Αγγελική Τουμπανάκη, ποιες γυναίκες σε εμπνέουν;

Ήταν 8 Μαρτίου, γιορτάζαμε την φετινή Ημέρα της Γυναίκας, όταν η Αγγελική Τουμπανάκη παρουσίασε για πρώτη φορά στη σκηνή του Half Note το πρότζεκτ “For Women”, μία μουσική παράσταση αφιερωμένη στη γυναίκα των τόπων και των χρόνων, τη γυναίκα που ονειρεύεται, που ερωτεύεται, που πονά, που επαναστατεί. Έχοντας επιλέξει τραγούδια που υμνούν τη γυναικεία φύση σε κάθε της έκφανση, η world jazz βοκαλίστρια μάς συγκίνησε, κάνοντας την έτσι κι αλλιώς βαρυσήμαντη εκείνη ημέρα, ακόμα πιο ξεχωριστή.

Από τότε, η παράσταση έχει παρουσιαστεί στο αθηναϊκό κοινό άλλες τρεις φορές -αποδεικνύοντας ότι μία φορά δεν είναι αρκετή, για να τιμηθούν οι γυναίκες, που ενέπνευσαν κουλτούρες και μουσικές σε κάθε άκρη του κόσμου.

Κάπως έτσι, η Αγγελική Τουμπανάκη και οι συνεργάτες της, επιστρέφουν για ακόμη μια φορά στο Half Note, για τρεις «For Women» βραδιές, από 16 έως 18 Δεκεμβρίου, με ανανεωμένη όμως μορφή και τρεις ξεχωριστές καλλιτέχνιδες – performers. Μαζί θα φτιάξουν έναν κόσμο, όπου η μουσική συνομιλεί με άλλες μορφές τέχνης, όπως το κουκλοθέατρο, η stand up comedy, η ποίηση.

Με αφορμή τις τρεις νέες παραστάσεις της στο Half Note, εμείς μιλήσαμε με την βοκαλίστρια, performer, καθηγήτρια φωνητικής, αλλά και ερευνήτρια Αγγελική Τουμπανάκη, για τις γυναίκες που την εμπνέουν σε καλλιτεχνικό και καθημερινό επίπεδο.

Αγγελική Τουμπανάκη, φωτογραφία: Γιώργος Βιτσαρόπουλος

To “For Women” είναι ένα project που ονειρευόμουν από καιρό. Αφορμή – έμπνευση ήταν οι συναντήσεις μου από το 2019 με τις κρατούμενες των γυναικείων φυλακών της Θήβας, στα πλαίσια των μουσικών δράσεων του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας σε συνεργασία με το Δίκτυο Στήριξης Φυλακισμένων και αποφυλακισμένων γυναικών. Το 2020 είχα την χαρά να με προσκαλέσουν στη σειρά ντοκιμαντέρ «Συν Γυναιξί» στην ΕΡΤ, η οποία ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά σε γυναίκες. Η ιδέα και σκηνοθεσία ήταν της Νικόλ Αλεξανδροπούλου και οικοδεσπότης ήταν ο αγαπημένος ηθοποιός Γιώργος Πυρπασόπουλος. Η εκπομπή στόχευε να ψηλαφίσει τον καθημερινό φεμινισμό, μέσα από αληθινές ιστορίες γυναικών. Οι ερωτήσεις και όλη η αφηγηματική ροή της εκπομπής ανέσυραν πάλι την ανάγκη μου για ένα μουσικό project αφιερωμένο στην γυναίκα. Στις 8 του Μάρτη του ’21, όταν βρισκόμασταν ακόμα κλεισμένοι στα σπίτια μας, με προσκάλεσαν για να κλείσω μουσικά την πανευρωπαϊκή διαδικτυακή φεμινιστική εκδήλωση. Και τότε σκέφτηκα τα τραγούδια… For Women, που μιλούν για ιστορίες ξεχωριστών γυναικών και τις εξυμνούν για τις πράξεις τους, την ανυποταγή τους, την «τρέλα» τους, την ανατρεπτική τους στάση.

