Πριν κατακτήσει το μέλλον της, η Πειραματική Σκηνή του Εθνικού, γυρίζει στο παρελθόν της

Κι ενώ το σκηνικό των «Προβοκατόρων» – της πρώτης (για φέτος) παραγωγής της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου – είχε στηθεί στο -1 του Rex για την αποψινή πρεμιέρα, οι άνθρωποι που έφεραν την Πειραματική ως εδώ, το εγκαινίαζαν πρώτοι. Ο θεσμός των συζητήσεων στο Εθνικό Θέατρο εμπλέκει και την Πειραματική Σκηνή που, στην 26χρονη ιστορία της, επανεκκινεί για τρίτη φορά.

Και αυτός είναι ένας λόγος για να ανατρέξει στο ένδοξο μα και συχνά, μετ’ εμποδίων, παρελθόν της. Οι καλλιτεχνικοί υπεύθυνοι που την χειρίστηκαν στις τρεις αυτές δημιουργικές περιόδους, ο ιδρυτής και πρώτος επικεφαλής της Νίκος Περέλης, ο διαμορφωτής της Στάθης Λιβαθινός και το δίδυμο των Ανέστη Αζά και Πρόδρομου Τσινικόρη που πήραν τρίτοι την σκυτάλη, πρωταγωνίστησαν στη δημόσια χθεσινοβραδινή συζήτηση που αναρωτιόταν τι σήμαινε πειραματισμός στα ελληνικά 90s, τι σημαίνει ακόμα, τι θέση έχει η Πειραματική σήμερα στο θεατρικό τοπίο και κατά πόσο κατάφερε τελικά να το διαμορφώσει, ξεβολεύοντας το.

Ο Στάθης Λιβαθινός, πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου και ανανεωτής της Πειραματικής Σκηνής από το 2001.

«Μερικά πράγματα χρειάζονται χρόνο για να λειτουργήσουν. Πολλά έχουν συμβεί και άφησαν το αποτύπωμα τους μέσα από μια βραδυφλεγή δυναμική. Όπως, ο Κάρολος Κουν στην δεκαετία του ’60 ανέβαζε παραστάσεις που παρακολουθούσαν 15 άτομα στο Θέατρο Τέχνης, άφησε το αποτύπωμα του μέσα από τον τρόπο που τελικά επικοινώνησαν οι συνένοχοι του. Για καθετί καινούργιο χρειάζεται χρόνος και εκπαίδευση, πόσο μάλλον όταν το ελληνικό σύστημα φέρει μια τεράστια αντίσταση στην αλλαγή και μια εμμονή στη μετριότητα» παρατηρούσε χθες ο Στάθης Λιβαθινός, υπεύθυνος της Πειραματικής Σκηνής από το 2001 έως το 2007, μια εποχή που ο θεσμός των επιχορηγήσεων άκμαζε, ευνοώντας και τους ‘υπόγειους πειραματισμούς’. Για τον Λιβαθινό ήταν μια πυρετώδης εξαετία όπου 50 ηθοποιοί έπαιζαν κυκλικά σε νεωτεριστικές παραστάσεις ρεπερτορίου, μέχρι τελικής πτώσης.

«Η Πειραματική έμοιαζε με ένα ζωντανό στούντιο, ένα εργαστήριο που βρισκόταν διαρκώς σε οργασμό, μια ζωή μέσα στο θέατρο χωρίς όρια παρά μόνο με πάθος γι’ αυτό που κάναμε. Δεν δουλεύαμε εκεί μέσα, εκεί μέσα ζούσαμε» αναφέρει χαρακτηριστικά ο σκηνοθέτης και, μεταξύ άλλων, πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού. Ήταν ο δεύτερος επίλεκτος του Νίκου Κούρκουλου – στον οποίο ανήκει και η πρωτοβουλία ίδρυσης της Πειραματικής αλλά όχι και η καθαυτή ιδέα.

Ο πρώτος και ο τελευταίος: Ο νυν καλλιτεχνικός υπεύθυνος της Πειραματικής Γιώργος Κουτλής και ο πρώτος, Νίκος Περέλης.

Ήταν ο σκηνοθέτης Νίκος Περέλης που είδε την ιδέα την οποία επεξεργαζόταν για, τουλάχιστον 20 χρόνια – «να φύγει η μούχλα από το Εθνικό και μάλιστα μια μούχλα ανωτάτου επιπέδου» – να εκτονώνεται τελικά στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Μέχρι τότε περιέφερε την ιδέα του για έναν «εκπαιδευτικό χώρο όπου θα έμπαιναν οι απόφοιτοι των σχολών να αναβαπτιστούν και να αναζητήσουν νέους τρόπους ερμηνείας» σε πολλούς ιθύνοντες (ανάμεσα τους τον Άγγελο Τερζάκη και τον Σπύρο Ευαγγελάτο) συναντώντας ‘τοίχο’. Μια σύμπτωση – η βράβευση του Περέλη με το κρατικό βραβείο συγγραφής για το έργο «Η μοναξιά των σκουληκιών» – τον έφερε σε επαφή με το Νίκο Κούρκουλο. Και τότε άδραξε την ευκαιρία να υλοποιήσει το όραμα του. Το 1996 η Πειραματική Σκηνή θα ξεκινούσε επίσημα τη λειτουργία της, μετακινώντας αναμφίβολα τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη μοντερνικότητα στο ελληνικό θέατρο σήμερα. «Δεν ξέραμε να απαντήσουμε τι είναι πειραματισμός. Θελήσαμε, όμως, να οργανώσουμε μια εισβολή της ευαισθησίας και του νου στο χώρο της θεατρικής διερεύνησης. Ήταν μια κίνηση με ρίσκο, κίνδυνο, πρόκληση και ανατροπή. Πρώτα ασχοληθήκαμε με τον ηθοποιό, να συσπειρώσουμε ηθοποιούς στοχεύοντας στην αληθινή νεωτερικότητα μέσα από ένα πρόγραμμα μακρόχρονης πορείας που θα τεκμηρίωνε την έρευνα και θα κατέληγε στην καινοτόμο θεατρική πράξη» θυμάται ο κ. Περέλης.

