Συν & Πλην: «Ο άνθρωπος από το Παντόλσκ» στο Εθνικό Θέατρο

To Παντόλσκ είναι μια βιομηχανική πόλη – ανεπτυγμένη από τις αρχές του 20ου αιώνα – στα περίχωρα της Μόσχας, χτισμένη πλάι σ’ έναν παραπόταμο του Μόσκοβα. Η πρώτη ιστορική αναφορά για το Παντόλσκ γίνεται κατά την Γαλλική εισβολή στη Ρωσία το Σεπτέμβριο του 1812, στην περιφέρεια του οποίου είχαν στρατοπεδεύσει οι ρωσικές δυνάμεις. Δυο αιώνες μετά, σ’ αυτήν την ψυχρή, γεμάτη από εργατικές πολυκατοικίες κατάλοιπα του σοβιετισμού, ζει ο Νικολάϊ Φρολόφ: Ένας 30άρης δημοσιογράφος τοπικής εφημερίδας, που ζει με μισθό πείνας, αναγκάζεται να συγκατοικεί με τη μάνα του μετά το διαζύγιο του. Μοναδική ανάσα στη βαρετή ζωή του είναι τα μικρά live που διοργανώνει με τη μπάντα του. Μια συνηθισμένη μέρα της ζωής του, σαν όλες τις άλλες, ο Νικολάϊ οδηγείται – χωρίς να έχει κάνει κάποια παράβαση – σ’ ένα αστυνομικό τμήμα. Εκεί, σύντομα διαπιστώνει το λόγο της σύλληψης του: Ζει μια άχαρη, αδιάφορη καθημερινότητα, αφήνει τις μέρες του να περνούν, αρκείται σε μια μίζερη δουλειά στην οποία πηγαίνει αφού αλλάζει επί 1.5 ώρα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, συμβιβάζεται με μια σύντροφο που ούτε όμορφη είναι, ούτε την αγαπάει και η δική του «τσεχωφική Μόσχα» δεν είναι παρά το Άμστερνταμ, που κατάφερε να επισκεφτεί κάποια φορά με το γκρουπάκι του. Το μοτίβο διαβίωσης του είναι θλιβερό, σύμφωνα με τους αστυνομικούς που τον συλλαμβάνουν, οι οποίοι – ώ, τι έκπληξη – δεν του ασκούν βία, αλλά επιχειρούν να τον… προσηλυτίσουν για την ευτυχία που δεν επιδιώκει. Η σύλληψη του δεν περιλαμβάνει τις τυπικές μπατσικές συμπεριφορές (ξύλο, προσβολές, κατασκευή κατηγοριών και άλλες παραβάσεις καθήκοντος) αλλά παραπέμπει σε μια ψυχιατρική κατήχηση το παράλογο δίδαγμα της οποίας συνοψίζεται στην εξής οδηγία: Δεν φταίει το χαμηλό βιωτικό σου επίπεδο, αλλά εσύ που δεν αναγνωρίζεις τις μικρές χαρές της ζωής.

Το πρώτο θεατρικό έργο του 53χρονου Ντιμίτρι Ντανίλοφ είναι γραμμένο το 2016 και βραβευμένο με τη σημαντικότερη θεατρική διάκριση της «Χρυσής Μάσκας» για το καλύτερο θεατρικό έργο. Δίκαια τον έχει κατατάξει ανάμεσα στους Ρώσους συγγραφείς της νεότερης γενιάς που αντιπαρατίθενται με τη νέα ρωσική πραγματικότητα, υπό τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Σε ευθεία συνομιλία με τη «Δίκη» του Κάφκα, την διαλεκτική του Τσέχωφ για την αναζήτηση της ευτυχίας και φυσικά τις οργουελικές δυστοπίες, ο Ντανίλοφ κάνει σαφές πως η σύγχρονη ζωή βιώνεται μόνο με την αποδοχή του παραλογισμού που τη διέπει. Η ρεαλιστική γραφή στον «Άνθρωπο από το Παντόλσκ» είναι, νοτισμένη από το θέατρο του παραλόγου – που αναπόφευκτα γεννά πικρό, εφιαλτικό χιούμορ – σαρκάζοντας τα ήθη του ρωσικού καπιταλισμού αλλά και του καπιταλισμού εν γένει. Αφού είτε ζει κανείς στην καρδιά της Ρωσίας, είτε οποιασδήποτε άλλης σύγχρονης πόλης, η εξουσιαστική καταπίεση ορίζει τις ζωές μας.

Με καλή πρώτη ύλη – ένα ενδιαφέρον νέο έργο χνάρια του θεάτρου του παραλόγου – έρχεται η πρώτη φετινή παραγωγή της Νέας Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου. Παρακολουθώντας τη ρεαλιστική γραφή του πρωτότυπου, φορτισμένη με ενέργεια και κωμικό τέμπο – καμιά φορά παραπάνω από το αναγκαίο – και απολαμβάνοντας έναν άξιο θίασο, η τελευταία σκηνοθεσία του Γιώργου Κουτλή συγκεντρώνει πολλά από τα χαρακτηριστικά μιας νέας θεατρικής επιτυχίας.

