλας, ο Κώδικας Δεοντολογίας θα δουλευτεί μαζί με τις Συλλογικές Συμβάσεις αφού που οι θεατρικοί παραγωγοί είναι διασπασμένοι σε τρεις διαφορετικές ενώσεις.

Η θεσμική κατοχύρωση μοιάζει να έχει κρίσιμο ρόλο στην προστασία των εργασιακών δεδομένων καθώς ο αποκλεισμός ή η ελάχιστη παρουσία γυναικών σε εγχειρήματα υψηλού ρίσκου είναι πάγιο φαινόμενο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που έφερε η Ιώ Βουλγαράκη για τις γυναίκες σκηνοθέτριες που έχουν προσκληθεί να αναλάβουν παραστάσεις στην Επίδαυρο: Μόνον 13 στα 67 χρόνια του θεσμού ενώ το περασμένο καλοκαίρι καμία σκηνοθέτρια δεν εργάστηκε για τις οκτώ παραγωγές των Επιδαυρίων. «Είναι αμείλικτη η πραγματικότητα και πρέπει να προστατευτεί η κατάσταση θεσμικά. Δεν πρόκειται να εκπαιδευτούμε ως εκ θαύματος» σημείωνε. Η εκπροσώπηση δε, μειονοτήτων όπως των trans ατόμων ή ανθρώπων με κάποια μορφή αναπηρίας μοιάζει να είναι εκτός ατζέντας, θέτοντας κι εκεί ένα τεράστιο ζήτημα μη ορατότητας ολόκληρων κοινωνικών κατηγοριών μέσα στο θέατρο.

«Η υπόθεση του metoo είναι σε μια προοδευτική διαδικασία ή μπήκε σε μια χρονική παρένθεση» αναρωτήθηκε ο Δημήτρης Καραντζάς.

Με τις πολύκροτες δίκες Δημήτρη Λιγνάδη και Πέτρου Φιλιππίδη να είναι σε εξέλιξη και το χώρο να έχει απομονώσει κάποιες άλλες «αυθεντίες» που κατηγορήθηκαν για πρακτικές κακοποιητικών συμπεριφορών, το ελληνικό θέατρο επαναφέρει – έστω και με αργές διαδικασίες – τη συζήτηση περί me too. Αντίθετα, άλλοι επαγγελματικοί κλάδοι, όπως παρατήρησε ο Σπύρος Μπιμπίλας «σιωπούν με μεγάλη ενοχή παρότι βράζουν από κακοποιητικά συμβάντα σε χώρους εργασίας». «Ναι, η κοινωνία έχει πάρει κάποια μηνύματα από το δικό μας επάγγελμα, αλλά χρειάζεται να γίνει μια ρευστή πραγματικότητα για όλους τους χώρους».

Όταν η ελληνική κατάσταση μαστίζεται καθημερινά από νέα αποτρόπαια περιστατικά γυναικοκτονιών, βιασμών και κακοποίησης, η απόφαση του Εθνικού Θεάτρου να διοργανώσει αυτή τη συζήτηση λαμβάνει καθαρά κοινωνικά χαρακτηριστικά, υπερβαίνοντας τα στενά όρια του θεατρικού και καλλιτεχνικού χώρου. Ίσως, αυτή θα ήταν μια αναγκαία συνειδητοποίηση για διοργανωτές και συμμετέχοντες επόμενων ανάλογων συζητήσεων στο Εθνικό Θέατρο ή αλλού. Την συζήτηση στο Εθνικό συντόνισε η αναπληρώτρια διευθύντρια του οργανισμού, Σοφία Ευτυχιάδου.