Θεατής: «Ροβινσώνας Κρούσος» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Από την πρώτη στιγμή που εισέρχεται κανείς στον Νέο Εκθεσιακό Χώρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών για να παρακολουθήσει τον «Ροβινσώνα Κρούσο» του Ντάνιελ Ντεφόε, σε σκηνοθεσία Τατιάνας Λύγαρη, καταλαβαίνει πως πρόκειται για μια παράσταση της οποίας κινητήριος δύναμη είναι η αγάπη και ο σεβασμός για το βιβλίο εν γένει καθώς και η καλλιέργεια του αισθήματος της φιλαναγνωσίας στα παιδιά με έναν απόλυτα δημιουργικό, ευφάνταστο και διασκεδαστικό τρόπο.

Αυτό από τη μια επειδή ένα κλασικό μυθιστόρημα, που στα τριακόσια σχεδόν χρόνια ζωής του αγαπήθηκε από μικρούς και μεγάλους, μεταμορφώνεται επί σκηνής σε μια αισιόδοξη, αστεία, τρυφερή ιστορία, γεμάτη ουσιώδη μηνύματα που αντικατοπτρίζουν τις ιδέες, τις αξίες και τους προβληματισμούς του σύγχρονου ανθρώπου, και από την άλλη επειδή το βιβλίο και η σπουδαιότητα του δηλώνουν το παρόν ως ενταγμένα μέσα το «τελετουργικό» που προηγείται της ίδιας της παράστασης, με αφηγήσεις αποσπασμάτων εμβληματικών λογοτεχνικών έργων όπως ο «Δον Κιχώτης», το «Χόμπιτ» ή ο «Μικρός Πρίγκηπας» να αντηχούν από τα ηχεία μέσα στην αίθουσα εν αναμονή αυτού που αποδεικνύεται μια άκρως ψυχαγωγική και ενδιαφέρουσα εμπειρία.

Η υπόθεση- όπως παρουσιάζεται επί σκηνής μέσα από τη διασκευή του Γιώργου Γαλίτη– επικεντρώνεται γύρω από τον νεαρό Ροβινσώνα Κρούσο, ο οποίος παρά τις επιθυμίες των γονιών του να ζήσει μια «τακτοποιημένη» ζωή αποφασίζει να πραγματοποιήσει το όνειρο του, στα χνάρια εμβληματικών θαλασσοπόρων και εξερευνητών. Σύμμαχος στην επιθυμία του αυτή, η αρραβωνιαστικιά του Φίνα, η οποία τον παροτρύνει προς αυτή την κατεύθυνση με την υπόσχεση πως θα επιστρέψει ύστερα από έναν χρόνο.

Έτσι ο Ροβινσώνας Κρούσος εκκινεί για μια συναρπαστική περιπέτεια και ταυτόχρονα ένα ταξίδι επιβίωσης και αυτό-ανακάλυψης όπου θα συναντήσει μοχθηρούς πειρατές, προληπτικούς ναυτικούς, σοφούς παπαγάλους, κανίβαλους μετρ γαστρονομίας, νάρκισσους μεγαλοεπενδυτές και άλλους απατεώνες, μα πάνω από όλα έναν σπουδαίο φίλο που θα του δώσει ίσως το σημαντικότερο μάθημα. Και καθώς θα βρεθεί ναυαγός σε ένα ερημικό νησί, ένα είναι το επιτακτικό ερώτημα που πλανάται στον αέρα: Θα καταφέρει ποτέ να επιστρέψει σπίτι;

Φωτογραφία: Patroklos Skafidas

Ο «Ροβινσώνας Κρούσος», το πρώτο συγγραφικό έργο μυθοπλασίας του Ντάνιελ Ντεφόε, κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1719. Μέχρι σήμερα η ιστορία του ανθρώπου ο οποίος ύστερα από μια σειρά δοκιμασίες θα καταλήξει για 28 χρόνια ναυαγός σε ένα ερημικό νησί- αν και σε ορισμένα σημεία αμφιλεγόμενη- κατάφερε να ενθουσιάσει τους αναγνώστες, γνώρισε αμέτρητες παιδικές διασκευές και άσκησε καθοριστική επιρροή σε συγγραφείς όπως ο Τζέιμς Γκρέιαμ Μπάλαρντ και ο Ουίλιαμ Γκόλντινγκ.