Στα πέντε χρόνια που θήτευσε στην πρώτη εκδοχή της Πειραματικής συνεργάστηκε με 200 καλλιτέχνες· και η πρώτη εξ αυτών, η σκηνοθέτιδα Βαρβάρα Δούκα και σημερινή καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κέρκυρας, ήταν παρούσα στο ακροατήριο. Σκηνοθετώντας τότε ένα νεοελληνικό μονόπρακτο ως μια από τις ελάχιστες γυναίκες της σκηνοθεσίας που είχαν βρεθεί στο Εθνικό, νομιμοποιείται σήμερα να λέει πως «η Πειραματική δεν πρέπει να ανήκει στα υπόγεια γιατί το πείραμα έχει ανάγκη να φανεί, θέλει χρήματα και θέλει νέα μέσα για να αναδειχθεί».

Ανέστης Αζάς και Πρόδρομος Τσινικόρης, ένα δίδυμο που οδήγησε την Πειραματική μέχρι το 2019.

Η νεότερη γενιά καλλιτεχνικών υπεύθυνων της Πειραματικής Σκηνής, ο Ανέστης Αζάς και ο Πρόδρομος Τσινικόρης ξεκίνησαν να δουλεύουν για τον θεσμό την Άνοιξη του 2015, δηλαδή λίγους μήνες πριν την κρίση των capital controls. Αποφάσισαν, όπως είπαν, να αναλάβουν «την ευθύνη της γενιάς τους» και να αναθέσουν την Πειραματική Σκηνή σε σκηνοθέτες που είχαν βρεθεί σε, τρομακτικά, δεινή θέση μέσα στην οικονομική κρίση και την παύση των επιχορηγήσεων. «Προσανατολιστήκαμε σε ένα καλό προγραμματισμό, θεσπίσαμε θεματικούς κύκλους και δρομολογήσαμε μια πιο πολιτικοποιημένη σκηνή, που συνδιαλέγεται με την πραγματικότητα, που την σχολιάζει» λένε σήμερα.

Υπήρξαν οι τρίτοι στην ιστορία της Πειραματικής Σκηνής, αφού ο Δημήτρης Λιγνάδης ως καλλιτεχνικός διευθυντής και πριν την αποπομπή του, διέκοψε ξανά τη λειτουργία της. Μέχρι τη νέα διοίκηση του Γιάννη Μόσχου που, όχι μόνο την επαναφέρει αλλά και την αναζωογονεί, αναθέτοντας την διαδοχικά σε τρεις σκηνοθέτες της νεότερης γενιάς: Τον Γιώργο Κουτλή για φέτος (ήταν κι αυτός στο πάνελ ως συντονιστής της συζήτησης) την Κατερίνα Γιαννοπούλου για την επόμενη σεζόν και την Ελένη Ευθυμίου για την περίοδο 2024-2025. «Είναι πολύ πιο δύσκολο να συνεχίσει κανείς κάτι, παρά να αρχίσει κάτι καινούργιο. Και είναι πολύ σημαντικό που η Πειραματική βρίσκει την συνέχεια και την εξέλιξη της» σχολίαζε ο Στάθης Λιβαθινός, επιβραβεύοντας την αναγέννηση του θεσμού από τον σημερινό καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού, Γιάννη Μόσχο.

Συνέχεια στην ιστορία της Πειραματικής δίνει ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού, Γιάννης Μόσχος.

Από την ίδρυση της Πειραματικής Σκηνής, μέχρι σήμερα, το τοπίο του ερευνητικού θεάτρου έχει διευρυνθεί, έχει φύγει από την σκέπη του κρατικού οργανισμού· τόσο που ο πειραματισμός φωλιάζει και στα πιο μικρά θέατρα της πόλης. Αν και όπως παρατηρεί ο Ανέστης Αζάς «είναι ουσιαστικά θεσμικό να υπάρχει πειραματισμός μέσα σε ένα Εθνικό Θέατρο». «Η Πειραματική έχει τον χαρακτήρα μιας θεατρικής ουτοπίας την εκάστοτε στιγμή που συμβαίνει, όποια κι αν είναι αυτή» συμπλήρωνε ο Πρόδρομος Τσινικόρης ενώ ο Στάθης Λιβαθινός τόνισε πως θα χρειάζεται σε κάθε εποχή, πάντα κόντρα στο ρεύμα. Πρέπει κάθε τόσο να βρίσκεται ένας αμνός που θα πιάνει το νήμα και θα το πηγαίνει παρακάτω».

Η χθεσινή συζήτηση ήταν η πρώτη για το παρόν και το μέλλον της Πειραματικής Σκηνής που θα οργανώνονται μια φορά το μήνα, ενώ παράλληλα θα παρουσιάζονται θεατρικά αναλόγια νέων συγγραφέων. Η επόμενη συνάντηση έχει οριστεί για τις 8 Ιανουαρίου, όπου η Ελευθερία Ντεκώ και η Εύα Μανιδάκη θα μιλήσουν για το φως και το χώρο στη θεατρική σκηνή.