Χαρακτηριστική σκηνή από την παράσταση με τους Αλέξανδρο Σιάτρα, Δημήτρη ‘Ημελλο, Άρη Μπαλή και Γιλμάζ Χουσμέν.

Εξοικειωμένος με τη ρωσική δραματουργία, ο Γιώργος Κουτλής μας γνωρίζει τον Ντιμίτρι Ντανίλοφ, καρπό της νεότερης σοδειάς της ρωσικής σκηνής που δεν διστάζει να αναμετρηθεί με την μετα – κομμουνιστική Ρωσία και δη την Ρωσία του Πούτιν. Μέσα από ένα καθημερινό λόγο και με καθημερινούς ήρωες, ο Ντανίλοφ σαρκάζει ανενδοίαστα την εφιαλτική πραγματικότητα μιας καινούργιας πατριωτικής, καθεστωτικής ηθικής, όπου ο πολίτης είναι αποκλειστικά υπεύθυνος της ευτυχίας και της ευημερίας του.

Στις αρετές της παράστασης αθροίζονται οι καλοί ηθοποιοί της, που συστήνουν και μια ωραία δεμένη ομάδα – κατά τις απαιτήσεις μιας κωμικής φόρμας. Ο πιο έμπειρος Δημήτρης Ήμελλος στο ρόλο του Πρώτου Αστυνομικού πετυχαίνει να συμπυκνώσει τα πρόσωπα του νέο-αυταρχισμού που δεν του λείπουν ούτε οι παλιές πρακτικές ούτε τα νέα αντανακλαστικά βίας στην επιβολή εξουσίας. Σε πολύ καλή επικοινωνία με τον Άρη Μπαλή, στο ρόλο του δύστυχου συλληφθέντα, που μεταμορφώνεται σε τυπική φιγούρα ανθρωπάκου εγκλωβισμένου στον καθεστωτικό εφιάλτη – μια από τις καλύτερες στιγμές του.
Έχει η εξουσία θελκτικό – πόσο μάλλον αισθησιακό – και καλλιεργημένο πρόσωπο; Η Ελένη Κουτσιούμπα στο ρόλο της γυναίκας αστυνομικού καταφάσκει – σε μια από τις ελάχιστες φορές που την βλέπουμε εκτός της ομάδας των 4frontal. Ο Γιλμάζ Χουσμέν απολαστικότατος στο ρόλο του φοβισμένου ανθρωπάκου που ξεθαρρεύει ‘αναμορφωμένος’ κατά τις επιταγές της αστυνομίας. Ωραία ενταγμένος στο σύνολο και ο Αλέξανδρος Σιάτρας στο ρόλο του Δεύτερου Αστυνομικού.

Συστήνοντας ένα άγνωστο – στην Ελλάδα – έργο της νέας ρωσικής δραματουργίας, ο Γιώργος Κουτλής παρουσιάζει μια ακόμα αξιοσημείωτη παράσταση στη σύντομη, αλλά πυκνή σκηνοθετική του πορεία. Με οδηγό το στοιχείο του παραλόγου και την θεώρηση του Ιονέσκο πως «τα πάντα είναι κωμικά», αφηγείται σε ρεαλιστικό καμβά και με υψηλή ενέργεια ένα σύγχρονο καφκικό μύθο· ευτυχώντας και με ένα καλά συντονισμένο πρωταγωνιστικό team.

Όπως και στους «Παίκτες» (του ίδιου σκηνοθέτη) έτσι και στον «Άνθρωπο από το Παντόλσκ», ο Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου επιμελείται την κινησιολογία αλλά και την ροή της κίνησης στην παράσταση, συμβάλλοντας στον καλό ρυθμό της και στην ανάδειξη μιας λεπτής κωμικότητας.

Τα γκρίζα σκηνικά του Πάρη Μέξη και οι ‘θαμποί’ φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου αναλαμβάνουν να δημιουργήσουν την αίσθηση μιας θλιβερής, παρακμιακής πραγματικότητας, όσο κι αν τα «όργανα της τάξης» ουρλιάζουν για το αντίθετο.

Η σκηνοθετική αγωνία για περισσότερο γέλιο ‘αναγκάζει’ στιγμές της αφήγησης να λοξοκοιτάξουν επίμονα προς την κωμωδία. Θα ήταν, όμως, εξίσου επιδραστικές αν έπλεαν στο άρρητο φάσμα του ασθμαίνοντος παραλόγου.

Συστάσεις με μια ενδιαφέρουσα νέα δραματουργία της ρωσικής σκηνής, μέσα από μια εύρυθμη και καλοδουλεμένη – από κάθε άποψη – παράσταση.