Η διασκευή του Γιώργου Γαλίτη φέρνει επιτυχώς έναν αέρα ανανέωσης, μεταπλάθοντας το πρωτότυπο υλικό στην πιο «φωτεινή» του εκδοχή και διατηρώντας την ουσία του. Πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά άλλωστε αφού το θέαμα απευθύνεται πρωτίστως στα ίδια τα παιδιά. Η «ζωντάνια» της αφήγησης του Ντεφόε μετατρέπεται σε ζωντάνια της σκηνικής δράσης και των διαλόγων, οι σκληρές «γωνίες» και τα «σκοτεινά» περάσματα το βιβλίου αμβλύνονται. Με αυτόν τον τρόπο μάς παραδίδεται ένα διασκευασμένο κείμενο με ευχάριστη ατμόσφαιρα, ευαισθησία, καλής ποιότητας χιούμορ στο οποίο επικρατούν οι σύγχρονες αναφορές και τα απλά λογοπαίγνια, συνεκτική και εύρυθμη πλοκή, που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων θεατών, που αντηχεί στο σήμερα, στις προκλήσεις και τα μεγάλα ερωτήματα και σκέψεις που γεννάει ο σύγχρονος τρόπος ζωής και όχι φυσικά στην οπτική γωνία ενός ανθρώπου των αρχών του 18^ου αιώνα, του οποίου η σκέψη από πολλούς έχει κατηγορηθεί ως η επιτομή του Βρετανού αποικιοκράτη.

Φωτογραφία: Akriviadis

Το παιδί γίνεται αποδέκτης όμορφων και σημαντικών μηνυμάτων, χωρίς βαρύγδουπους διδακτισμούς. Η φιλία παρουσιάζεται ως μια οικουμενική, γενναιόδωρη «γλώσσα» που ξεπερνάει «απτές» επικοινωνιακές δυσκολίες, σύνορα, πολιτισμούς, χρώμα δέρματος, και η οποία καταφέρνει να γιατρέψει το «σκοτάδι» της ψυχής και να υπερκεράσει ανυπέρβλητα εμπόδια. Η φιλαργυρία και η απληστία ως ένα μειονέκτημα που οδηγεί στην εκμετάλλευση και τις καταστροφικές συμπεριφορές και μετατρέπει τον άνθρωπο στον μεγαλύτερο εχθρό του εαυτού του. Ο πραγματικά «πλούσιος» στο έργο δεν είναι εκείνος που έχει τα χρήματα- υπάρχουν άλλωστε απείρως πιο σημαντικά πράγματα από αυτά- αλλά ο καλός και συμπονετικός χαρακτήρας που διάγει βίο σύμφωνα με τις αρχές της συντροφικότητας, της αλληλεγγύης, του σεβασμού και της ισότητας.

Η παράσταση δίνει έμφαση, επίσης, σε ζητήματα που αφορούν την οικολογία και την προστασία του περιβάλλοντος. Από τη μια η αλόγιστη ανθρώπινη δραστηριότητα του καπιταλισμού που θέτει σε κίνδυνο τα οικοσυστήματα- το ανθρώπινο είδος παρουσιάζεται ως «τέρας» που δεν χορταίνει με τίποτα- και από την άλλη η σοφία του απλού ανθρώπου που ξέρει πως να συμβιώνει με τη φύση και τα υπόλοιπα έμβια όντα, να ζει μια ζωή «μετρημένη» και αυθεντική, χωρίς πλεονεξία και υπερβολές, μιλώντας ανοιχτά για τις ηθικές- και όχι μόνο- επιπτώσεις της κατανάλωσης κρέατος και για εναλλακτικά, υγιή και ωφέλιμα για τον πλανήτη διατροφικά μοντέλα.