Οι γυναίκες οι ασυμβίβαστες, οι ονειροπόλες και πρωτοπόρες, οι επαναστάτριες και αιρετικές. Τις «συναντώ» μέσα από τα επιστημονικά και καλλιτεχνικά μου μονοπάτια και ανατρέχω συχνά στο βίο τους και το έργο τους για να εναρμονιστώ με τις αξίες που πρεσβεύουν. Με εμπνέουν οι γυναίκες που στο βλέμμα τους έχουν την σπίθα ενός παιδιού, οι γυναίκες που στέκονται αγέρωχες, οι γυναίκες που αγκαλιάζουν, οι αυθεντικές, οι αυθόρμητες, οι γυναίκες που έχουν λόγο, συνείδηση, στάση, αλήθεια.

Με εμπνέουν οι ασυμβίβαστες, οι ονειροπόλες και πρωτοπόρες, οι επαναστάτριες και αιρετικές γυναίκες.

Έμφυλες διακρίσεις σε βάρος των γυναικών υφίσταντο σε όλες τις κοινωνίες και κοινωνικές τάξεις και στην Τέχνη με αποτέλεσμα να μην τους δίνονται οι ίδιες ευκαιρίες. Η παρουσία της γυναίκας στη μουσική και γενικότερα στην Τέχνη συμβάδισε αρκετές φορές με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις των εποχών. Με το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, με την συμμετοχή τους στο εργατικό δυναμικό, οι γυναίκες έσπασαν το κουκούλι του σπιτιού τους. Άρχισαν να αναλαμβάνουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνία, στον πολιτισμό και στις τέχνες. Και την δεκαετία του 1920 όπου ιδέες- στόχοι όπως η ισότητα, φεμινισμός, αντιρατσισμός αρχίσαν επιτέλους να ακούγονται δυνατά, βλέπουμε και την εμφάνιση σημαντικών γυναικών στη μουσική. Αναφέρομαι με θαυμασμό στην σπουδαία Αφροαμερικανίδα τραγουδίστρια, και ακτιβίστρια Bessi Smith, στην συνθέτρια, ενορχηστρώτρια και band leader Cora ” Lovie ” Austin , στην πιανίστρια και συνθέτρια Lil Hardin Armstrong, στην πιανίστρια Mary Lou Williams και στη τρομπονίστρια Melba Liston. Και μετά καταθέτω το σεβασμό μου στις κορυφαίες vocalists Billie Holiday, Nina Simone και Ella Fitzgerald. Η πρώτη ουσιαστική αλλαγή στον καλλιτεχνικό χώρο παρουσιάζεται περίπου το 1950 και θεμελιώνεται το 1960 με το φεμινιστικό κίνημα. Οποίος άντρας ή γυναίκα, καταθέτει καλλιτεχνική αρτιότητα, με γνώση, αισθητική και δουλειά, είναι ελεύθερος από την αγωνία της κριτικής. Είναι συγκεντρωμένος στο όνειρο…

Η τέχνη δεν πρέπει να γνωρίζει γένος, φυλή, φύλο. Μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης δίνεται η ευκαιρία και η δυνατότητα να καταρριφθούν κοινωνικά στερεότυπα και αγκυλώσεις και να λειτουργήσει η τέχνη και ειδικά η μουσική ως μια οικουμενική γλώσσα εξευγενισμού και καθάριας επικοινωνίας.

Αρχικά θα ήθελα να πω ότι λατρεύω το όργανο φωνή, τις συνεργασίες με ερμηνεύτριες, βοκαλίστριες και είμαι ευτυχής όταν δημιουργώ και εκφράζομαι μέσα από την μουσική πολυφωνία. Παράλληλα όμως από τα πρώτα μου βήματα με ενδιέφερε η διαλεκτική και συνθετική σχέση της μουσικής με τις παραστατικές/οπτικοακουστικές τέχνες και την εικαστική δημιουργία. Έτσι στο συγκεκριμένο project θέλησα να έχω προσκεκλημένες από διαφορετικές τέχνες και να μιλήσουν με το τρόπο τους στο For Women, να είναι γυναίκες με προσωπικότητα και κοινωνικό αποτύπωμα.

Η Kumku ζει σε λαγούμια, σκάβει και βρίσκει τρόπους να αναπνέει μέσα από το χορό και τα τραγούδια. Τεντώνει τα χέρια της και φτάνει το ουρανό. Καρφώνει τα πόδια της στη Γη και φτάνει την καρδία της. Χορεύει ταραντέλα ξυπόλητη και κάνει ξόρκια «φτου ξελευθερίας» με τις ιστορίες της. Η Kumku μιλάει την γλώσσα της αγάπης.