Φυσικά αφού πρόκειται για μια ιστορία επιβίωσης, η σημασία της εργατικότητας, της εφευρετικότητας, της επιμονής και της υπομονής για να πετύχει κάποιος τον στόχο του, να σφυρηλατήσει ένα καλύτερο μέλλον για τον εαυτό του, έρχεται σε πρώτο πλάνο, όπως και η ανάγκη να μη το βάζεις κάτω, όσο δύσκολα και αν φαίνονται τα πράγματα, να βλέπεις και τη θετική πλευρά. Καθώς η ελπίδα δεν «σβήνει» ποτέ και η δύναμη που κρύβουμε μέσα μας και κάνει την εμφάνιση της σε ανύποπτο χρόνο, μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια και λυτρωτική, όπως μαρτυράει και το αίσιο τέλος.

Άλλα θέματα με τα οποία καταπιάνεται το έργο είναι η επίπλαστη «ανωτερότητα» του δυτικού πολιτισμού, η αξία της ειρήνης, της ομόνοιας και της συνεργασίας των λαών που μετατρέπει τις όποιες πολιτισμικές διαφορές σε ατού ανταλλαγής, εμπλουτισμού γνώσης και αρμονικής συμβίωσης, η σημασία της συγχώρεσης και της μεταμέλειας, η αγάπη που πραγματοποιεί υποχωρήσεις, στηρίζει και δίνει τον απαραίτητο χώρο σε κάποιον να κάνει ελεύθερα τις επιλογές του. Η ισορροπία ανάμεσα στο να μη συμβιβάζεσαι και να ακολουθείς τα όνειρα σου και στο να «προχωράς» στη ζωή με σύνεση και λογική. Το βιβλίο ως ένα «παράθυρο» διαφυγής που σε οδηγεί στην περιπέτεια και σε ταξιδεύει σε άλλους κόσμους. Και τέλος το συγκλονιστικό πανανθρώπινο μήνυμα «Πατρίδα είναι εκεί που σ’ αγαπάνε».

Φωτογραφία: Patroklos Skafidas

Η σκηνοθέτις Τατιάνα Λύγαρη μάς παραδίδει μια προσεγμένη, απολαυστική παράσταση που αγγίζει την έννοια του «ολικού έργου τέχνης». Κάθε επιμέρους στοιχείο ξεχωρίζει όχι μόνο για την προσοχή στην λεπτομέρεια και την ευρηματικότητα της σκηνικής πραγμάτωσης αλλά και για την ικανότητα να διατηρεί την ιδιαιτερότητα του συμβάλλοντας, παράλληλα, ισάξια στη συνοχή του συνόλου.

Το θέαμα εύληπτο και οπτικά πλούσιο- όχι όμως υπερφορτωμένο- χαρακτηρίζεται από την αποτελεσματική εκμετάλλευση και χρήση του ιδιαίτερου Νέου Εκθεσιακού Χώρου του Μεγάρου Μουσικής, έναν άνετο ρυθμό και έναν φιλικό τόνο που οδηγεί στη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για τα παιδιά. Ακόμη και όταν η δράση αφορά μάχες, ναυάγια, αμφισβητήσιμα τελετουργικά, ανταρσία ή θάνατο, Τατιάνα Λύγαρη και Γιώργος Γαλίτης, με συμμάχους τους υπόλοιπους συντελεστές, φροντίζουν να μην «επιβαρύνουν» την ατμόσφαιρα τόσο που να θέσουν σε κίνδυνο τη συνολική εύθυμη διάθεση που η παρακολούθηση της παράστασης προκαλεί στον θεατή.

Στην αποτελεσματική εκμετάλλευση του ιδιαίτερου χώρου μεγίστης σημασίας είναι η συμβολή της περίτεχνης σκηνογραφίας του Γιάννη Μετζικώφ. Κινητές πλατφόρμες χρησιμοποιούνται εναλλάξ με την τεράστια μακρόστενη «σκηνή» για να αναπαραστήσουν έναν περιορισμένο χώρο, όπως μέρος από το κατάστρωμα ενός πλοίου ή ένα δωμάτιο, να καταστήσουν πιο εύκολη την εναλλαγή σκηνικών και τον προσδιορισμό του δραματικού χώρου ή τον διαχωρισμό του σε περισσότερα από ένα μέρη.