*Η Kumku Yamki είναι Σλοβακοκερκυραία, κόρη της Katerina Cakova (Σλοβακία) και της Ζωής Βλάσση (Κέρκυρα). Την ψυχή της κρατάνε με φροντίδα οι Ζωή Βλάσση και Νατάσσα Ταπάκη «ομάδα ΦύΡδηΝΜΙγΔηΝ» απόφοιτες της Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ και της Real Escuela Superior de Arte Dramatico της Μαδρίτης.

Τα τραγούδια… For Women μιλούν για ιστορίες ξεχωριστών γυναικών, εξυμνούν τις πράξεις τους, την ανυποταγή τους, την «τρέλα» τους, την ανατρεπτική τους στάση.

Η Κατερίνα ταξιδεύει πολύ και μοιράζεται με πάθος. Είναι αγρίμι και πεισματάρα. Σου φωνάζει, σου γελάει με την ψυχή της. Μια γυναίκα με έντονη ενσυναίσθηση, υψηλή αισθητική και ένα μυαλό που φλέγεται συνεχώς. Η Κατερίνα μιλάει την γλώσσα όπως την γουστάρει εκείνη.

Η Κατερίνα Βρανά βραβεύτηκε ως η τρίτη καλύτερη κωμικός στον κόσμο και ήταν η πρώτη γυναίκα που κέρδισε αυτό το βραβείο. Φωτό: @Ελίνα Γιουνανλή

Η Idra Kayne τραντάζει το σύμπαν με την φωνάρα της και την εκρηκτική της performance. Χρησιμοποιεί όλο της το είναι για να εκφραστεί και σηκώνει το ανάστημα της με περηφάνια και τσαμπουκά. Η Idra μιλάει την γλώσσα με τόλμη και γκρουβάρει.

Η Idra είναι αφροελληνίδα ηθοποιός και τραγουδίστρια και soul funk εντελώς Queen. Φωτό @Θανάσης Καρατζάς

Έχω γράψει για το For Women: «Η Suzanne σε παίρνει από το χέρι και σου δείχνει πού να κοιτάξεις πάνω από τις πόλεις, ανάμεσα στα σκουπίδια και στα λουλούδια υπάρχουν κρυμμενοι ήρωες, υπάρχουν παιδιά που ζητάνε την αγάπη. Και, στο πέταγμα του Μαύρου Κορακιού της Mitchell, σηκώνεις το κεφάλι στον ουρανό, που αναζητάς μαζί του τη φώτιση, τη μουσική σε κάθε βουτιά στον αέρα. Κι καθώς έρχεται η νύχτα σωπαίνεις και ακούς το σπαραγμό της Llorona, που μόνο οι Σαμάνοι και τα σκυλιά που ουρλιάζουν τη νύχτα μπορούν να την ακούσουν, να τη δουν… να μεταμορφώνεται σε μάγισσα Μοργκάνα και με τα χέρια της να σου χαρίζει νερό θαλασσινό για να μεταλάβουν αυτές οι αρχέγονες των αιώνων, που ανασταίνονται με χορούς Βακχικούς, κυκλωτικούς, την ώρα που η θεία Σάρα της Simone σηκώνει με την δύναμη της πλάτη της όλο τον πόνο και μας λυτρώνει…»

Αυτό το καιρό ακούω και ξανακούω το δίσκο Love Supreme του John Coltrane. Μοναδικός μουσικός επαναστατικός και οραματιστής, ο οποίος ξεπέρασε τους τίτλους και τα ηχητικά μοτίβα της εποχής του, με πανανθρώπινες αξίες. Είπε: «Η μουσική μου είναι η πνευματική έκφραση του εαυτού μου – η πίστης μου, η γνώση μου, η ύπαρξη μου. Όταν αισθανθείς τις δυνατότητες της μουσικής, θέλεις να προσφέρεις κάτι πολύ δυνατό στο κόσμο – να ελευθερώσεις την ανθρωπότητα από τις αναστολές της. Θέλω να μιλήσω στις ψυχές τους».