Παράλληλα, οι βίντεο-προβολές της Μικαέλα Λιακάτα προσφέρουν το απαραίτητο σκηνικό φόντο- ένα τοπίο, ένας τοίχος στο δωμάτιο ενός σπιτιού- συμβάλλουν στην προαγωγή της σκηνικής δράσης αναπαριστώντας μέρος αυτής- για παράδειγμα τους πειρατές που επιτίθονται στο πλοίο που βρίσκεται ο Ροβινσώνας- ή για να υποδηλώσουν, σε συνδυασμό με τον ήχο, τις καιρικές συνθήκες. Τα κοστούμια επίσης του Γιάννη Μετζικώφ, ευφάνταστα και λεπτομερή, δίνουν την αίσθηση της πλούσιας «υφής» και αποτελούν ενδεικτικά του εκάστοτε χαρακτήρα.

Φωτογραφία: Akriviadis

Ενώ, ο θίασος αποδεικνύεται ως η «ραχοκοκαλιά» της φιλικότητας και της κωμικής χροιάς που αναδύει η παράσταση, βάζοντας ο καθένας το δικό του «λιθαράκι» μέσα από ένα άμεσο και προσιτό παίξιμο, με συναισθηματική σαφήνεια και ευθύτητα, καθαρή εκφορά λόγου, εμφατικές κινήσεις, αστείες και σε πλήρη εναρμόνιση με τα χαρακτηριστικά του ήρωα που κλήθηκαν να υποδυθούν. Φιγούρες που δεν γίνεται σε καμία περίπτωση να αντιπαθήσεις ακόμη και αν πρόκειται για τον «κακό» της υπόθεσης, καθώς εδώ ο υπολανθάνων αυτοσαρκασμός που τους συνοδεύει κάνει τον χρόνο που βρίσκονται πάνω στη σκηνή ξεκαρδιστικό.

Ο Λεωνίδας Καλφαγιάννης ως ο ατίθασος, ονειροπόλος και περιπετειώδης Ροβινσώνας Κρούσος δείχνει ερμηνευτική σιγουριά μέσα από ομαλές διακυμάνσεις συναισθημάτων που απορρέουν από τις διακυμάνσεις της τύχης του ήρωα του, ενώ, μαζί με τον δίκαιο, οξυδερκή και ευγενικό Παρασκευά της Έλενας Βακάλη καταφέρνουν να συμβολίσουν τους δύο αντίθετους κόσμους που η μοίρα έφερε κοντά για να αποκαλύψει δύο όμοια πνεύματα. Τον θίασο συμπληρώνουν οι Γιάννης Βαρβαρέσος, Σταύρος Μπέκας, Λάμπρος Παπαγεωργίου, Μάρθα Τομπουλίδου, Δημήτρης Τσολάκης, Σαμψών Φύτρος, και Χρυσαλένα Χριστοπούλου.

Τέλος, η υπέροχη μουσική του Μηνά Ι. Αλεξιάδη πραγματοποιεί ένα πέρασμα από διάφορα μουσικά ιδιώματα αντικατοπτρίζοντας τα όσα συμβαίνουν επί σκηνής με δεξιοτεχνικό τρόπο, έτσι ώστε να διατηρείται η συνοχή του παιχνιδιάρικου κλίματος της παράστασης και να δίνεται, σε σημεία, ο ρυθμός στις κινήσεις των ηθοποιών. Τα τραγούδια συμβάλλουν στην εξέλιξη της πλοκής με συμβολικό τρόπο και γίνονται φορείς μηνυμάτων. Όλα αυτά, βεβαίως, δεν θα ήταν δυνατά χωρίς τους επί σκηνής μουσικούς: Σπύρο Παναγιωτόπουλο, Δημήτρη Παπαλάμπρου, Άλκηστις Ραυτοπούλου, Εβελίνα Χαρκοφτάκη.

Ο «Ροβινσώνας Κρούσος» αποδεικνύεται μια καλοστημένη παράσταση που «χαρίζει» εύκολα το χαμόγελο και την αισιοδοξία σε θεατές κάθε ηλικίας. Ιδιαίτερα όσον αφορά τα παιδιά θα τους εξάψει τη φαντασία, θα τους δώσει τροφή για σκέψη και ίσως τους παροτρύνει να πιάσουν στα χέρια τους το κλασικό αυτό βιβλίο. Σίγουρα θα τους κάνει να περάσουν όμορφα και ευχάριστα τον χρόνο τους, όπως, φυσικά, και τους ενήλικες συνοδούς τους.